Министерството за правда на ЕНЕР го објави Нацрт Предлог-законот за кривичната постапка.

Имајќи предвид дека се работи за прашање од исклучителен интерес за адвокатурата ги повикуваме членовите на Адвокатската комора, како засегната страна, внимателно да го разгледаат предложениот текст на Нацрт Предлог законот и своите коментари и јасни ставови  најдоцна до 1 декември да ги достават на меил адресата Оваа е-адреса е заштитена од спамботови. Треба да ви е овозможено JavaScript за да ја видите. и директно да ги внесат на веб страницата на „ЕНЕР“ (КЛИКНИ ТУКА).

Законот за кривичната постапка е донесен во 2010 година, а започна да се применува од 2013 година. Во периодот на неговата примена беа лоцирани одредени недостатоци кои е потребно да се отстранат. Дополнително, потребно е усогласување на законот со најновите меѓународни стандарди во оваа област


ТЕКСТОТ НА НАЦРТ ПРЕДЛОГ-ЗАКОНОТ ЗА КРИВИЧНАТА ПОСТАПКА:

ПРВ ДЕЛ

ОПШТИ ОДРЕДБИ

ОДДЕЛ А. НАЧЕЛА И ЗАКОНСКИ ИЗРАЗИ

Глава I

ОСНОВНИ НАЧЕЛА

Член 1

Цел на Законот

Овој закон ги утврдува правилата за правично водење на кривичната постапка, така што никој невин да не биде осуден, а на сторителот на кривичното дело да му се изрече кривична санкција под условите предвидени во Кривичниот законик и врз основа на законито спроведена постапка.

Член 2

Пресумпција на невиност

(1) Лицето обвинето за кривично дело ќе се смета за невино се додека неговата вина не биде утврдена со правосилна судска пресуда.

(2) Државните органи, средствата за јавно информирање и другите субјекти се должни да се придржуваат до правилото од ставот (1) на овој член, а со своите јавни изјави за постапката што е во тек не смеат да ги повредат правата на обвинетиот и оштетениот, како и судската независност и непристрасност.

Член 3

Начело на законитост и пропорционалност

(1) Пред да се донесе правосилна пресуда, слободите и правата на обвинетиот и другите лица пропорционално со тежината на кривичното дело и степенот на сомневање можат да бидат ограничени само во мера која е нужна и под услови што ги предвидуваат Уставот на Република Македонија, меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот на Република Македонија и овој закон.

(2) Кривичната санкција на сторителот на кривичното дело може со одлука да му ја изрече само надлежен суд во постапка спроведена според овој закон.

Член 4

Одлучување на начин поповолен за обвинетиот (In dubio pro reo)

За сомневањето во однос на постоењето или непостоењето на фактите што го чинат обележјето на кривичното дело или од кои зависи примената на некоја одредба од Кривичниот законик, судот ќе одлучи на начин поповолен за обвинетиот.

Член 5

Право на правично и јавно судење

Лицето обвинето за кривично дело има право во правично и јавно судење пред независен и непристрасен суд, во контрадикторна постапка да може да ги оспорува обвиненијата против него и да предлага и изведува докази во своја одбрана.

Член 6

Право на судење во разумен рок

(1) Лицето против кое се води постапката има право во разумен рок да биде изведено пред суд и да му биде судено без неоправдано одолжување.

(2) Судот е должен постапката да ја спроведе без одолжување и да ја оневозможи секоја злоупотреба на правата кои им припаѓаат на лицата кои учествуваат во постапката.

(3) Со парична казна од 700 до 1.000 евра во денарска противвредност ќе се казни физичко лице, а со казна во висина од 2.500 до 5.000 евра во денарска противвредност ќе се казни правно лице кое ќе ги злоупотреби правата што му припаѓаат во постапката.

(4) Траењето на притворот и другите ограничувања на личната слобода мора да бидат сведени на најкратко нужно време.

Член 7

Забрана за двојно судење или казнување

Никој не може повторно да биде суден или казнет за дело за кое веќе бил суден и за кое е донесена правосилна судска одлука.

Член 8

Службен јазик и писмо

(1) Во кривичната постапка службен јазик е македонскиот јазик и неговото кирилско писмо.

(2) Друг службен јазик што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните и неговото писмо во постапката се користи во согласност со закон.

Член 9

Право на преведувач, односно толкувач

(1) Обвинетиот, оштетениот, приватниот тужител, сведоците и другите учесници во постапката кои зборуваат службен јазик различен од македонскиот имаат право во постапката да го употребуваат својот јазик и писмо.

(2) Странките и учесниците во постапката пред судот имаат право на бесплатна помош на преведувач, односно толкувач, ако не го разбираат или не го зборуваат јазикот на кој се води постапката.

(3) Органот што ја води постапката ќе обезбеди усно преведување на тоа што лицето и другите го изнесуваат, како и на исправите и на другиот пишан доказен материјал. Органот што ја води постапката ќе обезбеди писмено да се преведе пишаниот материјал што е од значење за постапката или за одбраната на обвинетиот.

(4) Лицето ќе се поучи за правото на преведувач, односно толкувач. Во записникот ќе се забележи дека е дадена поука и изјавата на лицето.

(5) Преведувањето го врши судски преведувач, односно толкувач.

Член 10

Поднесување писмена

(1) Тужбите, жалбите и другите поднесоци се поднесуваат на јазикот на кој се води постапката.

(2) Граѓаните кои зборуваат службен јазик различен од македонскиот, поднесоците можат да ги поднесуваат на својот јазик и писмо. Ваквите поднесоци се преведуваат и се доставуваат до странките во постапката.

(3) Другите лица кои не го зборуваат или разбираат македонскиот јазик и неговото кирилско писмо, поднесоците можат да ги поднесуваат на својот јазик и писмо. Во тие случаи се постапува како во ставот (2) на овој член.

(4) Странски државјанин лишен од слобода, притворен или обвинет, поднесокот може да го поднесе на својот јазик, а во други случаи под услови на реципроцитет.

Член 11

Достава на писмена

(1) Поканите, одлуките и другите писмена се доставуваат на јазикот на кој се води постапката.

(2) На граѓаните кои зборуваат службен јазик различен од македонскиот јазик поканите, одлуките и другите писмена ќе им се достават и на тој јазик.

(3) На обвинетиот кој е во притвор, на издржување казна или на задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа, ќе му се достави превод од поднесоците од ставот (1) на овој член на јазикот со којшто се служел во постапката.

(4) На обвинетиот кој не го разбира јазикот на кој се води постапката, ќе му се достави писмен превод на јазик кој го разбира од: поуките за правата, решенијата за мерката притвор, известувањето за донесената наредба за спроведување истражна постапка, обвинението и пресудата.

Член 12

Законитост на доказите

(1) Забрането е да се изнудува од обвинетиот или од друго лице кое учествува во постапката признание или некаква друга изјава.

(2) Доказите прибавени на незаконит начин или со кршење на слободите и правата утврдени со Уставот на Република Македонија, законот и меѓународните договори, како и доказите произлезени од нив, не можат да се користат и врз нив не може да се заснова судската одлука.

Член 13

Право на отштета и рехабилитација

Лицето незаконито лишено од слобода, притворено или незаконито осудено, има право на надоместок на штета од буџетските средства, има право да биде рехабилитирано, како и други права утврдени со закон.

Член 14

Поука за правата на неуката странка

Обвинетиот или друго лице кое учествува во постапката кое од незнаење би можело да пропушти некое дејствие во постапката, или поради тоа да не ги користи своите права, органот што ја води постапката ќе го поучи за правата што според овој закон му припаѓаат и за последиците од пропуштањето на дејствието.

Член 15

Начело на објективност

Судот и државните органи се должни со еднакво внимание да ги испитуваат и да ги утврдат како фактите што го товарат обвинетиот, така и оние што му одат во корист.

Член 16

Начело на слободна оцена на доказите

(1) Правото на судот и на државните органи што учествуваат во кривичната постапка да го оценуваат постоењето или непостоењето на фактите не е врзано ниту ограничено со посебни формални доказни правила.

(2) Судот и другите државни органи се должни јасно да ги образложат причините за одлуката која ја донеле.

Член 17

Начело на акузаторност и официјалност

(1) Кривичната постапка се поведува и се води само по барање од овластениот тужител.

(2) За дела за кои се гони по службена должност или по предлог на оштетениот овластен тужител е јавниот обвинител, а за дела за кои се гони по приватна тужба овластен тужител е приватниот тужител.

Член 18

Начело на легалитет на кривичното гонење

Јавниот обвинител е должен да преземе кривично гонење ако постојат докази дека е сторено кривично дело за кое се гони по службена должност, освен ако со овој закон поинаку не е определено.

Член 19

Започнување на кривичната постапка и последиците од започнувањето на постапката

(1) Кривичната постапка започнува со издавање на наредба за спроведување истражна постапка, со првото преземено истражно дејствие,, со поднесување на обвинителен предлог или приватна тужба или предлог за определување мерка на безбедност.

(2) Кога е пропишано дека започнувањето на кривична постапка има за последици ограничување на определени права, овие последици ако со закон поинаку не е определено, настапуваат со одобрување на обвинение, а за кривични дела за кои е предвидена парична казна или казна затвор до три години од денот кога е донесена осудителна пресуда

Член 20

Претходни прашања

(1) Ако примената на одредбите на Кривичниот законик зависи од претходното решение на некакво правно прашање за чие решение е надлежен судот во некоја друга постапка или некој друг државен орган, тоа прашање ќе се реши според одредбите што важат за докажување во кривичната постапка. Решението на ова правно прашање од страна на кривичниот суд има дејство само за кривичниот предмет што го расправа овој суд.

(2) Ако за таквото претходно прашање судот во некоја друга постапка или друг државен орган веќе донел одлука, таквата одлука не го врзува кривичниот суд во однос на оцената дали е сторено определено кривично дело.

Глава II

ЗНАЧЕЊЕ НА ЗАКОНСКИТЕ ИЗРАЗИ И ДРУГИ ОДРЕДБИ

Член 21

Значење на изразите

Одделни изрази употребени во овој закон го имаат следново значење: 
1.  Осомничен е лице против кое се води претходна постапка; 
2.  Обвинет е лице против кое е одобрено обвинение, поднесен обвинителен предлог, поднесен предлог за примена на мерка за безбедност или поднесена приватна тужба. Изразот обвинет во овој закон се употребува и како општ назив за осомничен и обвинет, 

3.  Осуден е лице кое со правосилна пресуда е огласен за виновен за определено кривично дело;  
4.  Жртва на кривично дело е физичко лице кое претрпело штета, вклучувајќи физичка или ментална повреда, емотивно страдање, материјална загуба или друга повреда или загрозување на неговите права, слободи и интереси како последица на извршено кривично дело. Како жртва на кривично дело ќе се сметаат и брачниот и вонбрачниот другар, потомците, а ако такви нема, претци, браќа и сестри на лицето чија смрт настапила како резултат на извршено кривично дело, а кои со лицето живееле во заедничко домаќинство.

Дете жртва на кривично дело е лице на возраст до 18 години.  
5.  Оштетен , покрај жртвата, е и друго лице чие лично или имотно право е повредено или загрозено со кривичното дело и кое учествува во кривичната постапка заради остварување на имотноправно барање; 
6.  Приватен тужител е лице кое поднело приватна тужба заради гонење на кривични дела кои се гонат по приватна тужба; 
7.  Тужител е јавниот обвинител и приватниот тужител; 
8.  Странки се тужителот и обвинетиот; 
9.  Правосудна полиција се полициските службеници од Министерството за внатрешни работи и припадниците на Финансиската полиција, со закон овластени лица на Царинската управа кои работат на откривањето на кривичните дела и припадниците на Воената полиција; 
10.  Изразот полиција во овој закон се употребува како општ назив за правосудната полиција и за припадниците на полицијата во смисла на Законот за полицијата, како и Шумската полиција; 
11.  Основи на сомневање се сознанија кои врз основа на криминалистичкото знаење и искуство може да се оценат како доказ за сторено кривично дело; 
12.  Основано сомневање е повисок степен на сомневање заснован врз прибавените докази кои упатуваат на заклучок дека определено лице сторило кривично дело; 
13.  Преглед на лица, превозни средства, багаж и простории претставува овластување врз основа на овој и друг закон, ограничено на надворешни проверки на облеката и други предмети и багаж со помош на сетилата за вид, слух, мирис и допир, но не и на дејствија со кои нешто што не е видливо се прави видливо со отворање, отпакување и слично; 
14.  Претрес е детално истражување на лице, багаж или други предмети што се во негово владение, превозно средство, дом или деловни простории означени како приватни; 
15.  Под снимање се подразбира визуелно-тонско или визуелно или тонско снимање;

16. Вештак е стручно лице кое ги исполнува условите пропишани со посебен закон;
17.  Технички советници се стручни лица од регистарот на вештаци кои странките ги ангажираат тогаш кога во текот на постапката им е потребна експертска помош од определена област; и

18. Учесник во кривичната постапка е лице кое во постапката учествува во својство на странка, бранител, оштетен, жртва, сведок, вештак, преведувач, толкувач или трето лице од кое се одзема противправна имотна корист и предмети.

19. Орган кој ја води постапката во претходна постапка е јавниот обвинител и судијата на претходна постапка кога постапува согласно неговите овластувања, а по поднесување на обвинение е судот.

20. Лице од доверба во смисла на член 53 од овој закон претставува законски застапник на жртвата или друго деловно способно полнолетно лице по избор на жртвата или нејзиниот законски застапник, освен ако се јавува како учесник во постапката.

21. Сложен предмет претставува оној кој се води за кривично дело за кое е пропишана казна затвор од најмалку четири години или оној предмет кој според бројот на обвинетите, оштетените или обемот на доказите се смета за комплексен.

 

Член 22

Гонење по предлог и по претходно одобрение

(1) Кога гонењето за кривично дело зависи од предлогот на оштетениот, јавниот обвинител не може да поведе истражна постапка ниту да поднесе обвинителен предлог или предлог за издавање на казнен налог додека оштетениот не поднесе предлог.

(2) Кога со закон е определено дека за гонење на одделни кривични дела е потребно претходно одобрение од надлежниот државен орган, јавниот обвинител не може да поведе истражна постапка, ниту да поднесе обвинителен предлог или предлог за издавање на казнен налог ако не поднесе доказ дека е дадено одобрение.

Член 23

Запирање на кривичната постапка во случај на смрт

Кога во текот на кривичната постапка ќе се утврди дека обвинетиот починал, кривичната постапка ќе се запре со решение.

ОДДЕЛ Б. СУБЈЕКТИ

Глава III

НАДЛЕЖНОСТ НА СУДОВИТЕ И ИЗЗЕМАЊЕ

1. Стварна надлежност и состав на судот

Член 24

Стварна надлежност

Судовите во кривичните предмети судат во границите на својата стварна надлежност определена со закон.

Член 25

Состав на судот

(1) Во прв степен судовите судат во совети составени од двајца судии и тројца судии -поротници за кривични дела за кои може да се изрече казна затвор во траење од 20 години или казна доживотен затвор, а во совети составени од еден судија и двајца судии -поротници за кривични дела за кои со закон е пропишана поблага казна. За кривични дела за кои како главна казна е пропишана парична казна или казна затвор до пет години, во прв степен суди судија поединец.

(2) Во втор степен судовите судат во совети составени од петмина судии за кривични дела за кои може да се изрече казна затвор во траење од 20 години или казна доживотен затвор, а во совети составени од тројца судии за кривични дела за кои е пропишана поблага казна. Кога суди во втор степен на расправа, советот е составен од двајца судии и тројца судии поротници.

(3) Во трет степен судовите судат во совети составени од петмина судии.

(4) Судијата на претходната постапка, судијата, односно советот за оцена на обвинителниот акт, претседателот на судот и претседателот на советот одлучуваат во случаите предвидени во овој закон.

(5) Првостепените судови, во совет составен од тројца судии, одлучуваат за жалби против одлуките на судијата на претходна постапка и против други решенија кога тоа е определено со овој закон, донесуваат одлуки во прв степен надвор од главната расправа, донесуваат пресуда според одредбите за извршување на странска кривична пресуда утврдени со посебен закон и носат одлуки во постапка за меѓународна соработка во кривична материја определени со посебен закон.

(6) Првостепените судови, во совет составен од тројца судии вршат оцена на обвинителниот акт за кривични дека за кои е пропишана казна затвор над 10 години, а за кривични дела за кои е пропишана поблага казна оцената ја врши, судија за оцена на обвинителен акт.

(7) По барање за заштита на законитоста судот одлучува во совет составен од петмина судии, а доколку барањето е поднесено против одлука на Врховниот суд на Република Македонија, за барањето одлучува Врховниот суд на Република Македонија на општа седница.

(8) По барање за вонредно преиспитување на правосилна пресуда, судот одлучува во совет составен од петмина судии за кривично дело за кое во законот е пропишана казна доживотен затвор, а во совет составен од тројца судии за кривично дело за кое е пропишана казна затвор во траење од 20 години или поблага казна.

(9) Ако со овој закон поинаку не е определено, судовите од повисок степен одлучуваат во совет составен од тројца судии во случаите што не се предвидени во ставовите од (1) до (8) на овој член.

(10) Ако во првостепениот суд поради недоволен број судии не може да се оформи совет, предвиден во ставот (5) на овој член, по барање од претседателот на тој суд, претседателот на непосредно повисокиот суд ќе делегира судија од друг суд од своето подрачје.

2. Месна надлежност и пренесување на месната надлежност

Член 26

Месна надлежност

(1) Месно надлежен, по правило, е судот на чие подрачје е извршено или обидено кривичното дело.

(2) Приватна тужба може да се поднесе и до судот на чие подрачје обвинетиот има живеалиште или престојувалиште.

(3) Ако кривичното дело е извршено или обидено на подрачја на различни судови или на границата на тие подрачја или е неизвесно на кое подрачје е извршено или обидено, надлежен е оној од тие судови што по барање од овластениот тужител прв ја започнал постапката, а ако постапката се уште не е започната, судот до кој прво е поднесено барањето за поведување на постапката.

(4) Ако кривичното дело е сторено на домашен брод или на домашен воздухоплов додека се наоѓа во домашно пристаниште, надлежен е судот на чие подрачје се наоѓа тоа пристаниште. Во други случаи кога кривичното дело е сторено на домашен брод или на домашен воздухоплов, надлежен е судот на чие подрачје се наоѓа матичното пристаниште на бродот, односно на воздухопловот или домашното пристаниште во кое бродот, односно воздухопловот прв пат ќе се запре.

(5) Ако кривичното дело е сторено преку печат, надлежен е судот на чие подрачје списот е печатен. Ако тоа место не е познато или списот е печатен во странство, надлежен е судот на чие подрачје се растура печатениот спис. Ако според Законот е одговорен составувачот на списот, надлежен е и судот на местото во кое составувачот има живеалиште или судот на местото каде што се случил настанот на кој се однесува списот.

(6) Одредбите од ставот (5) на овој член согласно ќе се применат и во случај ако списот или изјавата е објавена преку радио, телевизија или интернет.

(7) Ако не е познато местото на извршување на кривичното дело или ако тоа место е надвор од територијата на Република Македонија, надлежен е судот на чие подрачје обвинетиот има живеалиште или престојувалиште.

(8) Ако судот на чие подрачје обвинетиот има живеалиште или престојувалиште веќе ја започнал постапката, останува надлежен иако се дознало за местото на извршувањето на кривичното дело.

(9) Ако не е познато местото на извршување на кривичното дело, ниту живеалиштето или престојувалиштето на обвинетиот или обете се надвор од територијата на Република Македонија, надлежен е судот на чие подрачје обвинетиот ќе биде фатен или самиот ќе се пријави.

(10) Ако некое лице сторило кривични дела во Република Македонија и во странство, надлежен е судот што е надлежен за кривичното дело сторено во Република Македонија.

(11) Ако според одредбите на овој закон не може да се установи кој суд е месно надлежен, Врховниот суд на Република Македонија ќе определи еден од стварно надлежните судови пред кој ќе се спроведе постапката.

Член 27

Пренесување на месната надлежност

(1) Ако надлежниот суд од правни или стварни причини е спречен да постапува, е должен да го извести за тоа непосредно повисокиот суд кој по прибавено мислење од надлежниот јавен обвинител, кога постапката се води по барање од јавниот обвинител, ќе определи друг стварно надлежен суд на своето подрачје.

(2) Против ова решение не е дозволена посебна жалба.

(3) Заеднички непосредно повисокиот суд може за водење на постапката да определи друг стварно надлежен суд на своето подрачје ако е очигледно дека така полесно ќе се спроведе постапката или ако постојат други правни или стварни причини.

(4) Решението во смисла на ставот (3) од овој член судот може да го донесе по предлог од судијата на претходната постапка, судијата поединец или од претседателот на советот или по предлог од јавниот обвинител кој постапува пред судот што одлучува за пренесување на месната надлежност кога кривичната постапка се води по барање од јавниот обвинител.

3. Спојување и раздвојување на постапката

Член 28

Спојување на постапката

(1) Ако исто лице е обвинето за повеќе кривични дела, надлежен е оној суд кој по барање од овластениот тужител прв ја започнал постапката, а ако постапката уште не е започната, судот до кој прво е поднесено барањето за поведување на постапката.

(2) Според ставот (1) на овој член се определува надлежноста и во случај ако оштетениот истовремено сторил кривично дело спрема обвинетиот.

(3) За соизвршителите, по правило, е надлежен судот кој како надлежен за еден од нив прв ја започнал постапката.

(4) Судот што е надлежен за извршителот на кривичното дело, по правило, е надлежен и за соучесниците, прикривачите, лицата што му помогнале на сторителот по извршувањето на кривичното дело, како и за лицата кои не го пријавиле подготвувањето на кривичното дело и извршувањето на кривичното дело или сторителот.

(5) Во сите случаи од ставовите (1), (2), (3) и (4) на овој член, по правило, ќе се спроведе единствена постапка и ќе се донесе една пресуда.

(6) Судот може по предлог од јавниот обвинител да одлучи да се спроведе единствена постапка и да се донесе една пресуда и во случај кога се обвинети повеќе лица за повеќе кривични дела, но само ако меѓу извршените кривични дела постои меѓусебна врска и ако постојат исти докази.

(7) Судот може да одлучи да се спроведе единствена постапка и да се донесе една пресуда ако пред ист суд се водат одвоени постапки против исто лице за повеќе кривични дела и против повеќе лица за исто кривично дело.

(8) Не може да се спроведе единствена постапка во случај кога едно лице има различни процесни својства.

(9) За спојување на постапката одлучува судот што е надлежен за спроведување на единствена постапка. Против решението со кое е определено спојување на постапката или со кое е одбиен предлогот за спојување не е дозволена посебна жалба.

Член 29

Раздвојување на постапката

(1) Судот што е надлежен според членот 28 од овој закон може од важни причини или од причини на целесообразност или во случај на признавање вина во однос на дел од кривичните дела содржани во обвинението, односно признавање вина од некои од  сообвинетите, до завршувањето на главната расправа да одлучи постапката за одделни кривични дела или против одделни обвинети да се раздвои и посебно да се доврши или да му се предаде на друг надлежен суд.

(2) Решението за раздвојување на постапката го донесува надлежниот суд по испитувањето на јавниот обвинител кога кривичната постапка се води по негово барање.

(3) Против решението со кое е определено раздвојување на постапката или со кое е одбиен предлогот за раздвојување на постапката не е дозволена посебна жалба.

4. Последици од ненадлежност и судир на надлежноста

Член 30

Ненадлежност на судот

(1) Судот е должен да внимава на својата надлежност и веднаш штом ќе утврди дека не е надлежен ќе се огласи за ненадлежен и по правосилноста на решението ќе го упати предметот до надлежниот суд.

(2) Откако обвинителниот акт ќе влезе во правна сила, судот не може да се огласи за месно ненадлежен ниту странките можат да истакнуваат приговор за месната ненадлежност.

(3) Ненадлежниот суд е должен да ги преземе оние дејствија во постапката за кои постои опасност од одлагање.

Член 31

Судир на надлежност

(1) Ако судот на кој му е отстапен предметот како на надлежен смета дека е надлежен судот што му го отстапил предметот, или некој друг суд, ќе поведе постапка за решавање на судирот на надлежноста.

(2) Кога по повод жалбата против одлуката на првостепениот суд со кој тој се огласил за ненадлежен донел одлука второстепениот суд за таа одлука е врзан по прашањето на надлежноста и судот на кој му е отстапен предметот ако второстепениот суд е надлежен за решавање на судирот на надлежноста меѓу тие судови.

Член 32

Постапка за решавање на судир на надлежност

(1) Судирот на надлежноста меѓу судовите го решава заеднички непосредно повисокиот суд.

(2) Пред да донесе решение по повод судирот на надлежноста, судот ќе побара мислење од јавниот обвинител кој е надлежен да постапува пред тој суд, кога кривичната постапка се води по барање од јавниот обвинител. Против ова решение не е дозволена посебна жалба.

(3) При одлучувањето за судирот на надлежноста, судот може истовремено по службена должност да донесе одлука за пренесување на месната надлежност, ако се исполнети условите од членот 27 на овој закон.

(4) Додека не се реши судирот на надлежноста меѓу судовите, секој од нив е должен да ги преземе оние дејствија во постапката за кои постои опасност од одлагање.

5. Изземање

Член 33

Причини за изземање

(1) Судија или судија - поротник не смее да врши судиска должност, ако: 
1) е оштетен со кривичното дело; 
2) обвинетиот, неговиот бранител, тужителот, оштетениот, неговиот законски 
застапник или полномошник, му е брачен, односно вонбрачен другар или роднина по крв 
во права линија до кој и да е степен, во странична линија до четврти степен, а по 
сватовство до втор степен; 
3) со обвинетиот, неговиот бранител, тужителот или со оштетениот е во однос на старател, лице под старателство, посвоител, посвоеник, хранител или храненик; 
4) во истиот кривичен предмет учествувал како судија на претходна постапка, учествувал во оценувањето на обвинението пред главната расправа, или учествувал во постапката како тужител, бранител, законски застапник или полномошник на оштетениот, односно на тужителот, или е испитан како сведок или како вештак и 
5) во истиот предмет учествувал во донесувањето на одлука на понискиот суд или ако во истиот суд учествувал во донесувањето на одлуката која се побива со жалбата.

(2) Судија или судија - поротник може да биде изземен од вршење на судска должност покрај случаите наведени во ставот (1) на овој член, ако постојат околности кои предизвикуваат сомневање во неговата непристрасност.

Член 34

Постапка за изземање

1. Судијата или судија - поротник веднаш штом ќе дознае дека постои некоја од причините за негово изземање од членот 33 став (1) на овој закон, е должен да го прекине постапувањето по тој предмет и да го извести претседателот на судот кој со решение ќе определи предметот да се прераспредели на друг судија согласно внатрешниот распоред, а на судијата поротник ќе му определи замена.. За изземање на претседателот на судот кога постапува како судија, одлучува претседателот на непосредно повисокиот суд.

2. Судијата или судија - поротник ако смета дека постојат околности од членот 33 став (2) на овој закон, за тоа ќе го извести претседателот на судот. Претседателот на судот доколку оцени дека наведените околности во известувањето можат да предизвикаат сомневање во непристрасноста на судијата или судијата поротник ќе постапи согласно став 1 на овој член.

Член 35

Изземање по барање на странките

(1) Изземање можат да бараат и странките.

(2) Странките можат да поднесат барање за изземање до почетокот на главната расправа, а ако за причината за изземањето од членот 33 на овој закон дознале подоцна, барањето го поднесуваат веднаш по дознавањето.

(3) Барањето за изземање на судија на повисокиот суд, странката може да поднесе со жалбата или во одговорот на жалбата, а доколку за причината за изземање од член 33 дознале подоцна барањето го поднесуваат веднаш по дознавањето.

(4) Странката може да бара изземање само на поименично определен судија или на судија - поротник кој постапува во предметот, односно на судија на повисокиот суд.

(5) За претседателот на судот не може да се поднесе барање за изземање, освен кога тој постапува како судија, а за неговото изземање одлучува претседателот на непосредно повисокиот суд.

(6) Странката е должна во барањето да ги наведе околностите поради кои смета дека постои некој од законските основи за изземање.

(7) Ако е поднесено барање за изземање засновано врз исти причини за кои веќе е одлучено, претседателот на судот барањето ќе го отфрли со решение. Ако таквото барање е поднесено по отпочнување на главната расправа решението за отфрлање го донесува советот односно судијата поединец. Против решението со кое барањето за изземање е отфрлено не е дозволена посебна жалба.

Член 36

Одлучување по барањето за изземање

(1) За барањето за изземање од членот 35 на овој закон одлучува претседателот на судот.

(2) Ако се бара изземање само на претседателот на судот, или на претседателот на судот и на судија или на судија - поротник, одлуката за изземање ја донесува претседателот на непосредно повисокиот суд, а ако се бара изземање на претседателот на Врховниот суд на Република Македонија одлуката за изземање ја донесува општата седница на тој суд.

(3) Ако е поднесено барање за изземање според членот 33 став (1) од овој закон, постапката се прекинува, а по барањето за изземање донесува решение претседателот на судот веднаш, а најдоцна во рок од три дена од денот на поднесувањето на барањето.

(4) Ако е поднесено барање за изземање според членот 33 став (2) од овој закон по отпочнување на главната расправа, постапката не се прекинува, а решение по барањето за изземање донесува претседателот на судот веднаш, а најдоцна во рок од три дена од денот на поднесувањето на барањето. Ако се донесе одлука по предметот пред претседателот да одлучи по барањето за изземање, странката може причините и доказите за изземањето да ги изнесува во жалба на одлуката.

(5) Пред да се донесе решение за изземање ќе се прибави изјава од судијата, од судијата - поротник, односно од претседателот на судот, а по потреба ќе се спроведат и други дејствија.

(6) Ако претседателот на судот изземе судија ќе определи предметот да се прераспредели на друг судија согласно внатрешниот распоред.

(7) Против решението со кое се одлучува по барањето за изземање не е дозволена посебна жалба.

Член 37

Валидност на дејствијата преземени по поднесено барање за изземање

Кога судијата или судијата - поротник дознае дека е поднесено барање за негово изземање е должен веднаш да ја запре својата работа врз предметот, а ако станува збор за изземање од членот 33 став (2) на овој закон до донесувањето на решението за барање може да ги презема само оние дејствија за кои постои опасност од одлагање, освен во случаите од член 36 став 4 од овој закон.

Член 38

Изземање на јавните обвинители и другите учесници во постапката

(1) Одредбите за изземање на судии и судии - поротници соодветно ќе се применуваат и врз јавните обвинители, освен во случаите кога постои основот од членот 33 став (1) точки 4 и 5 на овој закон.

(2) Одредбите за изземање на судии и судии - поротници соодветно ќе се применуваат и врз записничарите, преведувачите, односно толкувачите и стручните лица, како и врз вештаците, ако за нив не е определено нешто друго (член 238).

(3) Јавниот обвинител на јавното обвинителство одлучува за изземањето на јавните обвинители во јавното обвинителство. За изземањето на јавниот обвинител на јавното обвинителство одлучува јавниот обвинител на непосредно повисокото јавно обвинителство.

(4) За изземање на записничари, преведувачи, односно толкувачи и на вештаци одлучува органот што ја води постапката.

Глава IV

ЈАВЕН ОБВИНИТЕЛ И ПРАВОСУДНА ПОЛИЦИЈА

1. Јавен обвинител

Член 39

Права и обврски на јавниот обвинител

(1) Основно право и должност на јавниот обвинител е да ги гони сторителите на кривични дела за кои гонењето се презема по службена должност.

(2) Во предметите за кривични дела за кои гонењето се презема по службена должност, јавниот обвинител има право и должност да: 
- 

- раководи со предистражната постапка , 
- предлага или да издава наредба за преземање на посебни истражни мерки, под услови и на начин определени со овој закон, 
- донесува наредба и да спроведува истражна постапка, 
- пронаоѓа, предлага и да обезбедува докази, под услови и на начин определени со овој закон, 
- предлага привремени мерки заради обезбедување на имот или предмети прибавени со кривично дело или заради извршување на мерката конфискација, 
- одлучува за одлагање на кривичното гонење под услови и на начин определени со овој закон, 
- предлага издавање на казнен налог под услови определени со овој закон, 
- преговара и да се спогодува со обвинетиот, на начин и под услови определени со овој закон, 
- поднесува и застапува обвиненија пред надлежниот суд, 
- поднесува жалби против неправосилни судски одлуки и вонредни правни лекови против правосилни судски одлуки, 
- одлучува по жалба на оштетениот во случаи утврдени со овој закон,

- постапува во постапка за меѓународна правна соработка во кривични предмети согласно овластувањето определено со посебен закон и 
- презема и други дејствија утврдени со закон.

(3) Јавниот обвинител поведува посебни постапки и учествува во нив кога тоа е пропишано со посебен закон.

Член 40

Надлежност на јавниот обвинител

(1) Стварната и месната надлежност на јавниот обвинител е определена според одредбите што важат за надлежноста на судот за подрачјето за кое е избран јавниот обвинител и одредбите од Законот за јавното обвинителство.

(2) Судирот на надлежност меѓу јавните обвинители го решава непосредно повисокиот јавен обвинител.

(3) Кога постои опасност од одлагање, дејствијата во постапката ќе ги преземе и ненадлежен јавен обвинител, но за тоа мора веднаш да го извести надлежниот јавен обвинител.

Член 41

Раководна улога на јавниот обвинител во предистражната постапка

(1) Заради остварување на функцијата на кривично гонење, јавниот обвинител раководи со предистражната постапка и ја има на располагање правосудната полиција.

(2) По добиено сознание за сторено кривично дело за кое се гони по службена должност јавниот обвинител, може и сам да го преземе секое дејствие за кое со закон е овластено Министерството за внатрешни работи, Финансиската полиција, Царинската управа и Воената полиција.

Член 42

Откажување на јавниот обвинител од кривично гонење

Јавниот обвинител во случаи определени со закон може да се откаже од кривичното гонење до завршување на кривичната постапка.

Член 43

Условно одлагање на кривичното гонење

(1) Јавниот обвинител со согласност на оштетениот може со решение да го одложи кривичното гонење за кривично дело за кое е пропишана казна затвор до три години ако осомничениот е подготвен да се однесува според упатствата на јавниот обвинител и да ги исполни определените обврски со кои се намалуваат или отстрануваат штетните последици на кривичното дело, се става крај на вознемирувањето што е резултат на кривичното дело, односно се влијае со цел да се реинтегрира осомничениот. Такви обврски можат да бидат: 
1) отстранување или надоместување на штетата; 
2) враќање на одземените предмети; 
3) плаќање на паричен придонес во полза на Буџетот на Република Македонија или 
институција што врши јавни овластувања или во хуманитарни цели; 
4) исполнување на обврските во однос на издржувањето; 
5) подложување под третман за одвикнување од зависности; 
6) подложување на психосоцијална терапија заради отстранување на насилничко однесување; 
7) забрана за посетување или контактирање со жртвите на казненото дело, како и со трети лица определени од страна на јавниот обвинител во период не подолг од шест месеци; 
8) определување општокорисна работа во траење од 40 до 120 часа или 
9) кога се исполнети условите за ослободување поради компензација на штетата  определени со Кривичниот законик.

(2) Во однос на обврските од ставот (1) точките 1, 2, 3, 4, 7, 8 и 9 на овој член, ако осомничениот во рок кој не може да е подолг од шест месеци ја исполнил обврската, односно се придржувал кон забраната, јавниот обвинител ќе донесе решение со кое не се презема кривично гонење против осомничениот за кривичното дело од ставот (1) на овој член.

(3) Во однос на обврските од ставот (1) точки 5 и 6 на овој член, времетраењето на условното одлагање јавниот обвинител го определува во консултација со специјализирана установа за лекување зависности, односно со надлежниот центар за социјални работи. Времетраењето на условното одлагање не може да биде подолго од една година.

(4) Ако сторителот ги започнал, но не ги довршил наметнатите обврски во определениот рок, јавниот обвинител поднесува обвинителен предлог, при што се зема предвид делот од извршените обврски.

Член 44

Непреземање на кривично гонење

Јавниот обвинител не е должен да преземе кривично гонење, односно може да се откаже од гонењето, ако: 
1) во Кривичниот законик е утврдено дека судот може сторителот на кривично дело да го ослободи од казна и ако јавниот обвинител со оглед на конкретните околности на случајот ќе оцени дека самата пресуда без кривична санкција не е потребна; 
2) во Кривичниот законик за кривичното дело е пропишана парична казна или казна затвор до три години, а осомничениот поради вистинско каење го спречил настанувањето на штетните последици или ја надоместил сета штета и ако јавниот обвинител со оглед на конкретните околности на случајот ќе оцени дека кривичната санкција не е основана или 
3) осомничениот како член на организирана група, банда или друго злосторничко здружение доброволно соработува пред или по откривањето или во текот на кривичната постапка и ако таквата соработка и изјава на тоа лице е од суштествено значење за кривичната постапка.

Член 45

Истражни центри на јавното обвинителство

(1) За потребите на кривичната постапка, за подрачјето на едно или повеќе јавни обвинителства се формираат истражни центри на јавното обвинителство.

(2) Истражните центри од ставот (1) на овој член се формираат со одлука на јавниот обвинител на Република Македонија.

(3) Вкупниот број на припадници на правосудната полиција во истражните центри на Јавното обвинителство се определува со одлука на јавниот обвинител на Република Македонија.

(4) Работите во истражниот центар ги вршат вработените од организационите единици од членот 48 став (1) точка 2 на овој закон, кои се избираат за вршење работи на определено време, по пат на објавен внатрешен оглас, како и лица вработени во јавното обвинителство согласно со Законот за Јавното обвинителство.

(5) Лицата од ставот (4) на овој член може да учествуваат во претходното прибирање известувања и во преземањето на истражните дејствија на начин што го подготвуваат нивното спроведување и самостојно преземаат определени истражни дејствија доверени од страна на јавниот обвинител. Записникот за ваквото дејствие го одобрува јавниот обвинител во рок од 48 часа од преземеното дејствие.

(6) Работниците кои се избрани да работат во истражниот центар му се на располагање на јавниот обвинител, работат под негова контрола и надзор, ги почитуваат и извршуваат неговите наредби, работат согласно со неговите насоки и упатства и за својата работа му одговараат на јавниот обвинител.

(7) За времето додека работниците се избрани да работат во истражниот центар не може да бидат распоредени на друго работно место во државните органи од каде што доаѓаат или да бидат отстранети да работат од предметниот случај без изрично одобрение на јавниот обвинител.

(8) Во јавните обвинителства со помал обем на работа, наместо истражни центри може да се формираат одделенија на правосудната полиција кои работат во тимот на јавното обвинителство.

2. Правосудна полиција

Член 46

Должности на правосудната полиција

(1) Правосудната полиција по службена должност или по наредба на јавниот обвинител презема мерки и активности со цел за откривање и криминалистичко истражување на кривични дела, спречување на натамошни последици на кривични дела, фаќање и пријавување на нивните сторители, обезбедување на докази и други мерки и активности што можат да користат за непречено водење на кривичната постапка.

(2) Правосудната полиција спроведува истражување и дејствија наложени или доверени од судот и јавното обвинителство.

(3) Должностите од ставовите (1) и (2) на овој член ги вршат старешините и службениците на правосудната полиција.

Член 47

Овластувања на Управата за финансиска полиција, Царинската управа и Воената полиција

(1) Овластувањата што со овој закон и се дадени на правосудната полиција, Управата за финансиска полиција ги има во случаите кога се работи за кривичните дела: перење пари и други приноси од казниво дело од членот 273, недозволена трговија од членот 277, криумчарење од членот 278 и даночно затајување од членот 279, сите од Кривичниот законик, како и други кривични дела со противправна имотна корист од значителна вредност.

(2) Овластувањата што со овој закон и се дадени на правосудната полиција, Царинската управа ги има во случаите кога се работи за кривичните дела: производство и пуштање во промет на штетни средства за лекување од членот 212, производство и пуштање во промет штетни прехранбени и други производи од членот 213, неовластено производство и пуштање во промет наркотички дроги,  психотропни супстанции и прекурсори од членот 215, неовластено прибавување и  располагање со нуклеарни материи од членот 231, внесување опасни материи во земјата од членот 232, изнесување, односно извезување во странство на добра под привремена заштита или културно наследство или природна реткост од членот 266, перење пари и други приноси од казниво дело од членот 273, криумчарење од членот 278, царинска измама од членот 278-а, прикривање на стоки предмет на криумчарење и царинска измама од членот 278-б, даночно затајување од членот 279, недозволено држење оружје и распрскувачки материи од членот 396 и трговија со луѓе од членот 481-а, сите од Кривичниот законик, кривични дела од Законот за акцизи и други кривични дела поврзани со увоз, извоз и транзит на стоки преку граничната линија.

(3) Овластувањата што со овој закон и се дадени на правосудната полиција, Воената полиција ги има кога се работи за кривични дела сторени од страна на припадници на АРМ, кривични дела сторени во воени единици и установи и кривични дела сторени спрема вооружените сили.

Член 48

Состав на правосудната полиција

Должностите на правосудната полиција, во смисла на овој закон, ги вршат: 
1) полициските службеници во организационите единици во Министерството за внатрешни работи, Управата за финансиска полиција, Царинската управа и Воена полиција кои согласно со законски утврдениот делокруг на работа преземаат мерки и активности за откривање на кривични дела, фаќање и пријавување на сторителите на кривични дела, обезбедување на докази на кривичните дела и други мерки со кои се овозможува непречено водење на кривичната постапка; 
2) припадниците на правосудната полиција во истражните центри на јавното обвинителство и 
3) службениците доделени на јавниот обвинител согласно со членот 50 на овој закон.

Член 49

Старешини и службеници на правосудната полиција

(1) Старешини на правосудната полиција се раководителите на организационите единици од членот 48 став (1) точка 1 на овој закон кои се во непосредна врска со јавниот обвинител.

(2) Службеници на правосудната полиција се полициските службеници во Министерството за внатрешни работи, припадниците на Управата за финансиска полиција, со закон овластени лица на Царинската управа од организационите единици наведени во членот 48 точки 1 и 3 од овој закон, припадниците на Воената полиција, како и припадниците на правосудната полиција во истражните центри на јавното обвинителство од членот 48 точка 2 на овој закон.

Член 50

Службеници доделени на јавниот обвинител по потреба

(1) По потреба, заради ефикасно спроведување на кривичната постапка, на јавниот обвинител по негова наредба ќе му бидат доделени на работа службеници од членот 48 точка 1 на овој закон.

(2) Службениците доделени на јавниот обвинител исклучиво му се на располагање на јавниот обвинител, работат под негова контрола и надзор, ги почитуваат и извршуваат неговите наредби, работат согласно со неговите насоки и упатства и за својата работа му одговараат на јавниот обвинител.

(3) За времето додека службениците се доделени да работат кај јавниот обвинител не можат да бидат распоредени на друго работно место во државните органи од каде што доаѓаат или да бидат отстранети да работа од предметниот случај, без изречно одобрение на јавниот обвинител.

Член 51

Функционално располагање со правосудната полиција

(1) Припадниците на правосудната полиција кога работат по наредба и насоки на надлежниот јавен обвинител, за своето постапување согласно со одредбите од овој закон се одговорни пред надлежниот јавен обвинител.

(2) Старешините и службениците на правосудната полиција се должни да ги вршат задачите што им се доделени. Припадниците на правосудната полиција не може да бидат оддалечени од задачата што им е доверена во рамките на истрагата за кривично дело, освен со одлука на надлежниот јавен обвинител.

Член 52

Дисциплинска одговорност на правосудната полиција

(1) За дисциплинска одговорност на припадниците на правосудната полиција во врска со вршењето на функциите согласно со овој закон, надлежниот јавен обвинител може да поднесе иницијатива за поведување дисциплинска постапка до надлежниот орган каде што се вработени припадниците на правосудната полиција, согласно со закон.

(2) За резултатите од поднесената иницијатива во смисла на ставот (1) од овој член, органот е должен без одлагање да го извести подносителот на предлогот.

(3) Доколку во соодветниот орган не е поведена дисциплинска постапка или ако јавниот обвинител не е задоволен со резултатот од дисциплинската постапка или со начинот на кој е спроведена, јавниот обвинител на Република Македонија ќе достави писмено известување до Владата на Република Македонија.

Глава V

ЖРТВА, ОШТЕТЕН И ПРИВАТЕН ТУЖИТЕЛ

1. Жртва

Член 53

Права, помош и поддршка на жртвата

(1)Жртвата на кривичното дело ги има следниве права:

1) да учествува во кривичната постапка како оштетен;

2) да поднесе приватна тужба согласно одредбите на Кривичниот законик;

3) да биде известена за отфрлање на кривичната пријава согласно одредбите од овој закон односно за откажувањето на јавниот обвинител од гонење;

4) да има посебна грижа и внимание од страна на органите и субјектите кои учествуваат во кривичната постапка;

5) да има делотворна психолошка и друга стручна помош и поддршка од страна на органи, установи и организации за помош на жртви на кривични дела;

6) заштита од застрашување и одмазда;

7) заштита на достоинството во текот на нејзиното испитување во својство на сведок;

8) да даде исказ без неоправдано оддолговлекување по поднесување на кривичната пријава, а подоцнежно давање на исказ да се врши само во мера што е нужна за потребите на кривичната постапка;

9) да биде придружувана од лице од доверба при преземање на дејствија во коишто учествува жртвата;

10) да биде информирана на нејзино барање за укинување на мерката притвор или друга мерка за обезбедување присуство на обвинетиот, како и за отпуштање на осудениот од издржување на казната затвор;

11) да биде информирана на нејзино барање за секоја одлука со која правосилно се запира кривичната постапка; и

12) други права пропишани со закон.

(2) Жртвата на кривично дело за кое е пропишана казна затвор од најмалку четири години има право на стручна помош од советник и на адвокат како полномошник на товар на Буџетот на РМ пред давањето на исказ, односно изјава или поднесување на имотноправно барање, ако има тешки психофизички оштетувања или потешки последици од кривичното дело. Адвокатот го определува органот што ја води постапката.

(3) Жртвата на кривично дело со насилство сторено со умисла има право на паричен надомест на штета од средствата на Буџетот на РМ согласно закон. Ако жртвата претходно остварила имотноправно барање, се зема предвид износот на имотноправното барање при одмерување на паричниот надомест на штета. Кога судот досудува имотноправно барање ќе го има предвид износот што жртвата го остварила претходно по основ на паричен надомест од средствата на буџетот на РМ.

(4) Судот, јавното обвинителство и полицијата постапуваат со посебна грижа спрема жртвите на кривични дела, давајќи им поуки за правата од ставовите (1), (2) и (3) од овој член и членовите 54 и 55 од овој закон, правата што ги има како оштетени и се грижат за нивните интереси при донесувањето на одлуки за кривично гонење против обвинетиот, односно при преземањето на дејствија во кривичната постапка во која жртвата мора лично да присуствува, за што се составува записник или службена белешка.

(5) Правата од ставот (1) точките 1), 2), 3) и 11) од овој член му припаѓаат и на правно лице на чијашто штета е извршено кривичното дело. Одредбите од овој закон со кои се уредува остварување на наведените права од страна на жртвата на соодветен начин се применуваат и спрема правно лице на чија штета е извршено кривичното дело.

Член 54

Индивидуална процена на жртвата

(1) Пред испитување на жртвата, надлежниот орган во соработка со органите, установите и организациите за помош и поддршка на жртвите на кривичните дела спроведува индивидуална процена на жртвата со цел да се утврди дали постои потреба за примена на посебни мерки за заштита на жртвата и која мерка, согласно член 232 од овој закон, би била најсоодветна. Кога жртвата е дете постои претпоставка дека има потреба кон него да се преземат посебни мерки на процесна заштита пропишани со посебен закон.

(2) При индивидуалната процена на жртвата особено се земаат предвид личните карактеристики на жртвата, видот и природата на кривичното дело и околностите на неговото извршување. Посебно внимание им се посветува на жртвите кои претрпеле тешки психофизички оштетувања или потешки последици од кривичното дело поради тежината на кривичното дело, жртвите на кривично дело сторено поради некои лични карактеристики на жртвата и на жртвите чијшто однос со сторителот е особено ранлив.

(3) Во смисла на ставот 2 од овој член, при индивидуалната процена на соодветен начин се вклучени жртвите на тероризмот, организираниот криминалитет, трговијата со луѓе, родово предизвикано насилство, насилство во блиски односи, сексуално насилство, сексуално искористување, дела на омраза и жртви со инвалидитет.

(4) Индивидуалната процена на жртвата се спроведува со учество на самата жртва при што се зема предвид нејзината волја да не се користат посебните мерки за заштита.

(5) Органот што ја спроведува постапката ќе го сведе на нужно потребен бројот на испитувањата на жртвата за која е утврдена потреба за посебна заштита. Оваа жртва, на предлог од јавниот обвинител, може да се испита и на доказно рочиште.

(6) Министерот за правда по претходно мислење од министерот за внатрешни работи донесува правилник за начинот на спроведување на индивидуалната процена на жртвата.

Член 55

Посебни права на определени категории жртви

(1) Жртвата има право на посебни мерки на процесна заштита при давањето исказ и испитувањето во сите фази на постапката, ако: 

1) во времето на давањето на исказот е на возраст под 18 години;

2) кога детето има потреба од посебна грижа и заштита или е жртва на трговија со луѓе, насилство или сексуална злоупотреба.

3) со давањето исказ или одговор на определено прашање жртвата би се изложила себе си или блиско лице на сериозна опасност по животот, здравјето или физичкиот интегритет (загрозени жртви) и 
4) заради возраста, природата и последиците на кривичното дело, физичкиот или психичкиот инвалидитет или друга од значење здравствена состојба, семејните околности, однесувањето на обвинетиот, кон жртвата би имало штетни последици по нејзиното психичко или физичко здравје (посебно чувствителни жртви).

 

(2) Видовите и спроведувањето на посебните мерки на процесната заштита спрема дете-жртва е уредено со посебен закон. Посебните мерки на процесна заштита се определуваат согласно член 232 од овој закон кога е потребно да се заштитат загрозените и посебно чувствителните жртви.

 

(3) Жртвата на кривични дела против половата слобода и половиот морал, човечноста и меѓународното право, покрај правата од членот 53 од овој закон и жртвата за која по спроведена индивидуална процена се утврдило дека има потреба за примена на посебни мерки за заштита, ги има следниве права: 

1) пред испитувањето да се советува со стручно лице на товар на Буџетот на Република Македонија;

2) право на адвокат како полномошник на товар на Буџетот на Република Македонија;

3) да биде испитувана од лице од ист пол во полиција и во јавното обвинителство;

4) да не одговори на прашања што се однесуваат на личниот живот на жртвата, а не се поврзани со кривичното дело; 

5) да бара да биде испитана по пат на аудио-визуелни средства; и

6) да бара исклучување на јавноста на главната расправа.

(2) Судот, јавното обвинителство и полицијата се должни да ја поучат жртвата за нејзините права од овој член, најдоцна пред нејзиното прво испитување за што составуваат записник или службена белешка.

Член 56

Жртва која не е известена за своето право во постапката да учествува како оштетена

 Жртвата која не е известена за своето право во постапката да учествува како оштетена има право да поднесе имотноправно побарување за штетата до завршување на главната расправа.

2. Оштетен и приватен тужител

Член 57

Права на оштетениот

Во кривичната постапка оштетениот ги има следниве права: 
1) да биде запознаен со своите права; 

2) да се служи со својот јазик, вклучувајќи го и знаковитиот јазик, да користи толкувач ако не го разбира или не го зборува јазикот на кој се води постапката;
3) да стави предлог за остварување на имотноправното барање; 
4) да има полномошник;
5) да укажува на факти и да предлага докази во врска со имотно-правното барање; 
6) да присуствува на доказното рочиште; 
7) да присуствува на главната расправа и да учествува во доказната постапка, како и да се произнесе по имотноправното побарување; 
8) по завршување на истражната постапка да ги разгледа списите и предметите што служат како доказ; 
9) да поднесе жалба под условите предвидени со овој закон; 
10) да поднесе предлог за гонење и приватна тужба согласно со одредбите на Кривичниот законик; 
11) да биде известен за непреземање или за секое откажување од кривично гонење од страна на јавниот обвинител;
12) да поднесе жалба до повисокиот јавен обвинител против одлуката на јавниот обвинител со која тој се откажува од кривично гонење, под условите предвидени со овој закон; 
13) да побара враќање во поранешна состојба согласно одредбите од овој закон; 
14)  во постапка за спогодување меѓу јавниот обвинител и обвинетиот оштетениот да достави писмена изјава за видот и висината на имотноправното барање, и 
15) да учествува во постапката за медијација на начин и под услови определени со овој закон.

(2) Јавниот обвинител и судот се должни пред и во текот на кривичната постапка во секој стадиум од постапката да испитаат дали постои можност обвинетиот да ја надомести штетата на оштетениот.

Член 58

Поднесување предлог и приватна тужба

(1) За кривичните дела за кои се гони по предлог или по приватна тужба, предлогот или тужбата се поднесуваат во рок од три месеци од денот кога лицето овластено за поднесување на предлогот или приватна тужба узнало за кривичното дело и за сторителот.

(2) Предлог за гонење се поднесува до надлежниот јавен обвинител, а приватна тужба до надлежниот суд.

(3) Ако самиот оштетен поднесе кривична пријава или стави предлог за остварување на имотноправно барање во кривичната постапка ќе се смета дека со тоа ставил предлог за гонење.

(4) Кога оштетениот поднел кривична пријава или предлог за гонење, а во текот на постапката ќе се утврди дека станува збор за кривично дело за кое се гони по приватна тужба, пријавата, односно предлогот ќе се смета како навремена приватна тужба ако е поднесена во рокот предвиден за приватна тужба. Навремено поднесената приватна тужба ќе се смета како навремено поднесен предлог на оштетениот, ако во текот на постапката се утврди дека се работи за кривично дело за кое се гони по предлог.

(5) Кога јавниот обвинител донел решение со кое ја отфрлил кривичната пријава, донел наредба за запирање на истражната постапка или се откажал од гонење пред судот, затоа што гонењето се презема по приватна тужба и се исполнети условите од став 4 од овој член, приватниот тужител може да поднесе приватна тужба во рок од 30 дена од приемот на конечната јавнообвинителска одлука, односно одлуката на судот.

Член 59

Предлог за кривично гонење или приватна тужба поднесена во име на дете

(1) За дете и лице кое е наполно лишено од деловна способност, предлог за кривично гонење или приватна тужба поднесува нивниот законски застапник или старател.

(2) Дете кое наполнило 16 години може и самото да поднесе предлог или приватна тужба.

Член 60

Поведување и продолжување на постапката по смртта на жртвата

Ако жртвата на кривичното дело умре во текот на рокот за поднесување на предлог или приватна тужба или во текот на постапката неговиот брачен, односно вонбрачен другар, децата, родителите, посвоениците, посвоителите, браќата и сестрите можат во рок од три месеци по неговата смрт да поднесат предлог или тужба, односно да дадат изјава дека ја продолжуваат постапката.

Член 61

Повеќе оштетени лица

Ако со кривичното дело се оштетени повеќе лица гонењето ќе се преземе, односно ќе се продолжи по предлог или приватна тужба од секој оштетен.

Член 62

Откажување од предлогот, односно приватната тужба

(1) Приватниот тужител може со своја изјава до судот пред кој се води постапката да се откаже од приватната тужба до завршувањето на главната расправа. Оштетениот со изјава до јавниот обвинител може да се откаже од предлогот за гонење до поднесување на обвинение. Во тој случај тие го губат правото повторно да поднесат предлог, односно приватна тужба.

(2) Доколку приватниот тужител се откаже од приватната тужба до започнување на главната расправа, судот донесува решение за запирање на постапката, а доколку се откаже од започнување до завршување на главната расправа судот донесува одбивателна пресуда (член 402 став (1) точка 3)).

Член 63

Недоаѓање на приватниот тужител на главна расправа

(1) Ако приватниот тужител не дојде на главната расправа иако е уредно повикан, или поканата не можела да му се врачи поради непријавување до судот за промената на адресата на живеалиштето, односно престојувалиштето ќе се смета дека се откажал од тужбата.

(2) Претседателот на советот или судијата поединец ќе му дозволи враќање во поранешната состојба на приватниот тужител кој од оправдани причини не можел да дојде на главната расправа или навремено да го извести судот за промената на адресата на живеалиштето, односно престојувалиштето, ако во рок од осум дена по престанувањето на пречката поднесе молба за враќање во поранешната состојба.

(3) По истекот на три месеци од денот на пропуштањето не може да се бара враќање во поранешната состојба.

(4) Против решението со кое се дозволува враќање во поранешната состојба не е дозволена посебна жалба.

Член 64

Право на предлагање докази и други права

(1)  Оштетениот и приватниот тужител имаат право во текот на постапката да укажат на сите факти и да предложат докази што се од важност за утврдување на кривичната одговорност и имотноправното барање.

(2) Органот што ја води постапката ќе ги запознае оштетениот и приватниот тужител со нивните права .

Член 65

Права на приватниот тужител

Приватниот тужител според одредбите на овој закон ги има истите права што ги има јавниот обвинител, освен оние што му припаѓаат на јавниот обвинител како на државен орган.

Член 66

Дете како оштетен

(1) Ако оштетениот е дете или лице наполно лишено од деловна способност, неговиот законски застапник или старател е овластен да ги дава сите изјави и да ги презема сите дејствија за кои според овој закон е овластен оштетениот.

(2) Оштетениот кој наполнил 16 години е овластен самиот да дава изјави и да презема дејствија во постапката.

Член 67

Полномошник на приватниот тужител и на оштетениот

(1)Приватниот тужител и оштетениот, како и нивните законски застапници или старатели своите права во постапката можат да ги вршат и преку полномошник.

(2) Полномошник може да биде само адвокат.

Член 68

Должност за известување за промената на адресата

Приватниот тужител и оштетениот, како и нивните законски застапници или старатели и полномошници, се должни за секоја промена на адресата или на престојувалиштето, односно живеалиштето да го известат органот што ја води постапката.

Глава VI

ОБВИНЕТ И БРАНИТЕЛ

Член 69

Права на лице повикано, приведено или лишено од слобода

(1) Лицето повикано, приведено или лишено од слобода за кое постојат основи на сомневање дека сторило кривично дело мора веднаш да биде известено, на јазик што го разбира, за причините за повикувањето, приведувањето или лишувањето од слобода, за какво и да е сомневање против него за сторено кривично дело, како и за неговите права.

(2) Лицето од став (1) на овој член прво мора на јасен начин да се поучи за правото да молчи, за правото насамо да се советува со адвокат и да има бранител по негов избор и за времетраењето додека се наоѓа во полиција. Доколку осомничениот нема сопствени средства, ќе се поучи на правото за бесплатна правна помош, согласно член 75 од овој закон. Осомничениот мора да биде поучен и за правото на преведувач односно толкувач согласно член 9 од овој закон.

(3) Лицето приведено или лишено од слобода ќе се поучи и за правото да извести член на неговото семејство или нему блиско лице, односно дипломатско-конзуларното претставништво на државата чиј државјанин е лицето за неговото приведување или лишување од слобода. По потреба или по барање на лицето приведено или лишено од слобода ќе му се обезбеди соодветна лекарска помош.

(4) Лицето лишено од слобода мора веднаш, а најдоцна во рок од 24 часа од моментот на лишување од слобода, да биде изведено пред суд, кој без одлагање ќе одлучи за законитоста на лишувањето од слобода.

(5) За правата од ставовите (1), (2) и (3) на овој член на лицата им се дава писмена поука на јазик што го разбираат.

(6) Објавувањето на фотографии или снимки на лица приведени или лишени од слобода се врши со прикривање на изгледот на лицето.

Член 70

Права на обвинетиот

Секој обвинет има право: 
- да биде навремено и детално информиран, на јазик што го разбира, за делата за кои се товари и за доказите против него, 
- да има доволно време и можности за подготвување на својата одбрана, а особено да има увид во списите и да биде запознаен со доказите против него и во негова корист на начин и под услови предвидени со овој закон, како и непречено да комуницира со бранител, 
- да биде суден во негово присуство и да се брани сам, со помош на бранител по сопствен избор или бранител по службена должност, а доколку нема средства да плати бранител, да добие бесплатен бранител кога тоа го бараат интересите на правдата, согласно условите од овој закон, 
- да ја изнесе својата одбрана, 
- да не биде присилен да даде исказ против себе или своите блиски или да признае вина, 
- да има можност да се изјасни за фактите и доказите што го товарат и да ги изнесе сите факти и докази што му одат во прилог, 
- самиот или преку бранител во текот на главната расправа да ги испита сведоците против него, како и да му се обезбеди присуство и испитување на сведоците во негова корист под исти услови, како и сведоците против него, 

-право на преведувач, односно толкувач согласно член 9 од овој закон и
- во текот на главната расправа да се советува со својот бранител, но не може да се договара како ќе одговори на поставено прашање.

Член 71

Право на бранител

(1) Секое лице осомничено или обвинето за кривично дело има право на бранител во текот на целата кривична постапка против него.

(2) Обвинетиот пред првото испитување или пред друго дејствие за кое таа обврска е предвидена со овој закон мора да се поучи дека има право на бранител по свој избор со кого може насамо да се советува и дека бранителот може да присуствува на неговото испитување.

(3) Бранител на обвинетиот можат да му обезбедат и неговиот законски застапник, брачниот, односно вонбрачниот другар, роднина по крв во права линија, посвоител, посвоеник, брат, сестра и хранител, освен ако обвинетиот на тоа изречно се противи. Со негова согласност бранител на обвинетиот можат да му обезбедат и друго лице, орган или организација.

(4) Бранител може да биде само адвокат.

(5) Бранителот е должен да поднесе полномошно до органот пред кој се води постапката. Обвинетиот може на бранителот да му даде и усно полномошно на записник пред органот пред кој се води постапката.

Член 72

Заеднички бранител за повеќе обвинети и повеќе бранители за еден обвинет

(1) Повеќе обвинети можат да имаат заеднички бранител само ако тоа не е во спротивност со интересите на нивната одбрана. Доколку органот што ја води постапката смета дека обвинетите не можат да имаат ист бранител, ќе ги повика во определен рок да именуваат друг бранител, а во случај на задолжителна одбрана ќе постапи согласно со членот 74 од овој закон.

(2) Еден обвинет може да има повеќе бранители, а одбраната се смета за обезбедена кога во постапката учествува најмалку еден од бранителите.

Член 73

Лица кои не можат да бидат бранители

(1) Бранител не може да биде жртвата, оштетениот, брачниот, односно вонбрачниот другар на жртвата, на оштетениот или на тужителот, ниту нивен роднина по крв во права линија.

(2) Бранител не може да биде лице кое е повикано како сведок во постапката, освен ако според овој закон е ослободено од должноста за сведочење и изјавило дека нема да сведочи или ако бранителот се сослушува како сведок во случајот од членот 213 точка 2 на овој закон.

(3) Бранител не може да биде лице кое во истиот предмет е сообвинето, ниту лице кое постапувало како судија, јавен обвинител или полициски службеник.

Член 74

Задолжителна одбрана

(1) Обвинетиот мора да има бранител:

- ако е нем, глув, слеп или неспособен самиот успешно да се брани, при првото испитување,

- ако против него се води кривична постапка за кривично дело за кое во законот е пропишана казна доживотен затвор, при првото испитување,

- ако против него е поднесен предлог за определување мерка притвор, од моментот на негово изведување пред судот, како и за времето додека трае притворот,

- ако против него се води постапка за кривично дело кое се гони по служена должност, а се наоѓа на издржување казна затвор за друго кривично дело од моментот кога органот кој ја води постапката дознал за тоа,

- кога е трајно отстранет од судница согласно член 361 став (2) од овој закон,

- во текот на постапката за преговарање и спогодување со јавниот обвинител,

- по поднесениот обвинителен акт за кривично дело за кое со закон може да се изрече затвор над десет години или доживотен затвор во времето на доставувањето на обвинителниот акт.

- по поднесување на предлог за изрекување на мерка на безбедност согласно член 522 од овој закон,

- ако му се суди во отсуство веднаш по донесеното решение за судење во отсуство.

(2) Ако обвинетиот во случаите на задолжителна одбрана од став 1 на овој член не земе бранител сам, органот кој ја води постапката ќе му определи бранител по службена должност за натамошниот тек на постапката до правосилност на пресудата, од листата на адвокати составена од Адвокатската комора на Република Македонија. По правило ќе се определи адвокат според редоследот на листата со седиште во местото каде треба да се преземе процесното дејствие.

Член 75

Одбрана на сиромашни

 

(1) Кога не постојат услови за задолжителна одбрана, ако според својата имотна состојба не може да ги поднесува трошоците на одбраната, на обвинетиот може по негово барање да му се постави бранител, кога тоа го бараат интересите на правдата, а особено тежината на кривичното дело и сложеноста на случајот. Во барањето обвинетиот може самиот да посочи определен адвокат за бранител од листата на адвокати изготвена од Адвокатската комора на Република Македонија согласно член 74 став (2) од овој закон.

 

(2) За барањето од ставот (1) на овој член одлучува судот со решение.

 

(3) Трошоците за одбрана од ставот (1) на овој член паѓаат на товар на Буџетот на Република Македоија.

(4) До одлука на судот во смисла на став 2 на овој член, обвинетиот има право на избор на бранител од листата на адвокати изготвена од Адвокатската комора на Република Македонија согласно член 74 став (2) од овој закон. Ако барањето е одбиено, трошоците за бранителот до одлуката на судот ќе паднат на товар на обвинетиот.

Член 76

Отповикување и откажување на полномошно

(1) Правата и должностите на бранителот престануваат кога обвинетиот ќе го отповика полномошното.

(2) Кога обвинетиот го отповикува полномошното на својот бранител, за тоа ќе го извести органот што ја води постапката веднаш, а најдоцна во рок од три дена.

(3) Ако обвинетиот во рокот од став 2 на овој член не го извести органот што ја води постапката дека ополномоштил нов бранител, во случај на задолжителна одбрана ќе му се постави бранител по службена должност.

(4) Кога бранителот го откажал полномошното на обвинетиот должен е веднаш, а најдоцна во рок од три дена да го извести органот што ја води постапката за откажувањето на полномошното. Ако обвинетиот не определи нов бранител, ќе се постапи согласно став (3) од овој член.

(5) Ако обвинетиот го извести органот што ја води постапката дека самиот ополномоштил бранител, решението за поставување бранител по службена должност ќе се отповика..

(6) Ако откажувањето или отповикувањето е сторено на рочиште за главна расправа, бранителот е должен да ги преземе сите дејствија во корист на обвинетиот до завршувањето на тоа рочиште.

Член 77

Разрешување на поставениот бранител

(1) Наместо поставениот бранител од членовите 74 и 75 на овој закон, обвинетиот може самиот да земе друг бранител. Во тој случај поставениот бранител ќе се разреши.

(2) Поставениот бранител само од оправдани причини може да бара да биде разрешен.

(3) За разрешување на бранителот во случајот од ставовите (1) и (2) на овој член, пред главната расправа одлучува органот што ја води постапката, на главната расправа одлучува советот, а во жалбената постапка претседателот на советот надлежен за одлучување во постапка по жалба. Против ова решение не е дозволена посебна жалба.

(4) Претседателот на судот, по барање на обвинетиот или по барање на органот што ја води постапката, а со согласност на обвинетиот, може да го разреши поставениот бранител, ако неуредно и несовесно ја врши должноста. Наместо разрешениот бранител, претседателот на судот ќе постави друг бранител на начин пропишан во член 74 став (2) од овој закон За разрешувањето на бранителот претседателот на судот ќе ја извести Адвокатската комора на Република Македонија.

Член 78

Права на бранителот

Бранителот е овластен во корист на обвинетиот да ги презема сите дејствија што може да ги преземе обвинетиот, како и други дејствија за кои со овој закон е овластен да ги презема како бранител.

Член 79

Увид во списите

(1) Осомничениот и бранителот, веднаш по добивање на известувањето од член 292 став (4) од овој закон има право да ги разгледа списите и доказите, и да добие копија од записниците и другите списи и докази, освен доказите прибавени со примената на посебните истражни мерки кои што се во тек.

(2) Доколку постои опасност дека со увид во дел или во целост на списите може да се загрози целта на истрагата со оневозможување или отежнување на прибирање на важен доказ или со тоа би се загрозил живот или имот од големи размери, на осомничениот и бранителот може да им се ограничи правото на увид во списите, најмногу во рок од 30 дена од денот на приемот на известувањето од член 292 став (4) од овој закон.

(3) За ограничување на правото на увид јавниот обвинител во рок од три дена од денот на прием на писмено барање за увид донесува решение кое не мора да биде образложено. Против ова решение дозволена е жалба во рок од три дена која се поднесува до јавниот обвинител кој веднаш со образложение на причините за ограничувањето во кое осомничениот и бранителот немаат право на увид, ќе ја достави до судијата на претходна постапка. Судијата на претходна постапка одлучува по жалбата во рок од 48 часа. Примерокот од одлуката со која се одбива жалбата се доставува до осомничениот и бранителот без образложение.

(4) Ограничувањето од став 2 на овој член не се однесува на дел од списите кои се од важност за одлучувањето за постоење на основано сомневање дека осомничениот сторил кривично дело и постоење на околностите од член 165 став (1) од овој закон кока против осомничениот е определен притвор.

Член 80

Комуникација меѓу бранителот и обвинетиот во притвор

Ако обвинетиот се наоѓа во притвор бранителот може со него слободно и без надзор да се допишува и да разговара. По исклучок, а на образложен предлог на јавниот обвинител, судијата на претходната постапка, со писмено образложена наредба ова право може да го подложи само на визуелен надзор ако притворот е одреден по основ на членот 165 став (1) точка 2 од овој закон, за кривични дела за кои може да се изрече казна затвор над десет години или доживотен затвор, а постои веројатност дека обвинетиот ќе ги злоупотреби контактите со бранителот.

Глава VII

МЕЃУИНСТИТУЦИОНАЛНА СОРАБОТКА И ВИДЕО КОНФЕРЕНЦИЈА

Член 81

Обврска за давање помош

(1) Правосудната полиција, јавниот обвинител и судот за потребите за водењето на кривичната постапка може да побара помош од судовите, јавното обвинителство, органите на државната управа и други државни органи, институции што вршат јавни овластувања и од органите на единиците на локалната самоуправа. Тие органи се должни да одговорат по барањето во најкраток рок, а можните пречки да ги отстранат без одлагање.

(2) Органите на државната управа и другите државни органи може да го одбијат барањето од ставот (1) на овој член, со образложена одлука согласно со нивните законски надлежности, ако на тој начин се повредува обврската за чување класифицирани информации, сè додека надлежниот орган не ја укине таквата обврска.

Член 82

Спроведување доказно рочиште со помош на видео конференција

(1) Судијата на претходна постапка може со писмена наредба да определи доказното рочиште да се спроведе со помош на затворен технички уред за врска на далечина (видео конференција).

(2) Наредбата содржи податоци за местото и времето на преземање на видео конференција, како и за името и адресата на лицето чие испитување се бара. Поканите на сведоците и обвинетиот се праќаат според одредбите од Главата XIII на овој закон.

Член 83

Спроведување на видео конференција

(1) Странките присуствуваат на видео конференција и учествуваат во неа согласно со одредбите за одржување на доказно рочиште. На обвинетиот кој се наоѓа во притвор на соодветен начин ќе му се овозможи следење на видео конференција, како и поставување прашања и изнесување забелешки.

(2) На видео конференцијата присуствува и стручно лице што ќе ракува со уредите.

Член 84

Записник и снимка од видеоконференција

(1)  Видеоконференцијата се снима. Примерок од снимката се дава на јавниот обвинител, бранителот и обвинетиот. Судот што ја води кривичната постапка составува записник од видеоконференцијата, во кој се наведува времето и местото на дејствијата, лицата кои биле присутни, видот и состојбата на техничкиот уред за врска на далечина, како и стручното лице кое ракувало со уредот. Записникот го води судски советник.

(2) Органот што ја води кривичната постапка може да ги задоволи и посебните барања во однос на обликот и содржината на видеоконференцијата, согласно со прописите од посебните закони или меѓународните договори ратификувани согласно со Уставот на Република Македонија.

Член 85

Телефонска конференција

Јавниот обвинител важните факти за поведување и водење на кривичната постапка може да ги провери со употреба на телефонска врска која овозможува истовремена комуникација (телефонска конференција).

Член 86

Снимка од телефонска конференција

1. Телефонската конференција се снима. За остварената телефонска конференција и нејзината содржина се составува службена белешка.

2. Примерок од снимката и службената белешка се доставува на бранителот и обвинетиот.

ОДДЕЛ В. ПРОЦЕСНИ ДЕЈСТВИЈА

Глава VIII

ПОДНЕСОЦИ И ЗАПИСНИЦИ

Член 87

Поднесоци

(1) Приватните тужби, обвинителните акти, обвинителните предлози, предлозите, правните лекови и другите изјави и соопштенија (поднесоци) се поднесуваат писмено или се даваат усно на записник или се поднесуваат по електронски пат до приемното  одделение на надлежниот орган.

(2) Поднесоците од ставот (1) на овој член мораат да бидат разбирливи и да содржат се она што е потребно за да може да се постапи по нив. Поднесоците поднесени од адвокати, органи на државна управа, правни лица и лица кои вршат јавни овластувања треба да содржат и податоци за електронско сандаче за достава на писмената регистрирано согласно со закон.

(3) Ако со овој закон поинаку не е определено, органот што ја води постапката ќе го повика подносителот на поднесокот кој е неразбирлив или не содржи се што е потребно да го исправи поднесокот, односно да го дополни за да може по него да се постапува, а ако тој не го стори тоа во определениот рок, ќе го отфрли поднесокот.

(4) Во поканата за исправка, односно за дополнение на поднесокот подносителот ќе се предупреди за последиците од пропуштањето.

(5) Поднесоците, кои според овој закон се доставуваат до спротивната странка, му се предаваат на органот што ја води постапката во доволен број примероци за органот и за другата странка. Ако вакви поднесоци не се предадени во доволен број примероци, ќе се умножат на трошок на подносителот.

Член 88

Казнување поради непочитување на судот

(1) Судот може да го казни со парична казна од 200 до 1.200 евра во денарска противвредност тој што во постапката, во поднесок, усно, односно на друг начин не го почитува судот или лицата кои учествуваат во постапката. Решението за казнување го донесува судот пред кој е дадена изјавата, а ако тоа е сторено во поднесокот, судот што треба да одлучи за поднесокот.

(2) Против ова решение е дозволена жалба по која одлучува советот од членот 25 став (5) на овој закон.

(3) За казнувањето на јавниот обвинител, судот ќе го извести надлежниот јавен обвинител на јавното обвинителство.

(4) За казнувањето на адвокат, судот ќе ја извести Адвокатската комора на Република Македонија.

Член 89

Записник

(1) За секое преземено дејствие во текот на кривичната постапка се составува записник истовремено кога се врши дејствието, а ако тоа не е можно, непосредно по тоа.

(2) Записникот го составува записничар. Само кога се врши претрес на дом или лице, или дејствието се презема надвор од службените простории на органот, а не може да се обезбеди записничар, записникот може да го состави лицето кое го презема дејствието.

(3) Записникот што го составува записничар се составува на тој начин што лицето кое го презема дејствието му кажува гласно на записничарот што ќе внесе во записникот.

Член 90

Содржина на записникот

(1) Во записникот се внесува називот на државниот орган пред кој се врши дејствието, местото каде што се врши дејствието, денот и часот кога дејствието е започнато и завршено, имињата и презимињата на присутните лица и во кое својство присуствуваат, како и назначување на кривичниот предмет според кој се презема дејствието.

(2) Записникот треба да ги содржи суштествените податоци за текот и содржината на преземеното дејствие. Ако при преземањето на дејствието се одземени предмети или списи, тоа ќе се назначи во записникот, а одземените предмети ќе се приклучат кон записникот или ќе се наведе каде се наоѓаат на чување.

(3) При преземање на дејствија како што е увид, претрес на дом или на лице, или препознавање на лица или на предмети во записникот ќе се внесат и податоци што се важни со оглед на природата на таквото дејствие или за утврдување на идентичноста на одделни предмети (опис, мери и големина на предметите или трагите, ставање на ознака врз предметите и друго), а ако се направени скици, цртежи, планови, фотографии, забелешки на електронски, механички и други направи за тонско или визуелно-тонско снимање и стенографски белешки, тоа ќе се наведе во записникот и ќе се приклучи кон записникот.

Член 91

Водење на записникот

(1) Записникот мора да се води уредно, во него не смее ништо да се избрише, да се додаде или менува. Прецртаните места мора да останат читливи.

(2) Сите преиначувања, исправки и додатоци се внесуваат на крајот на записникот и веднаш им се предочуваат на странките и бранителот и тие мораат да бидат заверени од лицата кои го потпишуваат записникот.

Член 92

Увид во записникот и потпишување на записникот

(1) Лицата кои задолжително присуствуваат на дејствијата во постапката, како и странките, бранителот и оштетениот, ако се присутни, имаат право да го прочитаат записникот или да бараат да им се прочита. За тоа лицето кое го презема дејствието е должно да предупреди, а во записникот ќе се назначи дали предупредувањето е сторено и дали е прочитан записникот. Записникот секогаш се чита, а ако нема записничар, во записникот и тоа ќе се назначи.

(2) На крајот од записникот ќе се потпише преведувачот, односно толкувачот ако имало, а при претресувањето и лицето кое се претресува или чијшто дом се претресува. Ако записникот не го пишува записничар, записникот го потпишуваат лица кои присуствуваат на дејствието.

(3) Неписменото лице место потпис става отпечаток од показалецот од десната рака, а записничарот под отпечатокот ќе го запише неговото име и презиме. Ако поради неможност да се стави отпечаток од десниот показалец, се става отпечаток од некој друг прст или отпечаток од прст на левата рака, во записникот ќе се назначи од кој прст и од која рака е земен отпечатокот.

(4) Ако дејствието не можело да се врши без прекин, во записникот ќе се назначи денот и часот кога настанал прекинот, како и денот и часот кога продолжува дејствието.

(5) Ако имало приговор во поглед на содржината на записникот, во записникот ќе се наведат и тие приговори.

(6) Записникот на крајот го потпишува лицето кое го презело дејствието и записничарот.

Член 93

Издвојување на доказ

(1) Кога во овој закон е определено дека врз некој доказ не може да се заснова судската одлука, судијата на претходната постапка, по службена должност или по предлог на странките, ќе донесе решение за издвојување на тој доказ од списите, најдоцна до завршувањето на истражната постапка. По поднесувањето на обвинителниот акт, решение за издвојување на доказ донесува судијата или советот за оцена на обвинителниот акт. Против ова решение е дозволена посебна жалба по која одлучува повисокиот суд.

(2) По правосилноста на решението издвоените докази се затвораат во посебна обвивка и се чуваат во судот, одвоено од другите списи и не можат да се разгледуваат ниту можат да се користат во постапката.

Член 94

Снимање на истражните дејствија

(1) Изведувањето на истражните или други дејствија се снима со уреди за визуелно-тонско снимање кога е пропишано со овој закон, ако за тоа се обезбедени технички услови. Органот кој го спроведува дејствието претходно ќе го извести за тоа лицето кое се испитува.

(2) Снимката мора да ги содржи податоците од членот 90 став (1) на овој закон, податоците потребни за идентификација на лицето чија изјава се снима и податокот во кое својство тоа лице ја дава изјавата. Кога се снимаат изјави на повеќе лица, мора да се обезбеди од снимката јасно да може да се распознае кој ја дал изјавата.

(3) Во записникот за истражното дејствие ќе се внесе дека е извршено снимање, кој го извршил снимањето, дека лицето кое се сослушува претходно е известено за снимањето, дали снимката е репродуцирана и каде се чува, ако не е приложена кон списите на предметот.

(4) Кога со овој закон поинаку не е определено, органот што го спроведува истражното дејствие, може да определи снимката во целост или делумно да се препише и да и се предаде на странката, по нејзино барање. Преписот ќе се прегледа и ќе се завери со потпис од лицето кое го спровело дејствието и ќе се приклучи кон записникот за преземање на истражното дејствие.

Член 95

Записник за главна расправа

За записникот за главна расправа важат одредбите од членовите 374 и 375 на овој закон.

Член 96

Записник за советување и гласање

(1) За советувањето и гласањето се составува посебен записник.

(2) Записникот за советувањето и гласањето го содржи текот на гласањето и одлуката што е донесена.

(3) Овој записник го потпишуваат сите членови на советот и записничарот. Одвоените мислења ќе се приклучат кон записникот за советувањето и гласањето, ако не се внесени во записникот.

(4) Записникот за советувањето и гласањето ќе се затвори во посебна обвивка. Овој записник може да го разгледа само повисокиот суд кога решава за правниот лек и во тој случај е должен записникот повторно да го затвори во посебна обвивка и на обвивката да назначи дека го разгледал записникот.

Глава IX

РОКОВИ

Член 97

Рокови за давање изјава и предавање на поднесок

(1) Роковите предвидени со овој закон не можат да се продолжат, освен кога законот изречно го дозволува тоа. Ако е во прашање рок што со овој закон е определен заради заштита на правото на одбрана и на другите процесни права на обвинетиот, тој рок може да се скрати ако тоа го бара обвинетиот или неговиот бранител писмено или усно на записник пред органот што ја води постапката.

(2) Кога изјавата е врзана за рок, се смета дека е дадена во рокот, ако пред да истече рокот му е предадена на оној кој е овластен да ја прими.

(3) Кога изјавата е упатена по пошта со препорачана пратка, по електронска пошта или по телеграфски пат, денот на предавањето на поштата, односно денот на испраќање по електронска пошта се смета како ден на предавањето на оној до кого е упатена. Предавањето на воена пошта во места каде што не постои редовна пошта се смета како предавање на препорачана пратка во пошта. Се смета дека испраќачот на изјавата не го пропуштил рокот, ако примателот испратената изјава не ја добил на време, поради погрешно работење на уредот за предавање или прием на изјавата, а за кое испраќачот не знаел.

(4) Осомничениот кој се наоѓа во притвор може изјавата што е врзана за рок да ја даде на записник кај органот што ја води постапката или да ја предаде на управата на затворот, а лицето кое се наоѓа на издржување казна или се наоѓа во установа заради примена на мерка на безбедност или на воспитна мерка, може таквата изјава да и ја предаде на управата на установата во која е сместено. Денот и часот кога е составен таков записник, односно кога изјавата и е предадена на управата на установата се смета како ден на предавање до органот што е надлежен да ја прими.

(5) Ако поднесокот што е врзан за рок поради незнаење или очигледна грешка на подносителот, е предаден или упатен до ненадлежен јавен обвинител или суд пред истекот на рокот, па до надлежниот јавен обвинител или суд ќе стигне по истекот на рокот, ќе се земе дека е поднесен на време.

Член 98

Сметање на роковите

(1) Роковите се сметаат на часови, денови, месеци и години.

(2) Часот или денот кога е извршено доставувањето или соопштувањето, односно во кој паѓа настанот од кога треба да се смета траењето на рокот, не се засметува во рокот, туку за почеток на рокот се зема првиот нареден час, односно ден. Во еден ден се сметаат 24 часа, а месецот се смета по календарското време.

(3) По исклучок од ставот (2) на овој член, роковите за пресметување на приведување, задржување и притвор, почнуваат да течат од моментот на лишување од слобода.

(4) Роковите определени по месеци, односно по години се завршуваат со истекот на оној ден на последниот месец, односно на годината што по својот број му одговара на денот кога почнал рокот. Ако го нема тој ден во последниот месец, рокот се завршува последниот ден на тој месец.

(5) Саботите, неделите и државните празници се засметуваат во рокот. Ако последниот ден на рокот паѓа на државен празник, сабота, недела или во некој друг ден кога државниот орган не работел, рокот истекува со истекот на првиот нареден работен ден.

Член 99

Враќање во поранешна состојба

(1) На обвинетиот кој од оправдани причини ќе го пропушти рокот за изјавување жалба на пресуда или на решение за примена на мерки на безбедност, или на воспитна мерка или за одземање на имотна корист, судот ќе му дозволи враќање во поранешна состојба заради изјавување жалба, ако во рок од осум дена по престанувањето на причината поради која го пропуштил рокот поднесе молба за враќање во поранешна состојба и ако истовремено со молбата предаде и жалба.

(2) По истекот на три месеци од денот на пропуштањето, не може да се бара враќање во поранешна состојба.

Член 100

Решавање за враќање во поранешна состојба

(1) За враќање во поранешна состојба одлучува судот што ја донел пресудата или решението кое се побива со жалбата.

(2) Против решението со кое се дозволува враќање во поранешна состојба, не е дозволена жалба.

(3) Кога обвинетиот изјавил жалба на решението со кое не се дозволува враќање во поранешна состојба, судот е должен оваа жалба, заедно со жалбата на пресудата или на решението за примена на мерка на безбедност, или на воспитна мерка или за одземање на имотна корист, како и со одговорот на жалбата и со сите списи да ја достави до повисокиот суд на решавање.

Член 101

Дејство на молбата за враќање во поранешна состојба

Молбата за враќање во поранешна состојба, по правило, не го задржува извршувањето на пресудата, односно на решението за примена на мерка на безбедност или на воспитна мерка или за одземање на имотна корист, но судот надлежен за решавање на молбата може да одлучи извршувањето да се запре додека не се донесе одлука по молбата.

Глава X

ТРОШОЦИ НА КРИВИЧНАТА ПОСТАПКА

Член 102

Содржина на трошоците на кривичната постапка

(1) Трошоците на кривичната постапка се издатоците направени по повод кривичната постапка, од нејзиното поведување до нејзиното завршување.

(2) Трошоците на кривичната постапка опфаќаат:

1) трошоци за сведоци, вештаци, преведувачи, толкувачи и стручни лица, трошоците за копии и препис од тонско, визуелно-тонско снимање или од дешифриран стенографски запис; 
2) превозни трошоци на обвинетиот; 
3) издатоци за приведување на обвинетиот, односно на лицето лишено од слобода; 
4) превозни и патни трошоци на службените лица; 
5) трошоци за лекување на обвинетиот за време додека се наоѓа во притвор, како и трошоци за породување, освен трошоците што се наплаќаат од фондот за здравствено осигурување; 
6) паушален износ; 
7) награда и нужни трошоци на бранителот, нужни трошоци на приватниот тужител и на неговиот законски застапник, како и награда и нужни трошоци на неговиот полномошник и 
8) нужни трошоци на оштетениот и на неговиот законски застапник, како и награда и нужни трошоци на неговиот полномошник.

(3) Паушалниот износ се утврдува во рамките на износите определени со пропис, со оглед на траењето и сложеноста на постапката и имотната состојба на лицето кое е должно да го плати тој износ.

(4) Трошоците од ставот (2) точки 1, 2, 3, 4 и 5 на овој член, како и нужните трошоци на поставениот бранител и назначениот полномошник и наградата во постапката поради кривичните дела за кои се гони по службена должност, се исплатуваат однапред од средствата на органот што ја води кривичната постапка, а се наплатуваат подоцна од лицата кои се должни да ги надоместат според одредбите на овој закон. Органот што ја води постапката е должен сите трошоци што се однапред исплатени да ги внесе во пописот кој ќе се приложи кон списите.

(5) Трошоците за преведување што ќе настанат со примена на одредбите на овој закон не се наплатуваат од лицата кои, според одредбите на овој закон, се должни да ги надоместат трошоците на кривичната постапка.

(6) Трошоците за фотокопирање или снимање на списите паѓаат на товар на лицето по чие барање се врши фотокопирањето или снимањето, освен за полномошникот и бранителот поставени по службена должност

Член 103

Одлука за трошоците на кривичната постапка

(1) Во секоја одлука со која се завршува кривичната постапка ќе се одлучи кој ќе ги поднесува трошоците на постапката, колку изнесуваат и рокот за нивното плаќање

(2) За трошоците кои се исплатуваат однапред, како и за трошоците на бранителот согласно член 161 став (1) од овој закон, органот што ја води кривичната постапка донесува решение со кое одлучува за висината на трошоците на постапката и рокот за нивното плаќање кој не смее да биде подолг од 15 дена.

(3) По исклучок, ако до завршување на главната расправа недостигаат податоци за висината на трошоците, посебно решение за висината за трошоците ќе донесе судијата поединец или претседателот на советот кога ќе се пријават тие податоци. Барањето со податоците за висината на трошоците може да се поднесе најдоцна во рок од 15 дена од денот на приемот на правосилната одлука од лицето кое има право да поднесе такво барање.

(4) Кога за трошоците на кривичната постапка е одлучено со посебно решение, за жалбата по тоа решение одлучува советот од член 25 став (5) од овој закон.

Член 104

Поднесување на трошоци настанати по сопствена вина

(1) Обвинетиот, оштетениот, приватниот тужител, бранителот, законскиот застапник, полномошникот, сведокот, вештакот, преведувачот, толкувачот и стручното лице, без оглед на исходот на кривичната постапка, ги поднесуваат трошоците за нивното доведување, за одложувањето на главната расправа и другите трошоци на постапката што ги причиниле по сопствена вина.

(2) За трошоците од ставот (1) на овој член се донесува посебно решение, освен ако за трошоците што ги поднесува приватниот тужител и обвинетиот се решава во одлуката за главната работа.

(3) По жалбата против решението од ставот (2) на овој член одлучува советот од членот 25 став (5) на овој закон.

Член 105

Одлучување за трошоците во осудителна пресуда

(1) Кога судот ќе го огласи обвинетиот за виновен во пресудата ќе изрече дека е должен да ги надомести трошоците на кривичната постапка.

(2) Лицето кое е обвинето за повеќе кривични дела нема да се осуди да ги надомести трошоците во однос на делата за кои е ослободено од обвинението, доколку можат да се издвојат тие трошоци од вкупните трошоци.

(3) Во пресудата со која се огласени повеќе обвинети за виновни, судот ќе определи колкав дел од трошоците ќе поднесува секој од нив, а ако тоа не е можно, ќе ги осуди сите обвинети да ги поднесуваат трошоците солидарно. Плаќањето на паушалниот износ ќе се определи за секој обвинет посебно.

(4) Во одлуката со која се решава за трошоците, судот може да го ослободи обвинетиот од должноста да ги надомести во целост или делумно трошоците на кривичната постапка од членот 102 став (2) точки 1, 2, 3, 4, 5 и 6 на овој закон, ако со нивното плаќање би било доведено во прашање издржувањето на обвинетиот или на лицата кои тој е должен да ги издржува. Ако се утврдат овие околности по донесувањето на одлуката за трошоците, претседателот на советот може со посебно решение да го ослободи обвинетиот од должноста за надоместување на трошоците на кривичната постапка.

(5) Ако на обвинетиот му бил поставен бранител, а со плаќањето на наградата и на нужните трошоци би било доведено во прашање издржувањето на обвинетиот или издржувањето на лицето кое е должен тој да го издржува, наградата и нужните трошоци на бранителот ќе се исплатат од Буџетот на Република Македонија.

Член 106

Одлучување за трошоците при запирање на кривичната постапка и при донесување на ослободителна или одбивателна пресуда

(1) Кога ќе се запре кривичната постапка или кога ќе се донесе пресуда со која обвинетиот се ослободува од обвинението или со која се одбива обвинението, во решението, односно во пресудата ќе се изрече дека трошоците на кривичната постапка од членот 102 став (2) од овој закон, паѓаат на товар на Буџетот на Република Македонија, освен во случаите определени во ставовите (2), (3) и (4) на овој член.

(2) Лицето кое свесно поднело лажна пријава ќе ги поднесе трошоците на кривичната постапка.

(3) Приватниот тужител е должен да ги надомести трошоците на кривичната постапка од членот 102 став (2) од овој закон, ако постапката е завршена со пресуда со која обвинетиот се ослободува од обвинение, или со пресуда со која се одбива обвинението или со решение за запирање на постапката, освен ако е запрена постапката, односно ако е донесена пресуда со која се одбива обвинението поради смрт на обвинетиот или поради заболување од некоја трајна душевна болест или поради тоа што настапила застареност на кривичното гонење поради одолжување на постапката, кое не може да му се припише во вина на приватниот тужител. Ако постапката е запрена поради откажување од тужбата, обвинетиот и приватниот тужител можат да се порамнат во однос на нивните меѓусебни трошоци. Ако има повеќе приватни тужители, трошоците ќе ги поднесат сите солидарно.

(4) Оштетениот кој се откажал од предлогот за гонење, ќе ги поднесе трошоците на кривичната постапка.

(5) Кога судот ќе го одбие обвинението поради ненадлежност, одлука за трошоците ќе донесе надлежниот суд.

Член 107

Трошоци на бранителот и полномошникот

(1) Наградата и нужните трошоци на бранителот и на полномошникот на приватниот тужител или на оштетениот е должно да ги плати застапуваното лице, без оглед на оној што според одлуката на судот е должен да ги поднесува трошоците на кривичната постапка, освен ако според одредбите на овој закон наградата и нужните трошоци на бранителот паѓаат на товар на Буџетот на Република Македонија.

Член 108

Одлучување за трошоци настанати во постапка пред повисокиот суд

За должноста за плаќање на трошоците што ќе настанат кај повисокиот суд конечно одлучува тој суд согласно со одредбите од членовите 102, 103, 104, 105, 106 и 107 на овој закон.

Член 109

Донесување на поблиски прописи за трошоците на кривичната постапка

Висината и начинот на определување на направените трошоци во кривичната постапка ги пропишува претседателот на Врховниот суд, а за трошоците направени во претходната постапка по претходна согласност на Јавниот обвинител на Република Македонија.

Глава XI

ИМОТНОПРАВНО БАРАЊЕ

Член 110

Расправање на имотноправно барање и негов предмет

(1) Имотноправно барање што настанало поради извршување на кривично дело ќе се расправи по предлог од овластените лица во кривична постапка, ако со тоа значително не би се одолжувала оваа постапка.

(2) Имотноправно барање може да се однесува на надоместок на штета, на враќање предмети или на поништување на определена правна работа.

(3) Имотноправното барање од ставот (2) на овој член, во случај на осигурување, оштетениот може да го поднесе и спрема осигурително друштво.

Член 111

Овластени лица за поднесување на имотноправно барање

(1) Имотноправно барање во кривична постапка може да поднесе лице кое е овластено да го остварува таквото барање во парнична постапка.

(2) Кога барањето од ставот (1) на овој член го поднесува жртвата на кривичното дело во барањето ќе наведе дали остварила паричен надомест или поднела барање согласно со членот 53 став 3 од овој закон.

Член 112

Поднесување на имотноправно барање

(1) Имотноправно барање во кривична постапка се поднесува до органот до кој се поднесува кривичната пријава или до судот пред кој се води постапката.

(2) Барањето може да се поднесе најдоцна до започнување на доказна постапка на главната расправа пред првостепениот суд, а измени за видот и висината до завршување на главната расправа.

Член 113

Откажување од предлогот за остварување имотноправно барање

(1) Овластените лица од членот 111 став (1) на овој закон можат до завршувањето на главната расправа да се откажат од предлогот за остварување на имотноправно барање во кривична постапка и да го остваруваат преку парнична постапка. Во случај на откажување од предлогот, таков предлог не може да се стави повторно.

(2) Ако имотноправното барање по поднесениот предлог, а пред завршувањето на главната расправа преминало на друго лице според правилата на имотното право, тоа лице ќе се повика да се изјасни дали останува при предлогот. Ако уредно повиканиот не се јави, се смета дека се откажал од ставениот предлог.

Член 114

Одлучување за имотноправно барање

(1) За имотноправното барање одлучува судот.

(2) Со пресудата со која обвинетиот се огласува за виновен, судот одлучува целосно за имотноправното барање или делумно, а за преостанатиот износ на имотноправното барање го упатува оштетениот да го остварува во парнична постапка. Доколку доказите во кривичната постапка не даваат доволна основа за целосно или делумно пресудување на имотноправното барање, а за нивно дополнително обезбедување постои опасност од неоправдано одолжување на кривичната постапка, судот ќе го упати оштетениот имотноправното барање да го остварува во парнична постапка .

(3) Кога судот ќе донесе пресуда со која обвинетиот се ослободува од обвинението или со која се одбива обвинението или кога со решение ќе ја запре кривичната постапка, ќе го упати оштетениот дека може имотноправното барање да го остварува во парнична постапка. Кога судот ќе се огласи за ненадлежен за кривичната постапка, ќе го упати оштетениот дека може имотноправното барање да го пријави во кривичната постапка што ќе ја започне или продолжи надлежниот суд.

Член 115

Предавање на предмети

Ако имотноправното барање се однесува на враќање на предмет, а судот ќе установи дека предметот му припаѓа на оштетениот и дека се наоѓа кај обвинетиот или кај некој од учесниците во кривичното дело или кај лице на кое му го дале тие на чување, во пресудата ќе определи предметот да му се предаде на оштетениот.

Член 116

Поништување на правна работа

Ако имотноправното барање се однесува на поништување на определена правна работа, а судот најде дека барањето е основано, ќе изрече во пресуда целосно или делумно поништување на таа правна работа, со последиците што произлегуваат од неа, не засегајќи во правата на трети лица.

Член 117

Измена на правосилна пресуда со која е одлучено за имотноправно барање

(1) Правосилната пресуда со која е одлучено за имотноправно барање судот може во кривичната постапка да ја измени само по повод вонреден правен лек.

(2) Надвор од овој случај осудениот, односно неговите наследници можат да бараат само во парнична постапка правосилната пресуда на кривичниот суд со која е одлучено за имотноправно барање да се измени и тоа ако постојат услови за повторување според одредбите што важат за парничната постапка.

Член 118

Привремени мерки за обезбедување на имотноправно барање

(1) По предлог на јавниот обвинител и на овластените лица во кривичната постапка според одредбите со кои се регулира обезбедување на побарување, може да се определат привремени мерки за обезбедување на имотноправното барање што настанало поради извршувањето на кривичното дело.

(2) Решението од ставот (1) на овој член го донесува во текот на истражната постапка судијата на претходната постапка. По подигнато обвинение, решението го донесува надвор од главната расправа претседателот на советот, а на главната расправа советот.

(3) Жалбата на решението за привремени мерки не го задржува извршувањето на решението.

Член 119

Враќање на предмети

(1) Ако се во прашање предмети кои несомнено му припаѓаат на оштетениот, а не служат како доказ во кривичната постапка, предметите ќе му се предадат на оштетениот и пред завршувањето на постапката.

(2) Ако повеќе оштетени се спорат за сопственоста на предметите, ќе се упатат на парнична постапка, а судот во кривичната постапка ќе определи само чување на предметите како привремена мерка за обезбедување.

(3) Предметите што служат како доказ ќе се одземат привремено и по завршувањето на постапката ќе му се вратат на сопственикот. Ако ваков предмет неопходно му е потребен на сопственикот, тој може да му се врати и пред завршувањето на постапката, со обврска по барање да го донесе.

Член 120

Привремено обезбедување спрема трето лице

(1) Ако оштетениот има барање спрема трето лице затоа што кај него се наоѓаат предметите прибавени со кривичното дело, или затоа што поради кривичното дело тоа дошло до имотна корист, судот во кривичната постапка, по предлог од овластените лица од членот 111 став (1) на овој закон, може според одредбите што важат за обезбедување на побарувањето да определи привремени мерки за обезбедување и спрема тоа трето лице. Одредбите од членот 118 ставови (2) и (3) на овој закон важат и во овој случај.

(2) Во пресудата со која обвинетиот се огласува за виновен, судот или ќе ги укине мерките од ставот (1) на овој член, ако веќе порано не се укинати, или ќе го упати оштетениот на парнична постапка со тоа што ќе се укинат овие мерки, ако не се поведе парнична постапка во рокот определен од судот.

Глава XII

ДОНЕСУВАЊЕ И СООПШТУВАЊЕ НА ОДЛУКИТЕ

Член 121

Видови одлуки во кривичната постапка

(1) Во кривичната постапка одлуките се донесуваат во форма на пресуда, решение и наредба.

(2) Пресуда донесува само судот, а решенија и наредби донесуваат и други органи што учествуваат во кривичната постапка.

Член 122

Советување и гласање

(1) Одлуките на советот се донесуваат по усното советување и гласање. Одлуката е донесена кога за неа гласале мнозинството од членовите на советот.

(2) Претседателот на советот раководи со советувањето и гласањето и гласа последен. Тој е должен да се грижи да се разгледаат сите прашања сестрано и целосно.

(3) Ако во однос на одделни прашања за кои се гласа, гласовите се поделат на повеќе различни мислења, така што ниту едно од нив нема мнозинство, прашањата ќе се раздвојат и гласањето ќе се повторува додека не се постигне мнозинство. Ако на тој начин не се постигне мнозинство, одлуката ќе се донесе така што гласовите што се најнеповолни за обвинетиот ќе се придодадат кон гласовите што се помалку неповолни од овие, се додека не се постигне потребното мнозинство.

(4) Членовите на советот не можат да одбијат да гласаат за прашањата што ќе ги постави претседателот на советот, но ако член на советот кој гласал обвинетиот да се ослободи или пресудата да се укине и останал во малцинство, не е должен да гласа за санкцијата. Ако не гласа, ќе се земе како да се согласил со гласот што е најповолен за обвинетиот.

Член 123

Редослед на прашањата за кои се гласа

(1) При одлучувањето прво се гласа дали судот е надлежен, дали е потребно да се дополни постапката согласно член 394 став (2) од овој закон, како и други претходни прашања. Кога ќе се донесе одлуката за претходните прашања, се преминува на решавање за главната работа.

(2) При одлучувањето за главната работа прво ќе се гласа дали обвинетиот сторил кривично дело и дали е кривично одговорен, а потоа ќе се гласа за казната, за другите кривични санкции, за трошоците на кривичната постапка, за имотноправните барања и за другите прашања за кои треба да се донесе одлука.

(3) Ако исто лице е обвинето за повеќе кривични дела ќе се гласа за кривичната одговорност и за казната за секое од тие дела, а потоа за единствената казна за сите дела.

Член 124

Тајност на гласањето

(1) Советувањето и гласањето се врши на тајно заседание.

(2) Во просторијата во која се врши советување и гласање можат да бидат присутни само членовите на советот и записничарот. Резултатите од гласањето се тајни.

Член 125

Објавување на судските одлуки

(1) Ако одлуката усно е соопштена, тоа ќе се назначи во записникот или на списот. Ако странките изјават дека нема да се жалат, заверениот препис на усно соопштената одлука нема да им се доставува, доколку со овој закон поинаку не е определено.

(2) Преписите на одлуките против кои е дозволена жалба се доставуваат со упатство за правото на жалба. Жалбата изјавена во корист на обвинетиот ќе се смета за навремена кога е изјавена во рокот наведен во упатството за правото на жалба, ако во упатството е наведен рок што е подолг од законски определениот рок.

Член 126

Достапност на судските одлуки

(1) Сите судски пресуди се јавни и достапни во електронски или печатени примероци, освен во случаите кога јавноста е исклучена согласно со Уставот на Република Македонија, овој закон и меѓународните договори ратификувани согласно со Уставот на Република Македонија.

(2) Другите судски одлуки за кои е дозволена жалба согласно одредбите од овој закон се достапни на увид и препис на секое заинтересирано лице, освен во случаи кога јавноста е исклучена согласно со ставот (1) на овој член.

(3) Судовите се должни судските пресуди да ги објават на веб страницата на судот на начин утврден со посебен закон.

Глава XIII

ДОСТАВУВАЊЕ ПИСМЕНА

Член 127

Начини на доставување на писмена

(1) Писмената се доставуваат по пошта, по електронски пат, преку службено лице на државниот орган кој го упатува писменото или непосредно кај тој орган, преку учесник во постапката, законски застапник и полномошник или преку правно лице со посебни овластувања утврдени со закон.

(2) Поканата за главната расправа или другите покани судот може и усно да му ги соопшти на лицето кое се наоѓа пред судот, со поука за последиците од недоаѓањето. Повикувањето извршено на овој начин ќе се забележи во записникот, кој повиканото лице ќе го потпише, освен ако тоа повикување е забележано во записникот за главна расправа. Се смета дека со тоа е извршена уредна достава

Член 128

Место на достава на писмената

(1) Органот што го изготвил писменото го доставува до лицето за кое е испратено (примател) на адресата на неговото живеалиште или престојувалиште или на адресата каде што работи, а може да се испрати и на друга адреса на која примателот може да се затекне или на адреса на електронско сандаче на примателот.

(2) Доставувањето на писмената на адвокати, правни лица, органи на државна управа и на правни и физички лица кои вршат јавни овластувања, се врши по електронски пат во електронско сандаче регистрирано согласно со закон. Доставувањето по електронски пат се врши преку информатичкиот систем на надлежниот орган на адресата на електронското сандаче на примателот на доставата.

(3) Доколку не постојат технички можности за доставување согласно ст.2 од овој член, доставувањето на писмената на адвокати, правни лица, органи на државната управа и на правни и физички лица кои вршат јавни овластувања се врши на адресата запишана во Централниот регистар. Доколку доставата не успее на таа адреса, писменото ќе се истакне на огласна табла на органот кој ја води постапката и по истекот на осум дена од денот на истакнувањето, се смета дека е извршена уредна достава.

(4) Доколку обвинетиот, оштетениот, сведокот, вештакот или други лица кои учествуваат во постапката, на главната расправа, поучени од судот, се согласат доставата да им се врши по електронски пат и достават електронска пошта, доставата на овие лица ќе продолжи да се врши по електронски пат, преку информатичкиот систем на судот. Доставата извршена на овој начин се смета за уредна по истекот на осум дена од денот на испраќање.

(5) На воените лица, на припадниците на полицијата и на судската полиција, на припадниците на затворската полиција во установите во кои се сместени лица лишени од слобода и на работниците од сувоземниот, водениот и воздухопловниот сообраќај, доставувањето на писмена се врши лично или со известување преку архивата на установата.

(6) На лицата лишени од слобода доставувањето се врши во судот или преку управата на установата во која се сместени.

(7) На лицата кои уживаат дипломатски имунитет во Република Македонија, ако меѓународните договори ратификувани согласно со Уставот на Република Македонија не определуваат поинаку, доставувањето се врши преку Министерството за надворешни работи.

(8) Доставувањето на државјаните на Република Македонија во странство, ако не се применува постапката предвидена во прописите за меѓународна соработка во кривичната материја, се врши по пошта, по електронски пат или со посредство на дипломатско или конзуларно претставништво на Република Македонија во странската држава, под услов лицето на кое доставувањето се врши доброволно се согласи да го прими писменото. Овластениот работник на дипломатското или конзуларното претставништво ја потпишува доставницата како доставувач, ако писменото е врачено во самото претставништво, а ако писменото е доставено по пошта, тоа го потврдува на доставницата. Доставата на правно лице кое има седиште во странство може да се изврши преку неговото претставништво или застапништво во Република Македонија.

(9) На лицата вклучени во програма за заштита на сведоци доставувањето се врши преку органот што ја спроведува заштитата.

Член 129

Предавање на писменото

1. Писменото му се предава непосредно на лицето на кое му е испратено, а тоа е должно да го прими. Ако лицето не се затече таму каде што треба да се изврши доставувањето, доставувачот ќе го предаде на некој од членовите на неговото домаќинство, постари од 16 години, кои се должни да го примат писменото, со што се смета дека доставата е уредна. Ако тие не се затечат во домот, доставувачот ќе остави писмено известување за примање на писменото со кое се известува во определен ден и час да се јави во определена просторија на надлежниот орган за прием на писменото. Ако доставувањето се врши на работното место на лицето на кое треба да му се достави писменото, а тоа лице не се затече таму, на лице овластено за прием на пошта, доставувачот ќе му предаде писмено известување заради примање на писменото со кое лицето се известува да дојде во определен ден и час во определена просторија на надлежниот орган за прием на писменото.

2. Ако лицето не постапи по известувањето од ставот (1) од овој член, органот што ја води постапката ќе го истакне писменото на огласната табла и по истекот на 8 дена од денот на истакнувањето се смета дека доставувањето е уредно извршено.

(3) Ако се утврди дека лицето на кое писменото треба да му се достави е отсутно и дека лицата од ставот (1) на овој член поради тоа не можат писменото навреме да му го предадат, писменото ќе се врати со назначување каде се наоѓа отсутниот.

Член 130

Достава до обвинетиот

(1) Ако органот што ја води постапката на обвинетиот не може да му го достави писменото, затоа што не ја пријавил промената на адресата или очигледно на друг начин избегнува да го прими писменото, писменото и пресудата освен во случаите од ставот (2) на овој член ќе се истакне на огласната табла на судот и по истекот на осум дена од денот на истакнувањето се смета дека е извршена уредна достава.

(2) Ако на обвинетиот кој нема бранител треба да му се достави пресуда со која му е изречена казна затвор или издаден казнен налог со пресуда, а доставувањето не може да се изврши на неговата пријавена, адреса, судот по службена должност ќе му постави бранител, кој ќе ја врши оваа должност додека се дознае новата адреса на обвинетиот. На поставениот бранител ќе му се определи потребен рок за запознавање со списите, кој не може да биде пократок од осум дена, а потоа пресудата ќе му се достави на поставениот бранител и постапката ќе продолжи.

(3) Ако обвинетиот има бранител обвинителниот акт, обвинителниот предлог, приватната тужба и сите одлуки од чие доставување тече рокот за жалба, како и жалбата на спротивната странка која се доставува заради одговор, ќе му се достават и на бранителот и на обвинетиот, според членот 127 од овој закон. Во тој случај рокот за изјавување на правен лек, односно одговор на жалбата, тече од денот на доставата на обвинетиот. Ако на обвинетиот му е изречена мерката притвор или е на издржување на казна затвор, рокот тече од денот на доставата на бранителот.

(4) Ако писменото треба да се достави до бранителот на обвинетиот, а тој има повеќе бранители, доволно е да се достави до еден од нив.

(5) Кога на обвинетиот му се суди во отсуство, писмената се доставуваат на неговиот бранител и со тоа се смета дека е извршена уредна достава.

Член 131

Потврда за извршена достава

(1) Потврдата за извршена достава ја потпишуваат примателот и доставувачот. Примателот ќе го назначи сам на доставницата денот на приемот.

(2) Ако примателот е неписмен или не е во состојба да се потпише, доставувачот ќе го потпише, ќе го назначи денот на приемот и ќе стави забелешка зошто не потпишал примателот.

(3) Ако примателот или лицето кое е должно да го прими писменото одбие да го прими писменото или да ја потпише доставницата, доставувачот писменото ќе го остави на местото на кое го затекнал примателот или лицето кое е должно да го прими писменото и тоа ќе го забележи на доставницата и ќе го назначи денот, часот и местото на оставање на писменото и со тоа доставувањето е извршено.

(4) Доставата по електронски пат во електронско сандаче се смета за извршена на денот на приемот на писменото по електронски пат.

(5) Информатичкиот систем на надлежниот орган истовремено со испраќање на писменото до примателот на доставата на неговата електронска адреса испраќа и известување дека од информатичкиот систем на надлежниот орган е испратен писмен документ кој имателот на адресата мора да го преземе.

(6) Електронската пошта од електронското сандаче мора да биде преземена најдоцна осум дена од денот на нејзиното испраќање.

(7) Во известувањето од ставот (5) на овој член примателот на доставата се предупредува дека доколку електронската пошта од електронското сандаче не биде преземена во рокот од ставот (6) на овој член, доставувањето ќе се смета за извршено.

(8) Примателот на електронската пошта со својот електронски потпис го докажува својот идентитет, врши увид во своето електронско сандаче и електронски го потпишува писменото кое го упатува до надлежниот орган, односно го потврдува приемот на електронската пошта.

(9) Доколку писменото кое се доставува по електронски пат содржи прилози за кои нема техничка можност да се достават електронски, надлежниот орган во писменото кое го доставува ќе го извести примателот чие седиште, живеалиште или престојувалиште се наоѓа во седиштето на надлежниот орган, дека прилозите треба да ги подигне непосредно во надлежниот орган во рок од три дена од денот на известувањето, а доколку во тој рок не ги подигне, се смета дека прилозите се доставени.

(10) Доставата на прилозите од ставот (9) на овој член, до примателот чие седиште, живеалиште или престојувалиште е надвор од седиштето на надлежниот орган, се врши на еден од начините определени во членот 128 став (1) на овој закон.

Член 132

Доставување преку учесник во постапката

(1) Поканите за лицата кои учествуваат во постапката можат да му се предадат на учесник во постапката кој се согласува да му ги врачи на оној до кого се упатени, ако органот смета дека на тој начин е обезбеден нивниот прием.

(2) За поканата за главната расправа или за друга покана, како и за одлуката за одлагање на главната расправа или на други закажани дејствија, лицата наведени во ставот (1) од овој член можат да бидат известени со телеграма, електронска пошта или по телефон, ако според околностите може да се претпостави дека известувањето извршено на тој начин ќе го прими лицето до кое е упатено.

(3) Одредбите од ставовите (1) и (2) на овој член се однесуваат и на обвинетиот, доколку за тоа се согласи изречно на записник пред судот.

(4) За повикувањето и предавањето на одлуката извршени на начинот предвиден во ставовите (1), (2) и (3) на овој член, ќе се состави службена забелешка на списот.

(5) Спрема лицето кое е известено според ставовите (1), (2) или (3) на овој член, односно до кое е упатена одлуката, можат да настапат штетни последици предвидени за пропуштањето само ако се утврди дека тоа навремено ја примило поканата, односно одлуката и дека било поучено за последиците од пропуштањето.

(6) Судот е должен во просториите на судот секој работен ден на сите учесници во постапката по електронски пат или на друг начин да им овозможи пристап до евиденцијата за закажаните расправи.

Член 133

Доставување преку законски застапник и полномошник

Ако оштетениот или приватниот тужител има законски застапник или полномошник, доставувањето ќе се изврши само на законскиот застапник, односно на полномошникот, а ако ги има повеќе, само на еден од нив.

Глава XIV

ИЗВРШУВАЊЕ НА ОДЛУКИТЕ

Член 134

Правосилност и извршност на одлуките

(1) Пресудата и решението стануваат правосилни кога не може повеќе да се побиваат со жалба или кога не е дозволена жалба.

(2) Правосилната пресуда се извршува кога е извршено нејзиното доставување и кога за извршувањето не постојат законски пречки. Ако не е изјавена жалба или странките се одрекле или се откажале од жалбата, пресудата е извршна со истекот на рокот за жалба, односно од денот на одрекнувањето или откажувањето од изјавената жалба.

(3) Ако судот што ја донел пресудата во прв степен не е надлежен за нејзино извршување ќе достави до органот што е надлежен за извршувањето заверен препис од пресудата со потврда за извршноста.

(4) Ако резервен помлад офицер, офицер или воен службеник е осуден на казна, судот ќе достави заверен препис од правосилната пресуда до органот надлежен за работи на одбраната.

(5) Ако со овој закон поинаку не е определено, решенијата се извршуваат кога ќе станат правосилни. Наредбите се извршуваат веднаш ако органот што ја издал наредбата поинаку не нареди.

(6) Решенијата и наредбите, ако поинаку не е определено, ги извршуваат органите што ги донеле тие одлуки. Ако судот со решение одлучил за трошоците на кривичната постапка, наплатата на тие трошоци се врши според одредбите на членот 135 ставови (1) и (2) од овој закон.

Член 135

Извршување на пресудата во делот на трошоците на кривичната постапка, одземањето на имотната корист и имотноправните барања

(1) Извршувањето на пресудата во делот на трошоците на кривичната постапка, на одземањето на имотната корист и на имотноправните барања го врши надлежниот орган определен со закон.

(2) Присилната наплата на трошоците на кривичната постапка, во корист на Буџетот на Република Македонија се врши по службена должност. Трошоците на присилната наплата претходно се исплатуваат од Буџетот на Република Македонија.

(3) Ако со пресудата не е определен рок за доброволно исполнување на обврската, обврската мора да биде исполнета во рок од 15 дена од правосилноста на пресудата. По истекот на тој рок пресудата во тој дел станува извршна.

(4) Лицето на кое со пресудата му е наредено плаќање на трошоците на кривичната постапка или од кое е одземена имотната корист, по настапување на извршност на пресудата, судот што ја донел пресудата ќе го повика да достави доказ за навремено исполнување на обврските.

(5) Доколку лицето од ставот (4) на овој член не ја исполни обврската во предвидениот рок, судот што ја донел пресудата по службена должност ќе ја достави пресудата, со потврда за нејзина извршност, на надлежниот орган за извршување од ставот (1) на овој член.

(6) Ако од лицето од ставот (4) на овој член биле привремено одземени пари или други вредности кои се наоѓаат кај судот, секретарот на судот ќе нареди наплата на побарувањата од ставот (1) на овој член, од овие средства. Од овој износ најнапред се наплатува имотноправното побарување, потоа одземената имотна корист, па трошоците на постапката. Ако од одземените пари не можат целосно да се исплатат овие побарувања, за ненаплатениот дел ќе се постапи според одредбите од ставовите (1), (2), (3), (4) и (5) на овој член.

(7) Ако во пресудата е изречена посебна мерка одземање на предмети, судот што ја изрекол пресудата во прв степен ќе одлучи дали таквите предмети ќе се продаваат според одредбите што важат за извршувањето или ќе се предадат на државни органи, криминалистички музеј или на други институции или ќе се уништат. Парите добиени со продажбата на предметите се внесуваат во Буџетот на Република Македонија.

(8) Одредбата од ставот (7) на овој член соодветно ќе се примени и кога ќе се донесе одлука за одземање на предметите врз основа на членот 529 од овој закон.

(9) Правосилната одлука за одземање на предмети, освен во постапка по вонреден правен лек, може да се измени со одлука во парнична постапка ако се јави спор за сопственоста на одземените предмети.

Член 136

Сомневање за дозволеност на извршувањето

(1) Ако се јави сомневање за дозволеноста на извршувањето на судската одлука или засметувањето на казната, или ако во правосилната пресуда не е одлучено засметувањето на притворот или на порано издржаната казна, или засметувањето не е правилно извршено ќе одлучи за тоа со посебно решение претседателот на советот на судот што судел во прв степен, односно судијата поединец. Жалбата не го задржува извршувањето на решението, освен ако судот поинаку не определил.

(2) Ако се јави сомневање за толкувањето на судската одлука за тоа одлучува судот што ја донел правосилната одлука.

Член 137

Препис на одлуката за имотноправно барање

Кога одлуката со која е одлучено за имотноправно барање станала правосилна, оштетениот може да бара судот што одлучил во прв степен да му издаде заверен препис од одлуката со назначување дека одлуката е извршна.

Член 138

Донесување прописи за казнената евиденција

Начинот на водењето, уредувањето и чувањето на казнената евиденција го пропишува министерот за правда.

Глава XV

ЗАШТИТА НА ЛИЧНИТЕ ПОДАТОЦИ

Член 139

Обработка на личните податоци за потребите на кривичната постапка

(1) Судот, обвинителството и другите органи со посебни овластувања, според овој закон, собираат, обработуваат и чуваат лични податоци за потребите на кривичната постапка, водејќи сметка природата и обемот на податоците да се соодветни на потребите во конкретниот случај.

(2) Збирките кои содржат лични податоци за потребите на кривичната постапка се востановуваат со закон.

(3) Објавувањето на пресудите во електронска форма може да се врши само на интернет или друга комуникациска мрежа, при што не смее да постои можност за дигитално пребарување според категории на лични податоци, категории на лица или по поединечни лични податоци.

(4) Објавените судски пресуди во електронска форма на интернет или друга комуникациска мрежа се бришат по истекот на рокот за бришење на осудата согласно со одредбите од Кривичниот законик.

Член 140

Точност, измена, бришење и чување на личните податоци

(1) Личните податоци кои не се точни или кои се собрани спротивно на закон, мора веднаш да се изменат или избришат.

(2) Точноста на податоците во збирките на лични податоци се проверува на секои пет години, на начин утврден со законот со кој е воспоставена збирката.

(3) Роковите за чување и бришење на личните податоци од збирките се утврдуваат со законот со кој е воспоставена збирката.

Член 141

Давање на личните податоци на корисници

(1) Личните податоци собрани за потребите на кривичната постапка може да се даваат на користење на државни органи и други правни и физички лица само ако тоа е дозволено со закон.

(2) Личните податоци од ставот (1) на овој член можат да се користат, во согласност со закон, во други кривични постапки, во постапка на меѓународна соработка во кривична материја и меѓународна полициска соработка, а во други судски постапки може да се користат само ако предметот во другата судска постапка е директно поврзан со предметот на кривичната постапка.

(3) Личните податоци собрани исклучиво врз основа на утврдување на идентитетот, телесен преглед или молекуларно-генетска анализа, по завршувањето на кривичната постапка можат да се користат, во согласност со закон, само заради откривање или спречување на кривични дела.

Член 142

Право на информираност на субјектот на лични податоци

(1) Ако со закон поинаку не е определено, јавното обвинителство или судот, ќе го информира субјектот на лични податоци, по негово барање, за тоа дали неговите лични податоци биле собрани, обработувани или чувани за потребите на кривичната постапка.

(2) Јавното обвинителство или судот не може да го информира субјектот на лични податоци од ставот (1) на овој член, пред истекот на една година од денот на донесувањето на наредбата за спроведување на истражната постапка.

Член 143

Надзор над обработката на личните податоци

(1) Надзор над обработката на личните податоци и нивната заштита утврдена со овој закон и друг закон врши Дирекцијата за заштита на личните податоци.

(2) Ако со овој закон поинаку не е определено, за собирањето, обработката и чувањето на личните податоци за потребите на кривичната постапка, соодветно се применуваат прописите кои се однесуваат на заштитата на личните податоци и други прописи.

ОДДЕЛ Г. ПРОЦЕСНИ МЕРКИ И ДЕЈСТВИЈА ЗА ОБЕЗБЕДУВАЊЕ НА ЛИЦА И ДОКАЗИ

Глава XVI

МЕРКИ ЗА ОБЕЗБЕДУВАЊЕ ПРИСУСТВО НА ОБВИНЕТИОТ И ЗА НЕПРЕЧЕНО ВОДЕЊЕ НА КРИВИЧНАТА ПОСТАПКА

1. Заедничка одредба

Член 144

Мерки за обезбедување присуство на обвинетиот

(1) Мерките кои можат да се преземат против обвинетиот за обезбедување на негово присуство и за непречено водење на кривичната постапка се покана, мерки на претпазливост, гаранција, приведување, лишување од слобода, задржување, задржување со одлука на суд, куќен притвор и притвор.

(2) При одлучувањето која од наведените мерки ќе ја примени, надлежниот орган ќе се придржува кон условите определени за примена на одделни мерки, водејќи сметка да не се применува потешка мерка ако истата цел може да се постигне со поблага мерка.

(3) Судот против обвинетиот истовремено може да определи една или повеќе мерки на претпазливост, гаранција или куќен притвор, освен кога ќе ја определи мерката притвор.

(4) Овие мерки ќе се укинат по службена должност кога ќе престанат законските услови за определување на мерките или ќе се заменат со друга мерка кога ќе настапат услови за тоа или кога јавниот обвинител не доставил образложен предлог за продолжување на мерката

(5) Кога обвинетиот не се придржува кон определената мерка за обезбедување присуство, судот може да определи друга мерка за обезбедување присуство.

(6) За приведувањето, лишувањето од слобода и задржувањето, обвинетиот има право да го извести семејството или друго блиско лице.

2. Покана

Член 145

Содржина и доставување на поканата

(1) Обвинетиот се повикува со покана. Поканата ја упатува органот што ја води постапката.

(2) Повикувањето се врши со доставување на затворена писмена покана која ги содржи називот на органот што повикува, името и презимето на обвинетиот, називот на кривичното дело што му се става на товар, местото каде што обвинетиот треба да дојде, денот и часот кога треба да дојде, назначување во какво својство се повикува и предупредување дека во случај на недоаѓање може да биде приведен, службен печат и потпис од одговорното лице, во органот кој го повикува лицето, односно на надлежниот суд и судијата кој го повикува. Во поканата обвинетиот ќе се предупреди дека е должен веднаш да го извести органот кој го повикува за промена на адресата, како и за намерата да го промени живеалиштето односно престојувалиштето.

(3) Кога обвинетиот првпат се повикува кон поканата ќе му се достави и поука за правата од член 69 од овој закон.

(4) Кога обвинетиот се наоѓа во притвор или на издржување на казна затвор со поканата се доставува и наредба за негово спроведување.

 

3. Мерки на претпазливост

Член 146

Видови мерки на претпазливост

(1) Судот може да определи некоја од следниве мерки на претпазливост: 
1) забрана за напуштање на живеалиштето, односно престојувалиштето; 
2) обврска на обвинетиот да се јавува повремено на определено службено лице или кај надлежен државен орган; 
3) забрана за преминување на државна граница:
4) привремено одземање на возачка дозвола, односно забрана за нејзино издавање; 
5) забрана за посетување на определено место или подрачје; 
6) забрана за приближување или воспоставување, односно одржување контакти или врски со определени лица и 
7) забрана за преземање на определени работни активности кои се поврзани со кривичното дело.

(2) Мерките на претпазливост може да траат додека е неопходно, а најдолго до правосилноста на пресудата.

(3) Судот по образложен предлог на јавниот обвинител преиспитува дали има потреба за траење на мерката на претпазливост. Мерката на претпазливост се укинува ако јавниот обвинител во рок од 60 дена од нејзиното определување или продолжување не доставил образложен предлог за продолжување на мерката, или ако судот одлучувајќи по доставениот предлог оценил дека не е неопходно продолжување.

(4) Со мерките на претпазливост не може да се ограничи правото на обвинетиот на непречена комуникација со својот бранител.

(5) За мерките на претпазливост по предлог на јавниот обвинител одлучува, во текот на претходна постапка судијата на претходната постапка, по поднесување на обвинение советот од член 25 став (5) од овој закон, а по влегувањето на обвинението во правна сила или по поднесувањето на обвинителниот предлог до правосилноста на пресудата, судот пред кој се води постапката.

(6) Против решението со кое се определуваат, продолжуваат или укинуваат мерките на претпазливост, странките имаат право на жалба во рок од три дена. По жалбата на решението кое го донел судијата на претходната постапка или судијата поединец, одлучува советот од членот 25 став (5) на овој закон, а по жалбата на решение кое го донел советот од член 25 став (1) и (5) од овој закон, одлучува советот на непосредно повисокиот суд. Жалбата не го одлага извршувањето на решението.

Член 147

Содржина на решението за определување мерка на претпазливост

(1) Со решението со кое се определува мерката на претпазливост забрана на напуштање на престојувалиштето, односно живеалиштето судот ќе го определи местото во кое обвинетиот мора да престојува додека трае мерката, како и границите вон кои не смее да се оддалечува.

(2) Со решението со кое се определува мерката на претпазливост обвинетиот  повремено да се јавува на одредено лице или надлежен државен орган, судот ќе определи службено лице на кое обвинетиот мора да му се јавува, рокот во кој треба да се јавува и начинот на водење на евиденцијата за јавување.

(3) Со решението со кое се определува мерката на претпазливост забрана за преминување на државна граница, судот ќе определи привремено одземање на патна или друга исправа за преминување на државната граница, односно забрана за нејзино издавање, како и забрана за користење на личната карта како исправа за преминување на државна граница. Одземената патна исправа се чува во судот и се враќа со одлука на судот кога ќе престанат причините поради кои била одземена. Забраната за издавање на патна исправа престанува со одлука на судот.

(4) Со решението со кое се определува меркaта на претпазливост привремено одземање на возачка дозвола, односно забрана за нејзино издавање, судот ќе определи привремено одземање на возачката дозвола, односно забрана за издавање на возачка дозвола. Одземената возачка дозвола се чува во судот и се враќа кога ќе претстанат причините поради кои била одземена. Забраната за издавање на возачка дозвола престанува со одлука на судот.

(5) Со решението со кое се определува мерката на претпазливост забрана за посетување на определено место или подрачје судот ќе го определи местото или подрачјето, како и растојанието под кое обвинетиот не смее да се приближува.

(6) Со решението со кое се определува мерката на претпазливост забрана за приближување или воспоставување, односно одржување контакти или врски со одредени лица, судот ќе ја определи далечината, местото или подрачјето до кое обвинетиот не смее да се приближи, односно ќе наведе поблиски податоци за лицето или лицата со кои се забранува воспоставување или одржување контакти или врски.

(7) Со решението со кое се определува мерката на претпазливост забрана за преземање на определени работни активности што се поврзани со кривичното дело, судот подетално ќе ги определи видот и предметот на тие работни активности.

Член 148

Доставување и извршување на решението

(1) Решението со кое се определуваат мерките на претпазливост, судот го доставува и до органот надлежен за нивното извршување.

(2) Мерките на претпазливост од член 146 став (1) точки 1, 3, 4, 5 и 6 од овој закон ги извршува полицијата.

(3) Мерката на претпазливост од член 146 став (1) точка 2 од овој закон, ја извршува полицијата или друг надлежен државен орган на кој обвинетиот треба да му се јави.

(4) Мерката на претпазливост од член 146 став (1) точка 7 од овој закон, го извршува надлежниот орган за надзор на работењето.

Член 149

Проверка на извршувањето

(1) Судот, односно јавниот обвинител може во секое време да нареди проверка на извршувањето на мерката на претпазливост и да побара извештај од полицијата или од друг надлежен орган кој ги извршува мерките. Извештајот веднаш се доставува до органот кој ја наредил проверката.

(2) За постапувањето на обвинетиот спротивно на забраните или неисполнувањето на обврските определени со мерките на претпазливост, надлежниот орган кој го спроведува извршувањето на мерките веднаш ги известува јавниот обвинител и судот.

4. Гаранција

Член 150

Определување на гаранцијата

(1) Судот на предлог на странките може да определи гаранција против лице за кое е донесена наредба за спроведување на истражна постапка ако оцени дека постои основано сомневање дека сторило кривично дело и кога постојат околности што: 
1) укажуваат на опасност од бегство или 
2) го оправдуваат стравот дека обвинетиот ќе го повтори или доврши кривичното дело или ќе го стори кривичното дело со кое се заканува.

(2) Гаранција може да даде обвинетиот лично за себе или за обвинетиот гаранција може да даде некое друго лице.

(3) Висината на гаранцијата ја определува судот по службена должност и таа секогаш гласи на паричен износ што се определува со оглед на тежината на кривичното дело, личните и семејните прилики и имотната состојба на обвинетиот. Доколку гаранцијата за обвинетиот ја дава друго лице се цени и имотната состојба на лицето кое ја дава гаранцијата.

(4) Гаранцијата, по правило, се состои во полагање готови пари, хартии од вредност, банкарска гаранција, скапоцености или други подвижни предмети од поголема вредност што лесно можат да се претворат во пари и да се чуваат. По исклучок, гаранцијата може да се состои и во ставање хипотека за износот на гаранцијата врз недвижни добра на лицето кое дава гаранција, кои лесно можат да се претворат во пари. Гаранцијата во готови пари се полага на посебна сметка на судот.

Член 151

Менување на висината на гаранцијата

Веќе определената висина на гаранцијата може да се промени во случај на проширување на истражната постапка, како и доколку во текот на постапката се дознаат дополнителни околности во однос на имотната состојба на обвинетиот или на лицето кое ја дава гаранцијата за обвинетиот, а кои влијаат врз определувањето на висината на гаранцијата.

Член 152

Укинување и враќање на гаранцијата

(1) Гаранцијата му се враќа на лицето кое ја положило кога е донесена пресуда или кога постапката е запрена, по правосилност на одлуката.

(2) Ако со пресудата е изречена казна затвор, гаранцијата се укинува дури кога осудениот ќе почне да ја издржува казната.

(3) Во случаите од ставовите (1) и (2) на овој член положените средства и предмети се враќаат, а хипотеката се симнува.

Член 153

Пропаѓање на гаранцијата

(1) Положената гаранција ќе пропадне ако обвинетиот: 
- не дојде на уредно доставената покана и не го оправда изостанокот; 
- побегне и 
- го повтори или доврши кривичното дело или го стори кривичното дело со кое се заканува.

(2) Во случаите од ставот (1) на овој член положената гаранција пропаѓа и со решение ќе се одлучи вредноста дадена како гаранција да се внесе како приход во Буџетот на Република Македонија.

Член 154

Надлежен орган за донесување решение за гаранција

(1) За решение за гаранција одлучува во текот на претходна постапка судијата на претходната постапка, по поднесување на обвинение советот од член 25 став (5) од овој закон, а по влегувањето на обвинението во правна сила или по поднесувањето на обвинителниот предлог до правосилноста на пресудата, судот пред кој се води постапката.

(2) За определување и за менување на висината на гаранцијата, судот одлучува по предлог на странките, а за укинување и пропаѓање на гаранцијата и по службена должност.

Член 155

Жалба на решението за гаранција

(1) Против решението со кое се одбива, определува, менува, укинува или пропаѓа гаранцијата, странките имаат право на жалба во рок од три дена.

(2) По жалбата на решението кое го донел судијата на претходната постапка или судијата поединец, одлучува советот од членот 25 став (5) на овој закон, а по жалбата на решение кое го донел советот од член 25 став (1) и (5) од овој закон, одлучува советот на непосредно повисокиот суд.

Член 156

Предлагање гаранција со жалба на решението за притвор

1. Кога во жалбата на решението со кое се определува или продолжува мерката притвор обвинетиот поднел и предлог за определување на гаранција, судот надлежен за одлучување по жалбата е должен да одлучи и за гаранцијата.

(2) Против одлуката за гаранцијата од став 1 на овој член не е дозволена посебна жалба.

5. Приведување

Член 157

Основи и постапка за приведување

(1) Наредба да се приведе обвинетиот може да издаде судот ако постојат основи за притвор од членот 165 на овој закон, ако веќе е донесено решение за притвор или ако уредно повиканиот обвинет не дојде, а својот изостанок не го оправда или ако не можело да се изврши уредно доставување на поканата, а од околностите очигледно произлегува дека обвинетиот го одбегнува приемот на поканата.

(2) Наредбата за приведување ја извршува полицијата.

(3) Наредбата за приведување се издава писмено. Наредбата треба да содржи име и презиме на обвинетиот што треба да се приведе, назив на кривичното дело што му се става на товар со наведување на одредбата од законот, основот поради кој се наредува приведувањето, местото каде треба да се приведе, службен печат и потпис од судијата кој го наредува приведувањето.

(4) Лицето на кое му е доверено извршувањето на наредбата на обвинетиот му ја предава наредбата заедно со поуката од член 69 од овој закон и го повикува доброволно да појде со него. Ако обвинетиот одбие доброволно да појде, ќе го приведе присилно. По исклучок, кога се очекува активен отпор, приведувањето ќе се изврши без претходно предавање на наредбата од ставот (1) на овој член.

6. Лишување од слобода

Член 158

Основи и постапка на лишување од слобода без налог на суд

(1) Лицето затечено во извршување на кривично дело за кое се гони по службена должност може да го лиши од слобода секој ако постои опасност од бегство за што веднаш се известува полицијата. Лицето лишено од слобода се задржува се до доаѓањето на полицијата.

(2) Лице затечено во извршување на кривично дело е лице кое е забележано при вршење на дејствието на делото, односно лице кое непосредно по сторено кривично дело е затечено под околности кои укажуваат дека сторило кривично дело.

(3) Полицијата може без одлука на суд да лиши од слобода и лице за кое постојат основи на сомневање дека сторило кривично дело за кое се гони по службена должност само ако постои опасност од одлагање и постои некоја од причините за притвор од членот 165 став (1) на овој закон.

(4) При лишувањето од слобода полицијата веднаш ќе го запознае лицето за причините за лишувањето од слобода и ќе го поучи за правата на разбирлив начин. На лицето веднаш му се врачува и писмена поука за правата од членот 69 на овој закон. Ако тоа не е можно писмената поука му се предава веднаш по доаѓање во полициска станица.

(5) Полицијата е должна веднаш за лишувањето од слобода да го извести јавниот обвинител и да состави службена белешка во која ги внесува податоците за лицето лишено од слобода, времето на лишување од слобода и причините за лишувањето од слобода како и податоците за јавниот обвинител кој бил известен. Примерок од службената белешка без одлагање се доставува и до службеникот за прифат.

7. Задржување

Член 159

Основи за задржување подолго од шест часа и поука за правата на задржаното лице

(1) Правосудната полиција, по исклучок, лицето лишено од слобода согласно со членот 158 од овој закон може да го задржи, ако задржувањето е потребно заради утврдување на идентитетот, проверување на алиби или од други причини е потребно да се соберат нужни податоци за водење на постапката против тоа лице.

(2) Лицето лишено од слобода кое е задржано веднаш мора да биде известено за причините за задржувањето, како и за делото за кое се товари. Службеникот за прифат проверува дали на лицето лишено од слобода му е врачена писмена поука за правата од член 69 од овој закон и дали ја разбира истата. Доколку писмената поука за правата дотогаш не му била врачена на лицето лишено од слобода службеникот за прифат му ја врачува. На овие права лицето може да се повика веднаш или во кое било време додека е задржано.

Член 160

Доведување на лицето лишено од слобода пред службеникот за прифат

(1) Лицето лишено од слобода мора во рок од најмногу шест часа од моментот на лишување да се доведе пред службеникот за прифат во посебно определените полициски станици, кој со посебно пишано и образложено решение ќе одлучи дали лицето ќе се задржи поради причините од членот 159 став (1) на овој закон или ќе биде пуштено на слобода. Секое задоцнување мора посебно да се образложи. На решението, лицето лишено од слобода и задржано има право да бара контрола на законитоста на лишувањето од слобода и задржувањето согласно член 162 од овој закон.

(2) Службеникот за прифат го известува јавниот обвинител веднаш по приемот на лицето лишено од слобода и за причините за задржувањето. Известувањето се внесува во записникот за задржување. Службеникот за прифат доведеното лице веднаш ќе го пушти на слобода ако јавниот обвинител тоа му го нареди. Примената наредба од јавниот обвинител и пуштањето на слобода на лицето се внесува во записникот и во регистерот од став (6) од овој член.

(3) Службеникот за прифат ги внесува во записник и приемот на предметите одземени од лицето лишено од слобода. Примерок од овој записник се доставува на јавниот обвинител, лицето лишено од слобода и полицискиот службеник што го довел.

(4) Службеникот за прифат наложува претрес на лицето лишено од слобода при неговото доведување во полициската станица или друго место определено за задржување согласно со членот 161 став (4) на овој закон. Предметите кои можат да послужат како доказ или кои можат да ја загрозат безбедноста на лицето лишено од слобода или некое друго лице привремено ќе се одземат со потврда.

(5) По потреба ќе се изврши и лекарски преглед на лицето лишено од слобода. Лекарски преглед секогаш ќе се изврши ако лицето се жали на повреда, болка или болест. Службеникот за прифат секогаш ќе праша дали лицето боледува од некаква болест и дали е на некаков медицински третман, односно лекарства.

(6) За лицата лишени од слобода од член 158 и член 159 се води посебен регистар во информатичкиот систем на Министерството за внатрешни работи. Евидентирањето за лишување од слобода во регистарот се врши веднаш по лишувањето од слобода. Јавниот обвинител има непосреден електронски пристап и увид во овој регистар. Пристап и увид во овој регистар има и Народниот правобранител на Република Македонија.

Член 161

Постапка со задржаните лица

(1) Лицето лишено од слобода, односно задржаното лице може насамо да се советува со адвокат во секое време. Ако нема свој адвокат или не може да стапи во контакт со него, службеникот за прифат ќе му ја даде листата на адвокати регистрирани во Адвокатската комора на Република Македонија. Во времето од 20,00 часот навечер до 8,00 часот наутро лицето има право да добие адвокат од листата на дежурни адвокати, која ја составува Адвокатската комора на Република Македонија согласно член 74 став (2) од овој закон кој му се определува на начин предвиден во истиот член. Трошоците за дежурниот адвокат како бранител за време на задржувањето ноќе паѓаат на товар на Буџетот на Република Македонија согласно член 103 став (2) од овој закон. Адвокатот може во секое време да дојде во полициската станица за да оствари непосреден контакт.

(2) Лице кое е странски државјанин има право да контактира со дипломатско-конзуларното претставништво на неговата земја. Полицијата ќе му помогне да стапи во контакт со дипломатско-конзуларното претставништво или со друг претставник со дипломатски статус кој ги застапува интересите на неговата земја.

(3) Задржувањето може да трае најдолго 24 часа од моментот на лишување од слобода и во овој рок лицето мора да се изведе пред судијата на претходна постапка или да биде пуштено на слобода

(4) Лицето се задржува во посебно уредени полициски станици или за таа намена посебно уредени простории на Царинската управа и Управата за финансиска полиција, определени со акт на министерот за внатрешни работи, односно министерот за финансии. За секое задржано лице, службеникот за прифат составува посебен записник во кој се внесуваат податоци за: денот и часот на лишувањето од слобода; причините за лишувањето од слобода; причините за задржувањето; времето кога е поучено за неговите права и му е врачена писмената поука од член 69 од овој закон; знаци на видливи повреди, болест, обезбедени материјални траги од лицето и кој ги обезбедил, ментална растроеност и слично; кога е контактирано со семејството, бранителот, лекар, дипломатско-конзуларно претставништво и слично; податоци кој и кога разговарал со него; дали е префрлено во друга полициска станица; ослободување или изведување пред суд и други важни податоци. Задржаното лице ќе се потпише на записот во однос на часот и датумот на лишувањето, часот и датумот на пуштањето на слобода и врачување на писмената поука од член 69 од овој закон, како и на записникот во целина. Отсуството на потпис на задржаното лице службеникот за прифат мора да го образложи. На задржаното лице му врачува примерок од записникот при негово пуштање на слобода или предавањето на судијата на претходната постапка. Доколку лицето е префрлено во друга полициска станица или друго место определено за задржување, се доставува копија од записникот до тамошниот службеник за прифат.

(5) Народниот правобранител на Република Македонија, претставниците на Европскиот комитетот за превенција од тортура или понижувачко однесување или казнување на Советот на Европа, претставниците од Поткомитетот за превенција од тортура и друг вид нечовечко постапување и казнување при Комитетот за спречување на тортурата при Организацијата на Обединетите нации имаат право без дозвола и одобрение да ги посетуваат и без надзор да разговараат со задржаните лица.

Член 162

Контрола на законитоста на лишувањето од слобода

(1) Ако лицето лишено од слобода, односно задржаното лице е изведено пред судијата на претходната постапка, судијата на претходната постапка по службена должност ја испитува законитоста на лишувањето од слобода и задржувањето и е должен веднаш тоа да го утврди со решение (член 69 став (4)).

(2) Лицето лишено од слобода, односно задржаното лице кое не е изведено пред судијата на претходната постапка, може во рок од 30 дена од денот на пуштањето на слобода да бара од судијата на претходната постапка на надлежниот суд да ја испита законитоста и тоа да го утврди со посебно решение во рок од 15 дена од приемот на барањето. Судијата на претходната постапка може да го сослуша лицето и да прибере други податоци потребни за да одлучи по барањето. Полицијата и другите државни органи се должни веднаш да ги достават бараните податоци.

(3)Против решенијата на судијата на претходната постапка од овој член е дозволена посебна жалба во рок од три дена до советот од членот 25 став (5) на овој закон, кој решава во рок од 15 дена.

8. Куќен притвор

Член 163

Определување куќен притвор

(1) Ако постои основано сомневање дека определено лице сторило кривично дело и има услови за определување притвор од членот 165 став (1) на овој закон, во случај кога се работи за бремена жена, лице со телесни недостатоци кои му го оневозможуваат или значително му го отежнуваат движењето, лице со наполнети 70 години, како и во случај кога ќе оцени дека тоа е особено оправдано, судот може да определи мерка куќен притвор и да му нареди на тоа лице да не го напушта домот за определено време

(2) На лицето против кое е определен куќен притвор судот може по исклучок да му определи да се оддалечи за одредено време од станот или од друг простор, ако: 
1) тоа е потребно за лекување или 
2) тоа го бараат посебните околности поради кои може да настапат штетни последици по 
животот, здравјето или имотот на лицето или на неговите блиски.

(3) Во решението со кое се определува куќен притвор, покрај забраната за оддалечување од домот или од друг простор, судот може да определи и забрана за комуникација со лица или забрана за употреба на средствата за комуникација.

(4) Ако лицето против кое е определен куќниот притвор се оддалечи од домот или од друг простор спротивно на забраната на судот, или во определено време не се врати во  домот или другиот определен простор, или не се придржува на забраната за комуникација со лицата или забраната за употреба на средствата за комуникација или го избегнува или попречува спроведувањето на мерките на видео и електронски надзор, против тоа лице ќе се одреди притвор. Лицето за тоа ќе се опомене со решението за куќен притвор.

(5) Судот врши надзор над куќниот притвор, а надзорот може да го довери на полицијата, определувајќи го и начинот на неговото извршување.

(6) За куќниот притвор соодветно се применуваат одредбите во однос на мерката притвор, ако со овој закон поинаку не е определено.

9. Притвор

Член 164

Определување притвор

(1) Притвор може да се определи само под условите предвидени во овој закон.

(2) Траењето на притворот мора да биде сведено на најкратко нужно време. Должност е на сите органи што учествуваат во кривичната постапка и на органите што им укажуваат правна помош да постапуваат со особена итност ако обвинетиот се наоѓа во притвор.

(3) При одлучување за притворот, особено за неговото траење, ќе се води посебна сметка за сразмерноста меѓу тежината на стореното кривично дело, казната која може да се очекува според податоците со кои располага судот и потребите за определување и траење на притворот.

(4) Во текот на целата постапка притворот ќе се укине веднаш штом ќе престанат причините врз основа на кои бил определен.

(5) Екстрадициониот притвор се определува според одредбите од овој закон ако поинаку не е определено со посебен закон или меѓународен договор.

Член 165

Основи за определување притвор

(1) Ако постои основано сомневање дека определено лице сторило кривично дело, доколку притворот е неопходен за непречено водење на кривичната постапка, против тоа лице може да се определи притвор, ако: 
1) се крие, ако не може да се утврди неговиот идентитет или ако постојат други околности што укажуваат на опасност од бегство; 
2) постои основан страв дека ќе ги сокрие, фалсификува или уништи доказите или трагите на кривичното дело или ако особени околности укажуваат дека ќе ја попречува кривичната постапка со влијание врз сведоците, вештаците, соучесниците или прикривачите; 
3) особени околности го оправдуваат стравот дека ќе го повтори кривичното дело, или ќе го доврши обиденото кривично дело или дека ќе стори кривично дело со кое се заканува или 
4) уредно повиканиот обвинет очигледно избегнува да дојде на главната расправа, или ако судот направил два обиди уредно да го повика обвинетиот, а сите околности укажуваат дека обвинетиот очигледно одбегнува да ја прими поканата.

(2) Во случајот од ставот (1) точка 1 на овој член притворот што е определен само поради тоа што не може да се утврди идентитетот на лицето, трае додека овој идентитет не се утврди.

(3) Во случајот од ставот (1) точка 2 на овој член притворот ќе се укине веднаш штом ќе се обезбедат доказите поради кои е определен притворот.

(4) Во случајот од ставот (1) точка 4 на овој член притворот трае до објавувањето на пресудата, а најдолго 30 дена. Ако обвинетиот и по укинување на притоворот поради протек на рокот од 30 дена и понатаму избегнува да дојде на главната расправа, притвор по овој основ може повторно да се определи.

Член 166

Надлежност за одлучување за притворот

1. Во претходна постапка, судија на претходна постапка одлучува за притвор по писмен и образложен предлог поднесен од јавен обвинител и само за основите што тој ги навел во предлогот.

2. Во претходна постапка, советот од член 25 став (5) на овој закон одлучува за продолжување или укинување на притворот по писмен и образложен предлог од странките, а за определување на притвор, во случаите кои се предвидени во овој закон.

(3) По поднесување на обвинение до завршувањето на главната расправа, по образложен предлог на странките, освен во случаите од член 165 став (1) точка 4, притворот го определува, продолжува или укинува советот од член 25 став (1) или (5) на овој закон. Советот по службена должност и без предлог на странките, пред истекот на 30 дена од донесување на последното решение за притвор, должен е да испита дали се уште постојат причините за притвор и да донесе решение за продолжување или укинување на притворот.

(4) Од завршување на главната расправа до објавување на пресудата, по службена должност или по образложен предлог на странките, за определување, продолжување или укинување на притворот одлучува судечкиот совет, а од објавувањето на пресудата до нејзината правосилност, по писмен и образложен предлог на странките, одлучува советот од членот 25 став (5) на овој закон.

(5) Писмениот и образложен предлог за определување, продолжување или укинување на притворот се доставува во доволен број примероци за судот и спротивната странка.

Член 167

Елементи на решението за притвор

(1) Притворот се определува со писмено решение. Изреката на решението за определување притвор, содржи: 
1) име и презиме на обвинетиот; 
2) кривичното дело за кое се обвинува; 
3) податоците за наредбата за спроведување истражна постапка; 
4) законскиот основ за определување притвор; 
5) времетраење на притворот; 
6)  пресметување на времето за кое лицето кое се притвора било лишено од слобода пред донесување на решението за притвор; 
7) називот на установата во која ќе се извршува мерката притвор и 
8) поуката за правото на жалба на решението за притвор.

(2) Во образложението на решението за притвор задолжително ќе се наведат: 
1) сите факти и докази од кои според оцена на судот произлегува основаното сомневање дека обвинетиот го сторил кривичното дело што му се става на товар, 
2) образложените причини кои ја оправдуваат секоја одделна основа по која е определен притворот, и 
3) причините поради кои судот смета дека целта на притворот не може да се оствари со некоја друга мерка за обезбедување присуство.

(3) Со решението со кое се определува притворот од оправдани причини може да се определи извршувањето на притворот да се спроведе во одделение за притвор во друга казнено-поправна установа. Во текот на извршување на мерката притвор, од оправдани причини судот со решение може да определи извршувањето на притворот да се спроведе во друга казнено-поправна установа.

(4) Одредбите од ставовите (2) и (3) на овој член соодветно се применуваат и при донесување на решението за продолжување на притворот.

Член 168

Изведување пред судија на претходна постапка

(1) По поднесениот писмен предлог за определување на притвор од јавниот обвинител, судијата на претходна постапка, одлучува на рочиште, на кое се повикуваат јавниот обвинител, обвинетиот и бранителот.

(2) На почетокот на рочиштето, судијата на претходна постапка на обвинетиот му дава примерок од писмениот предлог за определување на мерката притвор и го поучува дека може да земе бранител со кој може да се советува и кој може да присуствува на неговото сослушување. Судијата на претходна постапка ги сослушува двете странки и бранителот за околностите од значење за определување на притворот.

(3) Ако лицето лишено од слобода не земе бранител откако е поучено за ова право, или изјави дека не сака да земе бранител, ќе му се назначи бранител по службена должност.

(4) Веднаш по сослушувањето судијата на претходна постапка ќе одлучи дали лицето лишено од слобода ќе го притвори или ќе го пушти на слобода.

(5) Доколку притворот е определен без сослушување на осомничениот кој е недостапен на државните органи, кога тој ќе стане достапен, судијата на претходна постапка е должен веднаш да го сослуша за околностите од значење за определување на притворот и да одлучи за оправданоста на притворот.

Член 169

Доставување на решението за притвор и правото на жалба

(1) Решението за притвор му се предава на лицето без одлагање. Во списите мора да се назначи часот на изведување пред судијата и часот на предавањето на решението.

(2) Против решението со кое се определува притвор, притвореното лице може да се жали до советот од членот 25 став (5) на овој закон во рок од 48 часа од часот на предавањето на решението. Ако притвореното лице првпат се сослушува по истекот на овој рок, може да изјави жалба и при сослушувањето. Жалбата со препис од записникот за сослушување, ако притвореното лице е сослушано, и решението за притворот се доставуваат веднаш до советот. Советот што одлучува по жалбата донесува одлука во рок од 48 часа од приемот на жалбата во судот. Жалбата не го задржува извршувањето на решението

(3) Против решението на судијата на претходна постапка со кое се одбива предлогот за определување притвор, дозволена е жалба во рок од 24 часа до советот од членот 25 став (5) на овој закон., кој донесува одлука во рок од 48 часа од приемот на жалбата во судот. Жалбата не го задржува извршувањето на решението. Жалбата се доставува до спротивната страна.

(4) Јавниот обвинител и бранителот се известуваат за седницата на советот на која се одлучува по жалбите од ставовите (2) и (3) на овој член и на седницата може усно да ги изнесат и да ги образложат своите предлози. Нивното недоаѓање не го спречува одржувањето на седницата.

(5) Против решението на советот од член 25 став (5) на овој закон со кое се определува притвор, обвинетиот има право на жалба во рок од 24 часа за која одлучува советот на повисокиот суд во рок од 48 часа. Жалбата не го задржува извршувањето на решението.

Член 170

Задржување со одлука на суд

(1) Судијата на претходна постапка може по предлог на јавниот обвинител со писмено и образложено решение да му определи на лицето лишено од слобода задржување до 48 часа од доведувањето на лицето лишено од слобода пред судијата на претходна постапка, во случај кога ќе најде дека постојат основи на сомневање дека лицето е сторител на кривично дело кое му се става на товар и дека постојат основи за определување на мерката притвор од членот 165 став (1) точки 1, 2 и 3 на овој закон, ако јавниот обвинител против лицето се уште не донел наредба за спроведување истражна постапка.

(2) Задржувањето се извршува на начин и постапка предвидена во членовите 175 до 180 од овој закон.

(3) Ако јавниот обвинител до истекот на рокот од 48 часа не поднесе предлог за определување мерка притвор од членот 165 став (1) точки 1, 2 и 3 на овој закон, судијата на претходна постапка донесува решение со кое го пушта лицето на слобода. Против ова решение не е дозволена жалба.

(4) Во случаи со поголем број обвинети или други особено сложени случаи по образложено барање на јавниот обвинител, судијата на претходна постапка рокот од ставот (1) на овој член може да го продолжи најмногу за уште 48 часа.

(5) Решението од ставот (1) и (4) на овој член му се врачува на задржаното лице и се доставува до надлежниот јавен обвинител.

(5) Против решението од став (1) и (4) на овој член е дозволена жалба во рок од шест часа од врачувањето до советот од членот 25 став (5) на овој закон, кој донесува одлука во рок од шест часа од приемот на жалбата во судот. Жалбата не го одлага извршувањето на решението.

Член 171

Траење на притворот во истражната постапка

(1) Притворот определен со решение на судијата на претходната постапка или притворот кој прв пат е определен за време на истражната постапка со решение на советот, може да трае најдолго 30 дена од денот на лишувањето од слобода. Во времетраењето на притворот се засметува секое лишување од слобода.

(2) По образложен предлог на јавниот обвинител советот од членот 25 став (5) на овој закон може притворот во текот на истражната постапка да го продолжи најмногу за уште 60 дена.

(3) Ако истражната постапка се води за кривично дело за кое според законот може да се изрече казна затвор во траење од најмалку четири години, по образложен предлог на јавниот обвинител, советот на непосредно повисокиот суд може по истек на рокот од ставот (2) на овој член, притворот да го продолжи уште најмногу за 90 дена.

(4) Вкупното траење на притворот во истражната постапка, сметајќи го и времето на траење на лишувањето од слобода пред донесувањето на решението за притвор не може да биде подолго од 180 дена и со истекот на тој рок притворениот веднаш ќе се пушти на слобода.

(5) Против решението на советот на судот за продолжување на притворот согласно ставовите (2) и (3) на овој член дозволена е жалба во рок од 48 часа до непосредно повисокиот суд кој донесува одлука во рок од 48 часа. Жалбата не го одлага извршувањето.

Член 172

Траење на притворот по поднесување на обвинителниот акт

(1) Од поднесување до одобрување на обвинителниот акт, притворот не може да трае повеќе од 60 дена.

(2) Од одобрување на обвинителниот акт до донесување на првостепена одлука, притворот може да трае најмногу: 
1) една година за кривичните дела за кои може да се изрече казна затвор до 10 години; 
2) две години за кривичните дела за кои може да се изрече казна затвор до 20 години или доживотен затвор.

(3) Од донесување на првостепена пресуда до донесување на одлука од повисокиот суд притворот може да трае до започнување со издржување на казната затвор, но не подолго од 180 дена.

(4) Во случај на укината првостепена пресуда, а по истекот на роковите од став 2 на овој член, притворот може да биде продолжен за уште:

1) три месеци за кривичните дела за кои може да се изрече казна затвор до 10 години; 
2) шест месеци за кривичните дела за кои може да се изрече казна затвор до 20 години или доживотен затвор.

(5) Ако против второстепената пресуда е дозволена жалба, притворот може да биде продолжен за уште шест месеци од денот на донесувањето на второстепената пресуда.

(6)  Жалбата против решението за продолжување на притвор не го одлага извршувањето на решението.

(7) Ако обвинетиот побегне од притвор роковите за притвор од овој член ќе почнат да течат одново.

Член 173

Укинување на притворот

(1) Притворот се укинува со решение и обвинетиот се пушта на слобода кога судот по службена должност или по поднесен предлог ќе оцени дека е исполнет некој од следниве услови: 
1) кога ќе престанат причините поради кои притворот бил определен, односно продолжен; 
2) ако натамошниот притвор не би бил во сразмерност со тежината на стореното кривично дело; 
3) кога истата цел заради која е определен притворот може да се постигне со некоја друга мерка; 
4) кога укинување на притворот предложил јавниот обвинител; 
5) ако обвинетиот е ослободен од обвинението или е огласен за виновен а е ослободен од казната или е осуден само на парична казна, или му е изречена алтернативна мерка, или поради засметувањето на притворот казната веќе ја издржал или ако обвинението е одбиено, освен во случај кога е одбиено поради ненадлежност на судот; 
6) кога ќе истечат роковите за траење на притворот или 
7) кога притворот е определен според членот 165 став (1) точка 2 од овој закон, а обвинетиот дал изјава за признавање на вината или откако ќе бидат прибавени сите докази поради кои притворот по овој основ бил определен, а најдоцна до завршување на главната расправа.

(2) Против решението од ставот (1) на овој член дозволена е жалба во рок од 24 часа до советот од членот 25 став (5) на овој закон, односно советот на повисокиот суд кој донесува одлука во рок од 48 часа.

(3) Жалбата не го задржува извршувањето на решението од ставот (1) точки 4, 5, 6 и 7 од овој член.

(4) По донесување на решението за укинување на притворот и за определување на други мерки, ако се определени такви мерки, судот што го донел решението ја известува жртвата која барала да биде известена за укинувањето на притворот.

Член 174

Притвор по завршување на главна расправа

(1) Кога ќе изрече пресуда со која обвинетиот се осудува на казна затвор, судечкиот совет со посебно решение може да определи притвор ако обвинетиот не се наоѓа во притвор.

(2) Ако обвинетиот веќе се наоѓа во притвор судечкиот совет ќе донесе посебно решение за продолжување или укинување на притворот.

(3) Пред донесувањето на решението од ставовите (1) и (2) на овој член ќе се побара мислење од странките.

(4) По објавување на пресудата, за определување или укинување на притвор, советот од член 25 став (5) од овој закон одлучува само по писмен и образложен предлог на странките.

(5) Притворот што е определен или продолжен според одредбите на овој член може да трае до започнување со издржување на казната но не подолго од роковите пропишани во член 172 од овој закон, а најдолго додека не истече времето на траење на изречената казна затвор.

(6) Кога судот ќе изрече казна затвор обвинетиот кој се наоѓа во притвор со решение на претседателот на советот, може да се упати во установа за издржување на казна и пред правосилноста на пресудата, ако тој го бара тоа, но најдолго до истекот на роковите за вкупно траење на притворот. Жалбата на решението не го одлага неговото извршување.

10. Постапка со притворениците

Член 175

Известување на семејството

(1) Судот е должен во рок од 24 часа за притворувањето да го извести семејството на притвореното лице, освен ако лицето се противи на тоа. За притворувањето ќе се извести надлежниот орган за социјални работи, ако е потребно да се преземат мерки за згрижување на децата и на другите членови на семејството за кои се грижи притвореното лице.

(2) Доколку притвореното лице е странски државјанин, судот е должен во рок од 24 часа да го извести за притворувањето дипломатско-конзуларното претставништво на државата чиј државјанин е лицето.

Член 176

Почитување на личноста и достоинството

(1) При издржувањето на притворот не смее да се навредува личноста и достоинството на обвинетиот.

(2) Спрема притвореникот може да се применуваат само ограничувања што се потребни да се спречи бегството и договор што би можел да биде штетен за успешното водење на постапката.

(3) Во иста просторија не можат да бидат затворени лица кои не се од ист пол. По правило, во иста просторија не можат да се сместуваат лица кои учествувале во извршување на исто кривично дело ниту лица кои се на издржување казна со лица во притвор. Ако е тоа можно, лицата кои сториле кривично дело во поврат нема да се сместуваат во иста просторија со други лица лишени од слобода врз кои би можеле штетно да влијаат.

(4) Притвореното лице има право да бара притворот да го издржува во индивидуална просторија.

Член 177

Права на притвореникот

(1) Притвореникот има право на осумчасовен непрекинат одмор во време од 24 часа. Покрај тоа нему ќе му се обезбеди движење на отворен простор во затворот најмалку два часа дневно.

(2) Притвореникот има право да се храни на свој трошок, да носи своја облека и да се служи со свои постелни работи, на свој трошок да набавува книги, весници и други работи што одговараат на неговите редовни потреби, доколку тоа не би било штетно за успешно водење на постапката. За тоа одлучува органот што ја спроведува истражната постапка.

(3) Притвореникот ја одржува хигиената во просторијата во која престојува. Ако притвореникот бара да работи судијата на претходна постапка, односно претседателот на советот, во спогодба со управата на затворот, може да дозволи тој да работи во кругот на затворот на работи што одговараат на неговите психофизички особености, под услов тоа да не е штетно за водењето на постапката.

(4) Начинот на примањето и распоредувањето на притворените во затворите, како и организирањето на работата на притвореникот од ставот (3) на овој член ги пропишува министерот за правда.

Член 178

Посета на притвореникот

(1) По одобрение на судијата на претходната постапка, притвореникот во рамките на куќниот ред, може да го посетуваат блиски роднини, а по негово барање лекар или по негово барање, а по претходно мислење на јавниот обвинител и други лица.

(2) Шефови на дипломатско-конзуларните претставништва во Република Македонија по одобрение на судијата на претходната постапка имаат право да го посетуваат и без надзор и да разговараат со притвореното лице државјанин на нивната држава. Одобрение за посета се бара преку Министерството за правда.

(3) Народниот правобранител на Република Македонија, претставниците на Европскиот комитетот за превенција од тортура или понижувачко однесување или казнување на Советот на Европа, претставниците од Поткомитетот за превенција од тортура и друг вид нечовечно постапување или казнување при Комитетот за спречување на тортурата при  Организацијата на Обединетите нации имаат право без дозвола и одобрение да ги посетуваат и без надзор да разговараат со притворени лица.

(4) Претставници на Меѓународниот комитет на црвениот крст имаат право по одобрение на судијата на претходната постапка да ги посетуваат и без надзор да разговараат со притворените лица.

(5) Притвореникот може да се допишува со лица надвор од затворот. Затворската управа е должна за тоа да го извести јавниот обвинител кој врши надзор на допишувањето. Судијата на претходна постапка по предлог на јавниот обвинител со решение може да забрани испраќање и примање писма или други пратки штетни за водењето на постапката. .Испраќањето на молба, поплака или жалба не може да се ограничи. Овие ограничувања не се однесуваат на комуникацијата помеѓу обвинетиот и бранителот (член 80).

(6) По одобрување на обвинение до правосилноста на пресудата, овластувањата од ставовите (1), (2), (4) и (5) на овој член ги врши претседателот на советот, односно судија поединец.

Член 179

Дисциплинска одговорност на притвореникот

(1) За дисциплински престапи на притвореникот судијата на претходната постапка, односно претседателот на советот може да изрече дисциплинска казна ограничување на посети. Ова ограничување не се однесува на комуникацијата на притвореникот со бранителот.

(2) Против решението за казната изречена според ставот (1) од овој член е дозволена жалба до советот од членот 25 став (5) на овој закон на надлежниот суд во рок од 24 часа од часот на приемот на решението. Жалбата не го задржува извршувањето на решението.

Член 180

Надзор над притворениците

(1) Надзор над притворениците врши претседателот на надлежниот првостепен суд.

(2) Претседателот на судот од ставот (1) на овој член или судијата кој тој ќе го определи е должен најмалку еднаш неделно да ги посети притворениците без присуство на надзорникот и стражарите и ако најде за потребно да информира и како се хранат притворениците, како се снабдуваат со други потреби и како се постапува со нив. Претседателот, односно судијата кој тој ќе го определи е должен да преземе потребни мерки да се отстранат неправилностите воочени при посетата на затворот.

(3) Претседателот на судот, судијата кој тој ќе го определи, судијата на претходната постапка и Народниот правобранител на Република Македонија можат да го посетат притвореното лице во кое било време, да разговараат со него без присуство на службени лица и да примаат поплаки од него.

Глава XVII

МЕРКИ ЗА ПРОНАОЃАЊЕ И ОБЕЗБЕДУВАЊЕ НА ЛИЦА И ПРЕДМЕТИ

1. Претрес

Член 181

Поим и начин на определување

(1) Претрес е детално истражување на простории, лица, багаж, превозни средства и предмети под услови и на начин пропишан со закон.

(2) Претресот го наредува судот со писмена и образложена наредба по барање на јавниот обвинител, а во случај на опасност од одлагање и по барање на правосудната полиција, освен во случаи кога со овој закон поинаку е определено.

Член 182

Основи за претрес

(1) Претрес на дом на обвинетиот и на други лица, може да се преземе кога е веројатно дека ќе се пронајде обвинетиот кој се бара заради приведување или ќе се пронајдат траги на кривичното дело или предмети важни за кривичната постапка.

(2) Претрес на адвокатска канцеларија може да се преземе само во постапка против адвокатот и тоа во однос на предмет, спис или исправа посебно определени во наредбата за претрес.

(3) Претрес на лице, предмети или превозно средство може да се преземе кога е веројатно дека ќе се пронајдат траги или предмети важни за кривичната постапка.

Член 183

Претрес на дом

(1) При претрес на дом се претресува една или повеќе простории кои лицето ги користи како свој дом и простории кои се просторно поврзани со домот и имаат иста цел на користење. Под претрес на дом се подразбира и претрес на деловен простор означен како приватен.

(2) Претрес на домот опфаќа и претрес на подвижните предмети на лицата затечени во домот и другите простории, кога тоа е наведено во наредбата за претрес или кога во однос на затеченото лице постојат услови за претрес.

Член 184

Претрес на подвижини предмети

1. Претрес на подвижни предмети опфаќа претрес на превозни средства, комјутерски систем, пребарување на компјутерски податоци и на други подвижни предмети.

2. При претрес на подвижни предмети, лицето кое располага со предметите во моментот на претресот е должно да овозможи пристап до нив и да ги даде потребните известувања за непречено остварување на целта на претресот.

(3) По барање на извршителот на наредбата лицето, кое го користи компјутерот или има пристап до него или до друг уред или носител на податоци, е должно да овозможи пристап до нив и да ги даде потребните известувања за непречено остварување на целта на претресот.

(4) По барање на извршителот на наредбата лицето кое го користи компјутерот или има пристап до него или до друг уред или носител на податоци е должно веднаш да преземе мерки со кои се спречува уништување или менување на податоците.

(5) Лицето кое нема да постапи по ставовите (2), (3) и (4) на овој член, а за тоа не постојат оправдани причини, судијата на претходната постапка ќе го казни според одредбите од членот 88 став (1) на овој закон.

Член 185

Претрес на лице

(1) Претрес на лице опфаќа претрес на облеката, обувките, површината на телото, багаж, или други предмети што во моментот на претресот ги носи со себе, просторот во кој е затечено лицето во време на преземањето на претресувањето и превозното средство кое се користи во време на претресувањето.

(2) Претресот го врши лице од ист пол, освен ако тоа не е можно од околностите во кои се врши. Околностите поради кои претресувањето го извршило лице од друг пол ќе се внесат во записникот за претрес.

(3) Претресот кој вклучува соблекување на делови од облеката секогаш го врши лице од ист пол.

(4) За претрес на интимните делови на телото или телесните отвори е потребна посебна наредба на судот. Интимните претреси ги врши медицинско лице.

(5) Без наредба за претрес може да се претресе лице:

- при негово приведување или лишување од слобода;

- кога е веројатно дека постои опасност лицето кое е затечено во вршење на кривично дело, да ги сокрие или уништи трагите и предметите од кривичното дело ;

- кога постојат околности кои укажуваат на опасност од вооружен отпор.

Член 186

Барање за издавање на наредба за претрес

(1) Барањето за издавање на наредба за претрес се поднесува во усна или писмена форма. Ако барањето е поднесено во писмена форма, тогаш тоа мора да е составено, потпишано и заверено на начин пропишан во ставот (2) на овој член.

(2) Барањето за издавање наредба за претрес мора да содржи: 
- назив на судот, како и име и функција на подносителот на барањето, 
- факти што укажуваат на веројатноста дека лицето, односно предметите наведени во членот 182 став (1) на овој закон ќе се најдат на означеното или опишаното место или кај определено лице и 
- барање судот да издаде наредба за претрес поради пронаоѓање на лице или одземање на предмети.

Член 187

Усно барање и издавање наредба за претрес

(1) Барањето за издавање на наредба за претрес може да се поднесе во усна форма кога постои опасност од одлагање. Усното барање може да му се соопшти на судијата на претходната постапка и по телефон, радиоврска или преку друго средство на електронска комуникација.

(2) Кога е поднесено усно барање за издавање на наредба за претрес, судијата на претходната постапка може да издаде усна наредба за претрес, а текот на разговорот записнички ќе го констатира и по можност ќе го сними и тонски. Во случајот кога се користи звучен или стенографски запис, судијата на претходната постапка е должен да го даде записот на препис, да ја завери идентичноста на преписот и да ги предаде записникот, односно преписот во судот во рок од 24 часа од издавањето на наредбата. Во рокот од 24 часа од издавање на усната наредба за претрес, судијата на претходна постапка и писмено ќе ја изготви наредбата за претрес.

Член 188

Решавање по барањето за издавање наредба за претрес

По барањето за издавање на наредба за претрес судијата на претходната постапка одлучува веднаш, а најдоцна во рок од 12 часа од приемот на барањето.

Член 189

Содржина на наредбата за претрес

Наредбата за претрес содржи: 
- назив на судот што ја издал наредбата, 
- ако наредбата за претрес се издава врз основа на усно барање, тоа ќе се наведе заедно со означување на името на судијата на претходната постапка што ја издава наредбата и времето и местото на издавање, 
- органот на кој се однесува наредбата, 
- целта на претресувањето, 
- име и презиме, а по потреба и опис на лицето кое треба да се пронајде или опис на предметите што треба да се пронајдат при претресувањето, 
- одредување или опис на местото што ќе се претресува или лицето кое треба да се пронајде, со наведување на адреса, податоци за сопственикот, односно владетелот на предметот или домот и другите простории и други податоци значајни за утврдување на идентитетот, 
- упатство дека наредбата треба да се изврши меѓу 5,00 и 21,00 часот или овластување дека наредбата може да се изврши во кое било време ако тоа судот изрично го одреди, 
- овластување на извршителот на наредбата дека може без предавање на наредба да влезе во просториите што треба да се претресат ако тоа судот изрично го одреди, 
- упатство наредбата и одземените предмети да му се однесат на надлежниот јавен обвинител без одлагање, 
- поука дека лицето на кое се однесува наредбата има право на претресот да присуствува адвокат и дека претресот може да се изврши и без присуство на адвокат, ако истиот не дојде во рок од два часа од повикувањето и 
- потпис на судијата на претходната постапка кој ја издава наредбата и службен печат на судот.

Член 190

Време на извршување на претресот

(1) Наредбата за претрес мора да се изврши во рок од 15 дена од денот на нејзиното издавање по чиј истек, без одлагање, мора да му се врати на органот што ја издал наредбата, кој ќе ја поништи.

(2) Наредбата за претрес може да се изврши во кој било ден од седмицата.

(3) Претресувањето се врши дење. Претресувањето може да продолжи и ноќе ако е започнато дење па не е довршено. По исклучок, претресувањето може да се изврши ноќе ако постои опасност од одлагање.

Член 191

Правила за претрес

(1) Пред почетокот на претресот, извршителот на наредбата мора да се легитимира и да му ја предаде наредбата за претрес на лицето кај кое или врз кое ќе се врши претресот. Пред претресот лицето на кое се однесува наредбата за претрес ќе се повика доброволно да го предаде лицето, односно предметите што се бараат.

(2) Лицето ќе се поучи дека има право да земе адвокат кој може да присуствува на претресот. Ако нема свој адвокат или не може да стапи во контакт со него, органот што го врши претресот ќе му ја даде листата на дежурни адвокати, која ја составува Адвокатската комора на Република Македонија согласно член 74 од овој закон. Кога лицето на кое се однесува наредбата за претрес бара присуство на адвокат, почетокот на претресот ќе се одложи до неговото доаѓање, но најдолго два часа од моментот кога лицето кое бара адвокат го повикало. Ако е веројатно дека избраниот адвокат во тој рок не може да дојде, на лицето ќе му се овозможи да земе адвокат од листата на дежурни адвокати. Ако лицето не земе адвокат или повиканиот адвокат во тој рок не дојде, претресот може да се изврши и без присуство на адвокат.

(3) При извршување на наредбата за претрес со која се одредува претрес на дом кој очигледно е напуштен, извршителот на наредбата не е должен да информира за причините за претресот, туку може да влезе веднаш во домот или друга просторија ако тие се празни или ако оправдано смета дека се празни, или ако со наредбата изречно е овластен да влезе без претходна најава.

(4) Кон претрес може да се пристапи и без претходно предавање на наредбата, без претходна покана за предавање на лице или предмети и без поука за право на бранител, ако: 
- се претпоставува вооружен или физички отпор, 
- е нужно при сомневање дека е сторено тешко кривично дело што го сторила група или организација или злосторничко здружение, претресот да се изврши ненадејно, 
- претресувањето треба да се изврши во јавни простории и 
- се стравува од уништување или прикривање на трагите на кривичното дело или предметите важни за кривичната постапка.

(5) Сопственикот, односно владетелот на домот или на други простории ќе се повика да биде присутен при претресувањето, а ако тој е отсутен ќе се повика неговиот застапник или некој од возрасните домашни лица или соседи. Доколку лицето кај кое треба да се изврши претресувањето не е присутно, наредбата се остава во просторијата каде што се врши претресувањето, а претресувањето ќе се изврши и без негово присуство.

(6) Кога претрес се врши во простории на државни органи, институции што вршат јавни овластувања или правни лица, ќе се повика нивниот старешина да присуствува на претресувањето.

(7) Кога претресувањето се врши во воен објект, писмената наредба за претресувањето им се предава на воените власти кои ќе определат воено лице да биде присутно при претресувањето.

(8) Кога претрес се врши во адвокатска канцеларија ќе се повика адвокатот на кој таа му припаѓа да биде присутен, а во негово отсуство ќе се повика претставник на Адвокатската комора. Ако претставникот на Адвокатската комора не дојде во рок од два часа од повикувањето, претресувањето може да се изврши и без негово присуство.

(9) Заклучените простории, мебелот или другите предмети ќе се отворат со сила само ако нивниот држател не е присутен или не сака доброволно да ги отвори. При отворањето ќе се избегнува непотребно оштетување.

(10) Претресувањето на дом, на други простории или на лице треба да се врши внимателно, со почитување на достоинството на личноста и правото на интимност и без непотребно нарушување на куќниот ред.

(11) При претресувањето ќе се одземат привремено само оние предмети и исправи што се во врска со целта на претресувањето во дадениот случај.

(12) Ако при претресувањето се најдат предмети што немаат врска со кривичното дело поради кое е наредено претресувањето, но кои укажуваат на друго кривично дело кое се гони по службена должност, тие привремено ќе се одземат, а за одземањето веднаш ќе се издаде потврда и веднаш ќе се извести јавниот обвинител заради поведување на кривична постапка. Ако јавниот обвинител најде дека нема основа за поведување на кривична постапка, а не постои некоја друга законска основа според која би требало предметите да се одземат, тие веднаш ќе се вратат.

Член 192

Записник за претрес

(1) За секој претрес се составува записник. Записникот го потпишуваат извршителот на наредбата што го врши претресот, лицето кај кое или врз кое се врши претресот. Текот и начинот на вршењето на претресот може да се сними со апарат за визуелно-тонско снимање, при што посебно се внимава на местата каде што се пронајдени определени лица и предмети. Местото на претресот и неговите одделни делови, како и лицата и предметите пронајдени во текот на претресот може да се фотографираат. Звучните и видеоснимките и фотографиите се приложуваат кон записникот и можат да служат како доказ.

(2) Во записникот се внесуваат и точно се опишуваат предметите и исправите што се одземаат, а тоа ќе се стори и во потврдата за одземање на предмети која веднаш му се издава на лицето од кое се одземени предметите, односно исправите.

Член 193

Влегување во дом врз основа на согласност или наредба за приведување

(1) Без наредба за претрес може да се влезе во дом: 
- ако сопственикот, односно владетелот на домот се согласува со тоа, 
- ако таму се наоѓа лице кое по наредба на суд треба да се притвори или приведе.

- поради лишување од слобода на сторител кој е затечен при извршување на кривично дело кое се гони по службена должност или 
- на место каде што е извршено кривично дело заради вршење увид.

(2) Во случаите од ставот (1) на овој член нема да се состави записник, туку на сопственикот, односно владетелот на домот веднаш ќе му се издаде потврда, во која ќе се назначи причината за влегувањето во домот и сите забелешки на сопственикот, односно владетелот.

2. Привремено обезбедување и одземање на предмети или имот

Член 194

Наредба за привремено одземање на предмети

(1) Предметите што според Кривичниот законик треба да се одземат или што можат да послужат како доказ во кривичната постапка привремено ќе се одземат и ќе му се предадат на јавниот обвинител, кој со одлука ќе го определи начинот на нивното обезбедување и чување. Предметите се чуваат на начин, постапка и под услови пропишани со посебен закон кои по наредба на органот кој ја води постапката во секое време ќе му бидат ставени на располагање.

(2) Наредбата за привремено одземање на предмети ја издава судот по предлог на правосудната полиција или јавниот обвинител.

(3) Наредбата за привремено одземање на предмети содржи назив на судот, правен основ за привремено одземање на предмети и предметите што треба привремено да се одземат.

Член 195

Правила за привремено одземање на предмети

(1) Секој што држи предмети од членот 194 став (1) на овој закон е должен да ги предаде. Судијата на претходната постапка по образложен предлог на јавниот обвинител ќе го казни лицето кое ќе одбие да ги предаде предметите со парична казна според одредбите на членот 88 став (1) од овој закон, а ако лицето и понатаму одбива да ги предаде предметите ќе се казни според одредбата на членот 88 став (7) од овој закон. За жалбата против решението со кое е изречена парична казна одлучува советот од членот 25 став (5) на овој закон. Жалбата не го задржува извршувањето на решението. На ист начин ќе се постапи и спрема службено или одговорно лице во државен орган, институција што врши јавни овластувања или правно лице.

(2) При одземањето на предметите ќе се назначи каде се пронајдени и ќе се опишат, а по потреба и на друг начин ќе се обезбеди утврдување на нивната идентичност. За одземените предмети се издава потврда.

(3) Казните од ставот (1) на овој член не може да се применат кон осомничениот.

(4) Запленетите наркотични дроги, психотропни супстанции, прекурсори и други предмети чиј промет е забранет или ограничен,со одлука на надлежниот суд, а по претходно прибавена согласност од странките, може да се уништат и пред правосилноста на пресудата. Судот може да нареди уништување и пред правосилноста на пресудата без претходно прибавена согласност од странките доколку се работи за опасни и хемиски нестабилни материи.

(5) Одлуката од став (4) на овој член се донесува по претходно преземање на потребните истражни дејствија.

Член 196

Привремено одземање предмети без наредба

(1) Предметите од членот 194 став (1) на овој закон може привремено да се одземат и без наредба од судот доколку постои опасност од одлагање и за кои постојат основи на сомневање дека се предмети на кривично дело. Доколку лицето од кое привремено се одземаат предметите, изрично се спротивстави на одземањето на предметите, јавниот обвинител ќе поднесе барање до судијата на претходната постапка кој во рок од 48 часа од одземањето на предметите, со решение одлучува за основаноста на одземањето.

(2) Доколку судијата на претходната постапка го одбие барањето на јавниот обвинител, одземените предмети не може да се користат како доказ во кривичната постапка. Привремено одземените предмети веднаш ќе му се вратат на лицето од кое се одземени.

Член 197

Предмети што не можат да се одземат

(1) Со судска наредба не можат да се одземат: 
1) списи и други исправи на државните органи со чие објавување би се повредило чувањето на државна или воена тајна, се додека надлежниот орган поинаку не одлучи; 
2) писмени обраќања на обвинетиот спрема бранителот или лицата од членот 214 став (1) на овој закон, освен ако обвинетиот доброволно не ги предаде; 
3) технички снимки што се наоѓаат кај лицата од членот 214 став (1) на овој закон, а кои тие ги направиле за факти за кои се ослободени од должноста за сведочење; 
4) записи, изводи од регистар и слични исправи кои се наоѓаат кај лицата од членот 213 став (1) на овој закон, а кои ги направиле за факти за кои тие во вршењето на своето занимање ги дознале од обвинетиот и 
5) записи за факти што ги направиле новинари и нивни уредници во средствата за јавно информирање од изворот за известување и податоците за кои дознале во вршењето на своето занимање и кои се употребени во текот на уредувањето на средствата за јавно информирање, кои се наоѓаат во нивно владение или во редакцијата во која се вработени.

(2) Забраната од ставот (1) на овој член не се применува: 
1) во однос на бранителот или лицето ослободено од обврската на сведочење согласно со членот 214 став (1) од овој закон, ако постои основано сомневање дека на обвинетиот му помагале во вршењето на кривичното дело, или му давале помош по извршувањето на кривичното дело или постапувале како прикривачи или 
2) ако се работи за предмети што мора да се одземат според Кривичниот законик.

(3) Забраната за привремено одземање на предмети, исправи и технички снимки од ставот (1) на овој член не се применува и во однос на кривичните дела сторени на штета на деца .

Член 198

Привремено одземање на компјутерски податоци

(1) Одредбите од членовите 194 став (1), 195 став (1) и 197 на овој закон се однесуваат и на податоците сочувани во компјутер и слични уреди за автоматска, односно електронска обработка на податоци, уреди кои служат за собирање и пренос на податоци, носители на податоци и претплатничките информации со кои располага давателот на услуги. По писмено барање на јавниот обвинител, овие податоци мора да му се предадат на јавниот обвинител во рокот што тој го определил. Во случај на одбивање на предавањето, ќе се постапи според членот 196 став (1) од овој закон.

(2) Судијата на претходната постапка по предлог на јавниот обвинител може со решение да одреди заштита и чување на компјутерските податоци од членот 184 на овој закон додека тоа е потребно, а најдолго до завршување на претходната постапка. По истекот на овој период податоците ќе се вратат, освен ако не се вклучени во извршување на кривично дело со помош на компјутер и ако не служат како доказ за кривично дело.

(3) Податоците кои не се однесуваат на кривичното дело за кое се води постапка, а му се потребни на лицето од кое се одземени, доколку околностите го дозволуваат тоа, можат да се снимаат на соодветен носач на податоци и да му се вратат на лицето и пред завршување на постапката.

(4) Против решението на судијата на претходната постапка со кое се определени мерките од ставот (2) на овој член, лицето кое го користи компјутерот и лицето кое е давател на услугата имаат право на жалба во рок од 24 часа. За жалбата одлучува советот од членот 25 став (5) на овој закон. Жалбата не го задржува извршувањето на решението.

Член 199

Привремено одземање на писма, телеграми и други пратки

(1) Привремено можат да се одземат писма, телеграми и други пратки упатени до обвинетиот или оние што тој ги испратил, а кои се наоѓаат кај правните лица во областа на поштенскиот, телеграфскиот и друг сообраќај, ако постојат околности поради кои основано може да се очекува дека тие ќе послужат како доказ во постапката.

(2) Наредбата за привремено одземање на пратките од ставот (1) на овој член ја издава судијата на претходната постапка по предлог на јавниот обвинител.

(3) Наредба за привремено одземање на пратки може да издаде и јавниот обвинител ако постои опасност од одлагање. Јавниот обвинител ќе поднесе барање до судијата на претходната постапка кој во рок од 48 часа од одземањето, со решение одлучува за основаноста на одземањето.

(4) Доколку наредбата не биде потврдена во смисла на ставот (3) од овој член тие пратки не можат да се користат како доказ во кривичната постапка.

(5) Наредбата од ставот (2) на овој член содржи: 
- податоци за лицето на кое се однесува наредбата, 
- начин на извршување на наредбата и време на траење на мерката и 
- правното лице кое треба да ја изврши наредбата.

(6) Преземените мерки можат да траат најдолго три месеци, а судијата на претходната постапка по образложен предлог на јавниот обвинител може да го продолжи траењето уште за три месеци, со тоа што преземените мерки ќе се укинат веднаш штом ќе престанат причините за нивно натамошно преземање.

(7) Предадените пратки ги отвора јавниот обвинител. При отворањето се внимава да не се оштетат печатите, а обвивките и адресата ќе се зачуваат. За отворањето се составува записник.

(8) Ако интересите на постапката дозволуваат, за преземените мерки од ставот (1) на овој член може да се информира лицето против кое се преземени овие мерки.

(9) Ако интересите на постапката дозволуваат, содржината на пратката во целост или делумно може да му се соопшти на лицето на кое му е упатена, а може да му се предаде и пратката или нејзин дел. Ако лицето е отсутно, пратката ќе им се соопшти или ќе им се предаде на некој од неговите роднини, а ако нема роднини, ќе му се врачи на испраќачот, доколку тоа не е спротивно на интересите на постапката.

(10) Мерките преземени во согласност со овој член не можат да се применуваат на писма, телеграми и други пратки разменети меѓу обвинетиот и неговиот бранител.

Член 200

Постапување со податоци кои се банкарска тајна, имот во банкарски сеф, следење на платен промет и трансакции на сметки и привремено запирање на извршување определени финансиски трансакции

(1) Ако постојат основи на сомневање дека одредено лице на своите банкарски сметки прима, чува, пренесува или на друг начин располага со приноси од кривично дело, по образложено барање од јавниот обвинител судот може да издаде наредба со која на банка или на друга финансиска институција ќе нареди да достави документација и податоци за банкарските сметки и финансиски трансакции и други финансиски инструменти на тоа лице, како и за лицата за кои е веројатно дека се вклучени во тие финансиски трансакции или работи на осомничениот, ако таквите податоци би можеле да бидат доказ во кривичната постапка.

(2) Барањето на јавниот обвинител се однесува за податоци на правно или физичко лице, за сите приноси што ги прима, чува, пренесува или на друг начин располага со нив.

(3) Ако постојат основи на сомневање дека лицето од ставот (1) на овој член чува во банкарски сеф предмети кои се во врска со кривично дело, по образложено барање од јавниот обвинител, судот може да и нареди на банката да му овозможи на јавниот обвинител или по негово овластување на правосудната полиција пристап до сефот и привремено одземање на предметите во банкарскиот сеф. За време на претресот на сефот и привременото одземање на предметите задолжително присуствува овластено лице од банката кое го потпишува записникот за претрес и потврдата за привремено одземените предмети.

(4) Ако постојат околностите од ставот (1) на овој член по образложен предлог на јавниот обвинител, судот може со наредба да и наложи на банката или на другата финансиска институција во определен временски период да го следи платниот промет, трансакциите на сметките или други работи на определено лице и редовно да го известува јавниот обвинител за времето определено во решението.

(5) По образложен предлог на јавниот обвинител, судот со наредба може да им наложи на финансиска институција или на правно лице привремено да го запрат извршувањето на одредена финансиска трансакција или работа.

(6) Во наредбите од овој член ќе се определи и рокот во кој банката или другата финансиска институција мора да постапат по нив.

(7) Одлука по барањето на јавниот обвинител донесува судијата на претходната постапка веднаш, а најдоцна во рок од 12 часа од приемот на барањето. Ако судијата на претходната постапка не го прифати барањето на јавниот обвинител без одлагање ќе побара одлука да донесе советот од членот 25 став (5) на овој закон. Советот донесува одлука во рок од 24 часа од приемот на барањето.

(8) Во итни случаи јавниот обвинител може да ги определи мерките од ставовите (4) и (5) на овој член и без судска наредба. За преземените мерки јавниот обвинител веднаш поднесува барање до судијата на претходната постапка кој во рок од 48 часа со решение одлучува за основаноста на мерките. .

(9) Мерките од овој член траат најдоцна до правосилно завршување на постапката.

(10) Ако мерките од овој член се определени во претходната постапка, ќе се укинат по службена должност доколку истражната постапка не започне во рок од три месеци од денот на донесување на решението со кое се определени, односно во овој рок не се поднесе обвинителен предлог. Овој рок може да се продолжи за уште три месеци на писмено образложен предлог на јавниот обвинител.

Член 201

Попишување на привремено одземени списи, исправи и технички снимки

(1) Ако се врши привремено одземање на списи или исправи што можат да послужат како доказ, ќе се изврши нивен попис. Ако тоа не е можно, списите ќе се стават во обвивка и ќе се запечатат. Сопственикот на списите или исправите може да стави и свој печат или потпис на обвивката.

(2) Обвивката ја отвора јавниот обвинител. При прегледувањето на списите или исправите мора да се води сметка нивната содржина да не ја дознаат неовластени лица. За отворањето на обвивката се составува записник.

(3) Лицето од кое се одземени списите или исправите ќе се повика да присуствува при отворањето на обвивката. Ако тоа не се јави на поканата или е отсутно, обвивката ќе се отвори, списите или исправите ќе се прегледаат и ќе се попишат во негово отсуство.

(4) Ако со овој закон не е поинаку определено, на начинот пропишан во ставовите (1), (2) и (3) на овој член, исто ќе се постапи и кај привременото одземање на техничка снимка која може да послужи како доказ.

Член 202

Привремено одземање на имот или предмети заради обезбедување

(1) Судот може во текот на кривичната постапка да донесе, по барање на јавниот обвинител, привремена мерка одземање на имот или предмети или друга неопходна привремена мерка за да се спречи користењето, отуѓувањето или располагањето со тој имот или предмети.

(2) Барањето на јавниот обвинител од ставот (1) на овој член содржи: 
- краток опис на кривичното дело и неговиот законски назив, 
- опис на имотот или предметите што потекнуваат од извршување на кривично дело, 
- податоци за лицето што го поседува тој имот или предмети, 
- докази на кои се засновува сомневањето дека имотот, односно предметите, потекнуваат од кривичното дело и 
- причини за веројатноста дека до крајот на кривичната постапка ќе биде особено отежнато или оневозможено одземањето на имотот или предметите.

(3) Пред почетокот и во текот на претходната постапка по барањето на јавниот обвинител од ставот (1) на овој член одлука донесува судијата на претходната постапка, а по поднесување на обвинението надлежниот судија поединец или совет. Судот одлучува по барањето на јавниот обвинител веднаш, а најдоцна во рок од 12 часа од приемот на барањето. Ако судот не го прифати барањето на јавниот обвинител, без одлагање ќе го достави барањето заедно со образложени причини за своето несогласување до советот од член 25 став (5) на овој закон, односно до советот на непосредно повисокиот суд, кој одлуката ја донесува во рок од 24 часа од приемот на барањето. Против решението со кое се одредени мерките од ставот (1) на овој член може да се поднесе жалба во рок од 24 часа. Жалбата не го задржува извршувањето на решението.

(4) Во решението за изрекување на мерките од ставот (1) на овој член, судот ќе го означи видот на имотот, односно предметот и времето за кое се одзема, водејќи сметка за пропорционалноста со противправно прибавената корист.

(5) Мерките од ставот (1) на овој член може да траат најдоцна до правосилно завршување на кривичната постапка.

(6) Ако мерките од ставот (1) на овој член се определени во претходната постапка, ќе се укинат по службена должност доколку истражната постапка не започне во рок од три месеци од денот на донесување на решението со кое се определени, односно во овој рок не се поднесе обвинителен предлог. Овој рок може да се продолжи за уште три месеци на писмено образложен предлог на јавниот обвинител.

(7) Пред истекот на роковите од ставовите (5) и (6) на овој член мерките можат да се укинат или да се изменат по службена должност од судот или по барање на јавниот обвинител, односно заинтересираното лице, ако се покаже дека не се потребни или оправдани со оглед на тежината на кривичното дело, имотните прилики на лицето на кое се однесувааат или приликите на лицата кои според закон ова лице е должно да ги издржува и околностите кои укажуваат дека одземањето на имотот или предметите нема да биде оневозможено или особено отежнато до завршување на кривичната постапка.

(8) Сите дејствија врз имотот и предметите што се предмет на обезбедување, а кои се преземени по поднесувањето на барањето од ставот (1) на овој член, се ништовни.

(9) Барањето од став (1) на овој член и одлуката за изрекување на мерките од ставот (1) на овој член без одлагање се доставуваат по електронски пат до сите надлежни органи за евиденција на имотот и предметите чие обезбедување се бара и определува.

Член 203

Враќање на привремено одземени предмети

Предметите што во текот на кривичната постапка се привремено одземени ќе му се вратат на сопственикот, односно владетелот ако повеќе не се потребни за понатамошно водење на постапката, освен ако постојат причини за нивно задолжително одземање.

Член 204

Постапување со сомнителни предмети

(1) Ако се најде кај обвинетиот туѓ предмет а не се знае чиј е, органот што ја води постапката ќе го опише тој предмет и описот ќе го објави на огласна табла на судот на подрачјето каде е најден предметот. Во огласот ќе се повика сопственикот да се јави кај органот што ја води постапката во рок од една година од денот на објавувањето на огласот, зашто во спротивно предметот ќе се продаде. Парите добиени од продажбата се внесуваат во Буџетот на Република Македонија.

(2) Ако се во прашање предмети од поголема вредност објавувањето може да се изврши и преку дневните весници.

(3) Ако предметот е подложен на расипување или неговото чување е врзано со значителни трошоци, тој ќе се продаде во постапка и начин утврдени со закон, а парите ќе се чуваат како судски депозит.

(4) Според одредбата од ставот (3) на овој член ќе се постапи и кога предметот му припаѓа на побегнат или на непознат сторител на кривично дело.

(5) Ако во рок од една година не се јави никој за предмет или за пари добиени од продажба на предмет ќе се донесе решение со кое предметот станува државна сопственост, односно парите ќе се внесат во Буџетот на Република Македонија.

(6) Сопственикот на предметот има право преку спор да бара враќање на предметот или на парите добиени од продажба на предметот. Застарувањето на ова право почнува да тече од денот на објавувањето на огласот.

Глава XVIII

ДОКАЗНИ СРЕДСТВА

1. Исказ на обвинетиот

Член 205

Земање лични податоци од обвинетиот

(1) Кога се испитува обвинетиот прв пат ќе се праша дали го разбира јазикот на кој се води постапката, за името и презимето, за прекарот ако го има, за името и презимето на родителите, местото на раѓање, местото на живеење, денот, месецот и годината на раѓање, единствениот матичен број, за припадноста на заедница, државјанството, занимањето, семејните прилики, образованието и имотната состојба.

(2) Обвинетиот ќе се поучи дека е должен да се јави на покана и веднаш да ја соопшти секоја промена на адресата или намерата да го промени живеалиштето односно престојувалиштето, а ќе се предупреди и за последиците ако не постапи по тоа. Ако обвинетиот нема постојано живеалиште, односно престојувалиште во Република Македонија или се работи за странец, ќе се поучи дека е должен во рок од осум дена да определи адреса или лице во Република Македонија за доставување на писмена и одлуки, а ќе се предупреди дека доколку самиот не определи адреса или лице за примање на писмената, органот што го повикува ќе го истакне писменото на огласната табла во судот и со истекот на осум дена од денот на истакнувањето се смета дека е извршено доставувањето.

Член 206

Поука за правата на обвинетиот

(1) Пред секое испитување во текот на претходната постапка обвинетиот задолжително ќе се информира и поучи: 
1) зошто се обвинува и кои се основите на сомневањето што стојат против него; 
2) има право да молчи, но доколку даде изјава таа може да се користи во постапката против него; 
3) дека може да земе бранител по свој избор со кого може насамо да се советува и кој може да присуствува на испитувањето, како и за правото на бесплатна правна помош на бранител под услови од член 75 од овој закон; 
4) дека може да се изјасни за делото кое му се става на товар и да ги изнесе сите факти и докази кои му одат во полза; 
5) дека има право на увид во списите и во доказниот материјал под услови и начин предвидени со овој закон; 
6) дека има право на бесплатна помош на преведувач, односно толкувач согласно член 9 од овој закон и 
7) дека има право на преглед од лекар при потреба од медицински третман или заради утврдување на евентуални полициски пречекорувања.

(2) Поуките од став (1) на овој член на обвинетиот во текот на претходната постапка му се доставуваат и во писмена форма. Обвинетиот може доброволно да се откаже од некое од правата од ставот (1) на овој член, но неговото испитување во текот на претходната постапка не може да започне доколку изјавата дека се откажува од некое од правата не се забележи писмено и додека не биде потпишана од него. Обвинетиот не може да се откаже од правото на бранител доколку одбраната е задолжителна согласно со овој закон.

(3) Обвинетиот може да биде испитан во отсуство на бранител само ако изречно се одрекол од тоа право, а одбраната не е задолжителна.

(4) Ако обвинетиот нема свој бранител или не може да стапи во контакт со него во рок од 24 часа, ќе му се достави листата на дежурните адвокати изготвена од Адвокатската комора на Република Македонија. Ако обвинетиот не избере бранител од листата на дежурните адвокати изготвена од Адвокатската комора на Република Македонија, а одбраната е задолжителна, веднаш ќе му се постави бранител по службена должност согласно член 74 став (2). Ако обвинетиот не избере бранител од листата на дежурните адвокати изготвена од Адвокатската комора на Република Македонија, а одбраната не е задолжителна, јавниот обвинител ќе го испита обвинетиот.

(5) Доколку обвинетиот прво не сакал бранител, но подоцна изрази желба да земе бранител, испитувањето ќе се прекине и повторно ќе продолжи кога обвинетиот ќе добие бранител, со кого може насамо да се советува.

(6) Ако е постапено спротивно на одредбите од ставовите (1), (2), (3), (4) и (5) на овој член, исказот на обвинетиот не може да се користи во постапката во смисла на член 391 од овој закон.

(7) Пред започнувањето на првото испитување, обвинетиот ќе се информира и за можноста за спогодување со јавниот обвинител согласно со членовите 483 до 490 од овој закон.

Член 207

Снимка од испитувањето на обвинетиот

(1) Испитувањето на обвинетиот од страна на јавниот обвинител или во негово присуство може да се снима со апарат за визуелно-тонско снимање. За снимањето обвинетиот посебно ќе се поучи, при што ќе се опомене за тоа дека снимените изјави можат да се користат во постапката.

(2) За секој прекин во испитувањето во снимката ќе се назначат причините и времетраењето на прекинот, како и времето на продолжување и завршување на испитувањето.

(3) Снимките од испитувањето ќе се изработат во три примероци, од кои по еден примерок за јавниот обвинител и обвинетиот и еден примерок се запечатува и се предава на судијата на претходната постапка. Јавниот обвинител ќе изработи писмен препис од снимката, и тој препис се приложува во списите на предметот.

(4) Снимката од ставот (3) на овој член не смее да се објавува, емитува и користи за намени и цели надвор од кривичната постапка.

(5) Начинот на вршење на снимањето го пропишува министерот за правда, по претходно прибавено мислење од јавниот обвинител на Република Македонија.

Член 208

Прашања кои што не смеат да му се постават на обвинетиот

Откако е поучен за правото на молчење и другите права од членот 206 на овој закон, на обвинетиот треба да му се поставуваат прашања јасно, разбирливо и прецизно, така што да може наполно да ги разбере. При испитувањето не смее да се поаѓа од претпоставката дека обвинетиот признал нешто што не признал ниту смеат да му се поставуваат прашања во кои е веќе содржано како треба на нив да се одговори освен при вкрстено испрашување согласно член 384 од овој закон.

Член 209

Препознавање на предмети

Предметите што се во врска со кривичното дело или што служат како доказ ќе му се покажат на обвинетиот заради препознавање, откако претходно ќе ги опише. Ако овие предмети не може да се донесат, обвинетиот може да се одведе на местото каде што се наоѓаат тие.

Член 210

Начин на испитување на обвинетиот

(1) По поуката за правата обвинетиот ќе се праша што има да наведе во своја одбрана. При испитувањето на обвинетиот треба да му се овозможи во непречено излагање да се изјасни за сите околности што го товарат и да ги изнесе сите факти што му служат за одбрана.

(2) Обвинетиот се испитува усно. При испитувањето обвинетиот има право да користи свои белешки.

(3) Кога обвинетиот ќе го заврши својот исказ, ќе му се постават прашања доколку е потребно да се пополнат празнините и да се отстранат противречностите или неразбирливоста во неговото излагање.

(4) Испитувањето треба да се врши така што ќе се почитува личноста на обвинетиот.

(5) Спрема обвинетиот не смеат да се употребат сила, закана, измама или сличен начин, за да се дојде до негова изјава или признание спротивно на неговата волја.

(6) Ако е постапено спротивно на одредбите од став (5) на овој член, исказот на обвинетиот не може да се користи во постапката.

Член 211

Испитување на обвинетиот преку толкувач

(1) Испитување на обвинетиот ќе се изврши преку толкувач во случаите предвидени со овој закон.

(2) Ако обвинетиот е глув, писмено ќе му се поставуваат прашања, а ако е нем, ќе се повика писмено да одговара. Ако испитувањето не може да се изврши на овој начин ќе се повика како толкувач лице кое може да се разбере со обвинетиот.

(3) Ако толкувачот не е порано заколнат, ќе положи заклетва дека верно ќе ги пренесе прашањата што се упатуваат до обвинетиот и изјавите што тој ќе ги дава.

(4) Одредбите на овој закон што се однесуваат на вештаците согласно се применуваат и на толкувачите.

2. Сведоци

Член 212

Лица кои може да бидат сведоци

(1) Како сведоци се повикуваат лица за кои е веројатно дека ќе можат да дадат известување за кривичното дело и сторителот и за други важни околности.

(2) Оштетениот и приватниот тужител можат да се испитаат како сведоци.

(3) Секое лице кое се повикува како сведок е должно да се јави на поканата, а ако со 
овој закон поинаку не е определено е должно и да сведочи.

Член 213

Лица кои не може да бидат сведоци

Не може да биде сведок: 
1) лице кое со својот исказ би ја повредило должноста на чување класифицирани информации, додека надлежниот орган не го ослободи од таа должност; 
2) бранител на обвинетиот за она што му го доверил обвинетиот како на свој бранител, освен ако самиот обвинет го бара тоа; 
3) лице кое со својот исказ би ја повредило должноста за чување деловна тајна во однос на тоа што го дознало во вршењето на своето занимање (верски исповедник, адвокат и лекар), освен ако е ослободено од таа должност со посебен пропис или со писмено, односно со дадена изјава на записник на лицето во чија корист е востановено чувањето тајна, односно со таква изјава на неговиот правен наследник; 
4) дете кое со оглед на својата возраст и душевна развиеност не е способно да го сфати значењето на своето право дека не мора да сведочи согласно членот 214 од овој закон, и 
5) лицето кое поради својата душевна или телесна болест, односно својата возраст воопшто не е во состојба да сведочи.

Член 214

Лица ослободени од должноста да сведочат

(1) Ослободени од должност да сведочат се: 
1) брачниот и вонбрачниот другар на обвинетиот; 
2) роднините на обвинетиот по крв во права линија, роднините во странична линија заклучно до трет степен, како и роднините по сватовство заклучно до вториот степен и 
3) посвоеник и посвоител на обвинетиот.

(2) Органот што ја води постапката е должен лицата споменати во ставот (1) на овој член, пред нивното испитување или веднаш штом ќе дознае за нивниот однос спрема обвинетиот, да ги предупреди дека не мораат да сведочат. Предупредувањето и одговорот се внесуваат во записникот.

(3) Лице кое има основа да ускрати сведочење спрема еден од обвинетите е ослободено од должноста да сведочи и спрема другите обвинети, ако неговиот исказ според природата на работите не може да се ограничи само на другите обвинети.

Член 215

Последици од повредите на правилата на испитување на сведокот

Ако како сведок е повикано лице кое не може да биде сведок или лице кое е ослободено од должноста да сведочи, а за тоа не е предупредено или изречно не се откажало од тоа право или ако предупредувањето и откажувањето не е забележано во записникот, или ако исказот на сведокот е изнуден со сила, со закана, со измама или на сличен начин , врз таквиот исказ на сведокот не може да се заснова судската одлука.

Член 216

Право на сведокот да не одговара на одредени прашања

Сведокот не е должен да одговара на одделни прашања ако е веројатно дека со тоа би се изложил себеси или својот близок роднина на тежок срам, значителна материјална штета или кривично гонење.

Член 217

Прашања кои не смеат да им се поставуваат на оштетениот и на сведокот

Забрането е на оштетениот и на сведокот да им се поставуваат прашања кои се однесуваат на нивниот сексуален живот и сексуалните склоности, политичкото и идеолошкото определување, расното, национално и етничко потекло, моралните критериуми и други особено лични и семејни околности, освен по исклучок, ако одговорите на таквите прашања се непосредно и очигледно поврзани со потребните разјаснувања на битните обележја на кривичното дело кое е предмет на постапката.

Член 218

Повикување на сведок

(1) Повикување на сведок се врши со доставување писмена покана во која ќе се наведе името и презимето и занимањето на повиканиот, времето и местото на доаѓањето, кривичниот предмет по кој се повикува, назначување дека се повикува како сведок и предупредување за последиците од неоправданиот изостанок (член 224 став (1)).

(2) Повикувањето како сведок на дете се врши преку неговите родители, односно преку законскиот застапник.

(3) Ако сведокот не е во состојба да се јави на поканата поради болест или друга неотстранлива пречка, тоа може да се испита во местото каде што се наоѓа или за него ќе се обезбеди превоз до седиштето на органот кој повикува или до друго место каде што се презема дејствието.

(4) По потреба, органот што ја води постапката може да нареди телесен преглед или вештачење заради проверка на околностите од став (3) на овој член.

Член 219

Начин на испитување на сведок

1. Сведоците се испитуваат одделно. Сведокот по правило одговорите ги дава усно.

(2) Сведокот претходно ќе се опомене дека е должен да зборува вистина и дека не смее ништо да премолчи, а потоа ќе се предупреди дека давањето на лажен исказ претставува кривично дело. Сведокот ќе се предупреди и дека не е должен да одговори на прашањата предвидени во членот 216 од овој закон и ова предупредување ќе се внесе во записник.

 

(3) Потоа сведокот ќе се праша за името и презимето, името на таткото, занимањето, живеалиштето односно престојувалиштето, местото на раѓање, годините на возраста и за неговиот однос со обвинетиот и оштетениот. Сведокот ќе се предупреди дека е должен органот што ја води постапката да го извести за промената на адресата или на живеалиштето односно престојувалиштето.

 

(4) При испитување на сведок не е дозволено служење со измама ниту поставување на такви прашања во кои е веќе содржано како би требало да се одговори.

 

Член 220

Препознавање лица или предмети од страна на сведокот

 

(1) Ако е потребно да се утврди дали сведокот препознава определено лице или предмет ќе се бара од него прво да ги опише и да ги наведе знаците по кои се разликуваат, па дури потоа ќе му се покаже лицето заедно со други нему непознати лица кои по правило треба да бидат меѓу пет и осум, чии основни карактеристики се слични со оние што ги опишал, односно со тој предмет, заедно со предмети од ист или сличен вид, по што ќе биде прашан да изјави дали лицето или предметот може да го препознае со сигурност или со определен степен на веројатност и во случај на потврден одговор да го покаже препознатото лице, односно предмет.

 

(2) Лицата врз кои се врши препознавање ќе се поучат на правото да повикаат бранител согласно член 278 став (2) од овој закон.

(3) Препознавањето се врши во присуство на јавниот обвинител, на тој начин што лицето кое е предмет на препознавање не може да го види сведокот, ниту пак сведокот може да го види тоа лице пред да пристапи кон препознавањето.

Член 221

Испитување на сведок преку толкувач и испитување сведок кој е нем или глув

Ако испитувањето на сведокот се врши преку толкувач или ако сведокот е глув или нем, неговото испитување се врши на начинот предвиден во членот 211 од овој закон.

Член 222

Заклетва на сведокот

Од сведокот може да се бара да положи заклетва. Пред главната расправа сведокот може да положи заклетва само ако постои страв дека поради болест или од други причини не ќе може да дојде на главната расправа. Причината поради која е положена заклетва ќе се наведе во записникот. Заклетвата се полага на начинот определен во членот 386 став (2) од овој закон.

Член 223

Лица кои не смеат да положат заклетва

Не смеат да положат заклетва: 
1) лица кои во моментот на испитувањето немаат наполнето 18 години и 
2) лица кои поради својата душевна состојба не можат да го сфатат значењето на заклетвата.

Член 224

Нејавување на сведокот на покана и одбивање да сведочи

(1) Ако сведокот кој уредно е повикан не дојде, а не го оправда изостанокот, или без одобрение или оправдана причина ќе се оддалечи од местото каде што треба да биде испитан, може со судска наредба да се доведе присилно, а судот може и да го казни со парична казна определена во членот 88 став (1) од овој закон.

(2) Ако сведокот дојде и без законска причина не сака да сведочи, иако е предупреден за последиците, може да се казни парично со казна определена во ставот (1) на овој член, а ако и потоа одбие да сведочи, ќе се казни со парична казна определена во членот 88 став (1) од овој закон. Ако сведокот и по втората парична казна одбие да сведочи, а постапката се води пред судот, може да му се изрече казна затвор до 30 дена.

(3) За жалбата против решенијата од овој член одлучува советот од член 25 став (5) на овој закон. Жалбата против решението не го задржува извршувањето на решението.

Член 225

Снимање при испитување на сведокот со визуелно-тонски средства

Органот што ја води постапката може да одлучи испитувањето на сведокот да се снима со визуелно-тонски средства.

Член 226

Заштита на сведоци

(1) Ако постои веројатност дека со давањето исказ или со одговор на определено прашање, сведокот, односно оштетениот би се изложил себеси или нему блиско лице на сериозна опасност по животот, здравјето или физичкиот интегритет, загрозениот сведок може да го ускрати давањето исказ или изнесувањето на податоците од членот 219 став (4) на овој закон додека не се обезбедат услови за негова заштита.

(2) Заштитата на загрозениот сведок се состои во посебен начин на испитување и учество во постапката уредени со овој закон и со примена на мерки за заштита вон постапката уредени со посебен закон.

(3) Ако јавниот обвинител оцени дека стравувањето од опасност од ставот (1) на овој член е основано ќе го прекине испитувањето и ќе преземе итни дејствија согласно со одредбите за заштита на сведоците.

(4) Ако во текот на постапката загрозениот сведок изјави дека не сака посебен начин на учество и на испитување, тој ќе се испита според општите правила за испитување на сведоци. Претходниот исказ кој е даден според правилата за посебен начин на испитување на загрозен сведок може да се користи во текот на испитувањето, а потоа ќе се издвои од списите и ќе му се предаде на судијата на претходната постапка на чување во запечатен плик.

(5) Ако оцени дека барањето од ставот (1) на овој член е неосновано, јавниот обвинител постапува согласно со членот 219 од овој закон.

(6) Повикување на загрозен сведок влезен во програма за заштита на сведоци се врши преку Одделението за заштита на сведоци при Министерството за внатрешни работи.

(7) Лицата од член 266 од овој закон може да се испитаат како загрозени сведоци.

Член 227

Заштита на загрозен сведок во претходна постапка

(1) Веднаш штом ќе дознае за веројатноста за постоењето на околностите од членот 226 на овој закон, јавниот обвинител ќе преземе мерки за заштита на загрозениот сведок. Јавниот обвинител со тоа ќе го запознае загрозениот сведок.

(2) Јавниот обвинител со решение ќе го определи псевдонимот на загрозениот сведок, како и посебниот начин на учество во постапката и на испитувањето. На испитувањето на загрозениот сведок во претходната постапка не присуствуваат обвинетиот и неговиот бранителот, ниту оштетениот и неговиот законски застапник.

(3) Податоците за загрозениот сведок јавниот обвинител ќе ги запечати во посебен коверт и тоа ќе го забележи во списот, користејќи го псевдонимот на загрозениот сведок. Запечатениот коверт со податоците за загрозениот сведок може да ги побара и да ги отвори само судот. На ковертот ќе се забележи дека е отворен и ќе се наведат имињата на членовите на советот кои ќе се запознаат со неговата содржина. Откако членовите на советот ќе се запознаат со неговата содржина, ковертот повторно ќе се запечати и ќе му се врати на јавниот обвинител.

(4) На загрозениот сведок не смее да му се поставуваат прашања со кои на директен или индиректен начин би го открил својот идентитет, местото на живеење, вработеноста и членовите на семејството.

(5) Лицата кои во кое било својство ќе ги дознаат податоците за загрозениот сведок се должни да ги чуваат како тајна.

Член 228

Заштита на загрозен сведок на главна расправа

(1) Кога постојат околностите од член 226 од овој закон јавниот обвинител во запечатен коверт, на судијата односно советот за оцена на обвинителниот акт при поднесување на обвинителниот акт му поднесува писмено образложен предлог за посебниот начин на учество во постапката и испитување на загрозениот сведок, а во случај на член 394 став (1) од овој закон, предлогот се доставува до советот од член 25 став (1) од овој закон.

(2) Судот одлучува за предлогот на јавниот обвинител со решение против кое не е дозволена посебна жалба.

(3) Ако судот го прифати предлогот на јавниот обвинител, ќе го определи со решение псевдонимот на загрозениот сведок, ако дотогаш не бил определен, како и посебниот начин на учество во постапката и на испитувањето.

(4) Посебниот начин на испитување може да се состои од прикривање на идентитетот, а во определени случаи и изгледот односно гласот на загрозениот сведок (членови 229 и 230).

(5) Судот со податоците за загрозениот сведок постапува на начин предвиден во член 227 став (3) од овој закон.

(6) Заради заштита на загрозениот сведок судот може да одлучи јавноста да се исклучи од главната расправа за време на неговото испитување.

Член 229

Испитување под псевдоним

(1) Ако посебниот начин на испитување на сведокот се однесува само на прикривање на личните податоци, испитувањето ќе се спроведе под псевдоним без наведување на другите податоци од членот 219 став (4) на овој закон. Во другиот дел испитувањето ќе се спроведе според општите одредби за испитување сведок.

(2) По завршеното испитување во текот на претходната постапка загрозениот сведок го потпишува записникот со псевдонимот.

(3) Лицата кои во кое било својство ќе ги дознаат податоците за загрозениот сведок се должни да ги чуваат како тајна

Член 230

Испитување со помош на технички уреди за пренос на слика и тон

(1) Ако посебниот начин на учество во постапката и испитувањето на загрозениот сведок се однесува освен на прикривање на податоците од членот 219 став (4) на овој закон и на прикривање на изгледот на загрозениот сведок, испитувањето ќе се спроведе со помош на технички уреди за пренос на слика и тон, при што ликот на загрозениот сведок и неговиот глас се изменети.

(2) Загрозениот сведок во текот на испитувањето се наоѓа во посебна просторија, која физички е одвоена од просторијата во која се наоѓаат судијата и другите учесници во постапката.

Член 231

Права на одбраната при испитување на загрозени сведоци на главната расправа

При испитувањето на загрозените сведоци на главната расправа посебно ќе се внимава на правото на обвинетиот и на неговиот бранител да имаат соодветна и доволна можност да ги оспоруваат и да ги проверуваат нивните искази.

Член 232

Испитување на посебно ранливи жртви и сведоци

(1) Жртвата, оштетениот и сведокот за кој органот што ја води постапката ќе утврди дека со оглед на возраста, здравствената состојба, природата или последиците од кривичното дело, односно поради други околности на случајот се посебно ранливи, во моментот на извршување на кривичното дело немале навршено 18 години, биле жртва на трговија со луѓе, насилство, кривично дело против половата слобода и половиот морал, човечноста и меѓународното право, или кога по спроведена индивидуална процена се утврдило дека постои потреба за примена на посебни мерки за заштита, испитувањето во просториите на органот што ја води постапката би имало штетни последици по нивното психичко или физичко здравје ќе се испитаат на начин пропишан во овој член.

(2) Прашањата на лицата од ставот (1) од овој член можат да се поставуваат само преку органот што ја води постапката, кој спрема таквото лице треба да се однесува со посебно внимание за да се избегнат штетните последици на кривичната постапка врз неговата личност, телесното и душевното здравје.

(3) Испитувањето на лицата од ставот (1) од овој член може да се врши со помош на психолог, социјален работник или друго стручно лице. Органот што ја води постапката може да одлучи лицето да се испита со употреба на технички средства за пренос на слика и звук, без присуство на обвинетиот, како и другите учесници во постапката, во просторијата во која се наоѓа оштетениот или сведокот. Жртвата за која по спроведена индивидуална процена се утврдило дека е потребно да се применат посебни мерки за заштита може и сама да бара испитување со употреба на технички средства за пренос на слика и звук.

(4) При испитувањето на лицата од ставот (1) на овој член, судот може да ја исклучи јавноста.

3. Увид и реконструција

Член 233

Преземање на увид

(1) Увидот го презема јавниот обвинител, а по негово овластување и правосудната полиција, кога е потребно непосредно забележување, заради утврдување, разјаснување на важни факти и обезбедување на материјални траги и докази.

(2) Осомничениот, бранителот и оштетениот можат да присуствуваат при увидот. Нивното отсуство не го одлага преземањето на увидот.

Член 234

Реконструкција на настан

(1) Заради проверување на прибавените докази или утврдување на фактите кои се од значење за разјаснување на работите, органот што ја води постапката може да одреди реконструкција на настанот, која се врши така што ќе се повторат дејствијата или ситуациите во условите под кои според прибавените докази се одиграл настанот. Ако во исказите на одделни сведоци или осомничени, односно обвинети, дејствијата или ситуациите се различно прикажани, реконструкцијата на настанот, по правило, посебно ќе се изврши со секој од нив.

(2) Реконструкцијата од ставот (1) на овој член може да се спроведе во потполност или со делумно користење на компјутерски симулации.

(3) Реконструкцијата не смее да се врши на начин со кој се навредува јавниот ред и морал или се доведува во опасност животот или здравјето на луѓето.

(4) При реконструкцијата по потреба можат повторно да се изведат одделни докази.

(5) Осомничениот, бранителот и оштетениот можат да присуствуваат при реконструкцијата. Нивното отсуство не го одлага преземањето на реконструкцијата.

Член 235

Учество на стручно лице и вештак при вршењето на увидот и реконструкцијата

(1) Органот што врши увид или реконструкција може да побара помош од стручно лице од криминалистичко-техничка, сообраќајна или друга струка, кое, по потреба, ќе помогне во пронаоѓањето, обезбедувањето или опишувањето на трагите, ќе изврши потребни мерења и снимања, ќе направи скици и фотодокументација или ќе собере и други податоци.

(2) На увидот и на реконструкцијата може да се повика вештак ако неговото присуство би било од полза за давање наод или мислење.

4. Вештачење

Член 236

Определување вештачење

(1) Вештачење се определува кога за утврдување или оцена на некој важен факт треба да се прибави наод и мислење од лице кое располага со потребното стручно знаење. Вештачењето по правило го вршат вештаци запишани во регистарот на вештаци.

(2) Вештачењето се определува со писмена наредба.

(3) Во текот на претходната постапка наредбата ја донесува јавниот обвинител, а на главната расправа судот согласно член 394 ставови (1) и (2) од овој закон..

(4) Во наредбата ќе се наведе во однос на кои факти се врши вештачење и кому му се доверува.

(5) Ако за определен вид на вештачење постои високообразовна установа, научна установа или стручна установа или вештачењето може да се изврши во рамките на орган на државна управа, таквите вештачења, а особено посложените, ќе се доверуваат по правило на таква установа, односно орган.

(6) За вештачењето ќе се определи еден вештак, а ако вештачењето е сложено, тогаш може да се определат два или повеќе вештаци.

(7) Само по исклучок за вештак може да се определи и лице кое има живеалиште во странство или странска стручна институција, кои според законите на матичната земја ги исполнуваат условите за вршење на вештачење.,

(8) Органот од ставот (3) на овој член што го наредил вештачењето по претходно прибавено мислење од вештакот го определува рокот за вештачењето и за доставата на наодот и мислењето и тој рок може да биде продолжен само по образложено барање на вештакот.

Член 237

Должности на вештакот

(1) Лицето кое е повикано како вештак е должно да се јави на поканата и да даде свој наод и мислење во рокот определен во наредбата. Рокот определен во наредбата, од оправдани причини, може да се продолжи.

(2) Вештакот е должен до органот што го наредил вештачењето од членот 236 став (3) на овој закон да достави извештај, кој содржи: докази што ги прегледал, извршени тестови, наодот и мислењето до кои дошол и сите други релевантни податоци што вештакот смета дека се потребни за праведна и објективна анализа. Вештакот ќе образложи како дошол до определено мислење.

(3) Ако вештакот што е уредно повикан не дојде, а изостанокот не го оправда, или ако одбие да вештачи или ако не постапи во рокот определен во наредбата, може парично да се казни од 500 до 1.500 евра во денарска противвредност, а стручната установа од 1.000 до 3.000 евра во денарска противвредност. Во случај на неоправдан изостанок, вештакот може и присилно да се доведе.

(4) За жалбата против решението со кое е изречена парична казна одлучува советот од членот 25 став (5) на овој закон.

Член 238

Изземање на вештак

(1) За вештак не може да се земе лице кое не може да биде сослушувано како сведок (член 213) или лице кое е ослободено од должноста да сведочи (член 214), како и лице спрема кое е сторено кривичното дело, а ако е земено, врз неговиот наод и мислење не може да се заснова судската одлука.

(2) Причината за изземање на вештакот постои и во однос на лице кое заедно со обвинетиот или со оштетениот е во работен однос во ист орган или друго правно лице, како и во однос на лице кое е во работен однос кај оштетениот или обвинетиот.

(3) За вештак не може да се земе лице кое е испитано како сведок.

Член 239

Постапка за вештачење

(1) Со вештачењето раководи органот што го наредил вештачењето од членот 236 став (3) на овој закон. Пред да почне вештачењето ќе се повика вештакот внимателно да го разгледа предметот на вештачењето, точно да наведе се што ќе забележи и најде, и своето мислење да го изнесе непристрасно и во согласност со правилата на науката или вештината. Тој посебно ќе се предупреди дека давањето лажен исказ претставува кривично дело.

(2) Органот пред кој се води постапката му ги покажува на вештакот предметите што ќе ги разгледа, му поставува прашања и по потреба бара објаснување во однос на дадениот наод и мислење.

(3) На вештакот можат да му се даваат појаснувања, а може да му се дозволи и да ги разгледува списите. Вештакот може да предложи да се прибават докази, предмети и податоци што се од важност за давање наод и мислење. Ако присуствува на увид, реконструкција или на друго истражно дејствие, вештакот може да предложи да се разјаснат одделни околности или да му се постават одделни прашања на лицето кое се сослушува.

Член 240

Разгледување на предметот на вештачење

(1) Вештакот го разгледува предметот на вештачење во присуство на органот што ја води постапката и во присуство на записничарот, освен ако за вештачењето се потребни долготрајни испитувања или ако испитувањата се вршат во установи или во орган на државна управа или поради причини на моралот.

(2) Ако за целите на вештачењето е потребно да се изврши анализа на некоја материја, на вештакот ќе му се стави на располагање само дел од таа материја, доколку тоа е можно, а остатокот ќе се обезбеди во потребното количество за случај на дополнителни анализи.

Член 241

Записник за вештачењето и право за негово разгледување

(1) Во записникот за вештачењето или во писмениот наод и мислењето ќе се назначи кој го извршил вештачењето, број на лиценцата на вештакот и областа за која му е издадена лиценцата.

(2) По завршеното вештачење, органот кој го наредил вештачењето од членот 236 став (3) на овој закон ќе ги извести странките и бранителот доколку тие не присуствувале, дека вештачењето е извршено и дека записникот за вештачењето, односно писмениот наод и мислење можат да ги разгледаат.

Член 242

Вештачење во стручна установа или државен орган

(1) Ако вештачењето се доверува на високообразовна установа, научна установа или стручна установа или на трговско друштво регистрирано за вршење вештачење или на орган на државна управа, органот што ја води постапката ќе предупреди дека при давањето на наод и мислење не може да учествува лице од членот 238 на овој закон или лице за кое постојат причини за изземање од вештачење предвидени во овој закон, како и на последиците од давање на лажен исказ.

(2) На субјектите од ставот (1) на овој член ќе им се стави на располагање материјалот потребен за вештачењето, а ако е потребно, ќе се постапи согласно со одредбите на членот 240 став (2) од овој закон.

(3) Субјектите од ставот (1) на овој член го доставуваат писмениот наод и мислење потпишан од лицата кои го извршиле вештачењето.

(4) Одредбите од членот 239 ставови (1) и (3) на овој закон не се применуваат кога вештачењето е доверено на субјектите од ставот (1) на овој член. Органот пред кој се води постапката може да бара од субјектите од ставот (1) на овој член објаснување во однос на дадениот наод и мислење.

Член 243

Отстранување на недостатоци на вештачењето

Ако наодот или мислењето се нејасни, нецелосни или се во противречност сами со себе по наредба на органот што ја води постапката, вештачењето може да се врати на истите вештаци заради отстранување на утврдените недостатоци, или да се довери на други вешти лица.

Член 244

Именување на технички советници

(1) Јавниот обвинител, како и обвинетиот и неговиот бранител имаат право да именуваат технички советници од регистарот на вештаци, чиј број не може да биде поголем од двајца со цел да им помогнат во собирањето на податоци за стручни прашања или оспорување на вештачењето. Доколку во регистарот на вештаци нема вештак од соодветната струка, како технички советник може да се именува лице согласно член 236 став (7) од овој закон.

(2) Обвинетиот и неговиот бранител во случаи и под околности предвидени во овој закон за одбрана на сиромашни лица од членот 75 на овој закон имаат право на помош од технички советник на товар на Буџетот на Република Македонија.

(3) За технички советник не може да биде именувано лице кое согласно со членот 238 од овој закон не може да биде вештак.

Член 245

Дејствија на техничкиот советник

(1) По барање на странките, техничките советници можат да присуствуваат при вештачењето и на вештите лица да им даваат предлози или ставаат забелешки во однос на вештачењето, кои се внесуваат во записник.

(2) Ако техничките советници се именувани по завршеното вештачење можат да ги разгледаат наодот и мислењето или да побараат од органот што ја води постапката да бидат овластени да го прегледаат лицето или разгледаат предметот или местото што се предмет на вештачење или да извршат сопствена анализа. За извршената анализа техничкиот советник може да даде наод и мислење.

(3) Наодот и мислењето на техничките советници може да се предложат како доказ.

Член 246

Преглед, обдукција и идентификација на леш

(1) Преглед и обдукција на леш ќе се преземе кога постои сомневање дека смртта е предизвикана со кривично дело. Ако лешот е веќе закопан ќе се определи ексхумација заради негов преглед и обдукција.

(2) При обдукцијата на леш се преземаат потребните мерки за да се установи идентитетот на лешот, и за таа цел посебно ќе се опишат податоците за надворешните и внатрешните телесни особини на лешот.

(3) Кога тоа е потребно ќе се применат идентификациони стручни и научни методи: земање и споредување на отпечатоци од прсти на лешот, анализа на ДНК примерок и споредување на добиениот ДНК профил со ДНК профилот на исчезнато лице или друго лице, крвни сродници на лицето за кое се претпоставува дека би можело да биде идентификувано, а по потреба и преземање на други анализи и примена на други стручни и научни методи со цел да се утврди идентитетот на лешот.

(4) Преглед и обдукција на леш во стручна установа се врши најмалку од двајца лекари, од кои најмалку еден е специјалист по судска медицина.

Член 247

Преглед и обдукција на леш надвор од стручна установа и изземање на лекарот што го лекувал умрениот

(1) Кога вештачењето не се врши во стручна установа, прегледот и обдукцијата на лешот ги врши еден, а по потреба двајца или повеќе лекари од судско-медицинската струка. Со ваквото вештачење раководи јавниот обвинител и во записникот го внесува наодот и мислењето на вештакот. Текот на секој преглед и обдукција на лешот мора да биде снимен визуелно-тонски, а кон записникот се приложува примерок од визуелно-тонската снимка.

(2) За вештак не може да се определи лекарот што го лекувал умрениот. При обдукцијата на лешот, заради давање разјаснување за текот и околностите на болеста, лекарот што го лекувал умрениот може да се испита како сведок.

Член 248

Психијатриско вештачење

(1) Ако се јави сомневање дека е исклучена или е намалена, пресметливоста на обвинетиот, поради трајна или привремена душевна болест, привремена душевна растроеност или заостанат душевен развој, ќе се определи психијатриско вештачење на обвинетиот.

(2) Ако се јави сомневање дека е исклучена или е намалена способноста на обвинетиот да учествува во постапката, поради трајна или привремена душевна болест, привремена душевна растроеност или заостанат душевен развој, органот кој ја води постапката ќе определи психијатриско вештачење на обвинетиот, доколку со преглед од страна на стручно лице не може со сигурност да се утврди способноста.

(3) Ако според мислењето на вештакот е потребно подолго посматрање, обвинетиот ќе се испрати на посматрање во соодветна здравствена установа. Решение за тоа донесува судот. Посматрањето може да трае еден месец, а само по образложен предлог на управникот на здравствената установа по претходно прибавено мислење од вештаците може да трае најдолго до два месеца.

(4) Против решението од ставот (2) на овој член, обвинетиот и неговиот бранител можат да изјават жалба во рок од 24 часа од часот кога решението му е врачено на обвинетиот, односно бранителот. За жалбата во рок од 48 часа одлучува советот од членот 25 став (5) на овој закон. Жалбата не го задржува извршувањето на решението.

(5) Ако вештаците установат дека душевната состојба на обвинетиот е растроена ќе ја определат природата, видот, степенот и трајноста на растроеноста и ќе дадат свое мислење за тоа какво влијание имала таквата душевна состојба и какво се уште има врз сфаќањето и постапките на обвинетиот, како и дали и во колкава мера постоело растројство на душевната состојба во време на извршување на кривичното дело.

(6) Ако во здравствената установа се упатува обвинетиот кој се наоѓа во притвор, судијата на претходната постапка ќе ја извести установата за причините поради кои е определен притворот, за да се преземат потребните мерки за обезбедување на целта на притворот.

(7) Времето поминато во здравствената установа ќе му се засмета на обвинетиот во притворот, односно во казната, ако биде изречена.

Член 249

Телесен преглед, земање крв и други лекарски дејствија

(1) Телесен преглед на обвинетиот или на други лица ќе се преземе и без нивна согласност ако е потребно да се утврдат фактите важни за кривичната постапка.

(2) Земање на крв и други лекарски дејствија, кои според правилата на медицинската наука се преземаат заради анализа, идентификација на лица и утврдување на други факти важни за кривичната постапка, можат да се преземат и без согласност од лицето кое се прегледува, ако поради тоа не би настапила некаква штета по неговото здравје.

(3) Примероци за спроведување на ДНК анализа може да се земат, кога тоа е потребно заради идентификација на лица или заради споредување со други биолошки траги и други ДНК профили, и за тоа не е потребна согласност од лицето.

(4) Не е дозволено спрема обвинетиот или сведокот да се применат медицински интервенции или да им се даваат такви средства со кои би се влијаело врз нивната свест и волја при давањето на исказ.

(5) Доколку не се поведе постапка, земените примероци согласно со овој член можат да се чуваат до застареност на кривичното гонење според одредбите на Кривичниот законик.

5. Снимка и електронски доказ

Член 250

Докажување со снимка

(1) Фотографии, филмови или други аудио или визуелни снимки добиени со технички средства може да служат како доказ во кривичната постапка.

(2) Во однос на снимката се постапува како и со другите предмети кои можат да се употребат како доказ, водејќи сметка да не се оштети или уништи и да се сочува нејзината содржина во неизменет облик. По потреба ќе се преземат потребни мерки за да се зачува снимката во неизменет облик или да се изработи нејзина копија.

(3) Доколку поинаку не е пропишано со овој закон, содржината на снимката се утврдува со нејзино репродуцирање. Снимката ја репродуцираат стручни лица.

Член 251

Електронски доказ

За прибавување на електронски доказ се применуваат одредбите од членовите 198 и 199 на овој закон, доколку поинаку не е определено со овој закон.

Глава XIX

ПОСЕБНИ ИСТРАЖНИ МЕРКИ

Член 252

Цел и видови на посебни истражни мерки

 

(1) Кога е веројатно дека со други доказни средства не може да се обезбедат податоци и докази неопходни за водење на кривичната постапка, како и податоци за лице кое е предмет на распишана меѓународна потерница може да се преземат следниве посебни истражни мерки:

1) следење и снимање на телефонските и другите електронски комуникации во постапка утврдена со посебен закон;

2) следење и снимање во дом, затворен или заграден простор што му припаѓа на тој дом или деловен простор означен како приватен или во возило и влез во тие простории заради создавање на услови за следење и снимање на комуникации, лица и предмети; 

3) тајно следење и снимање на лица и предмети со технички средства надвор од домот или деловен простор означен како приватен; 

4) таен увид и пребарување во компјутерски систем; 

5) симулиран откуп на предмети; 

6) симулирано давање и примање поткуп; 
7) контролирана испорака и превоз на лица и предмети

8) користење на лица со прикриен идентитет за снимање, следење и собирање на информации или податоци; 
9) отворање симулирана банкарска сметка и 
10) симулирано регистрирање на правни лица или користење на постојни правни лица за собирање на податоци.

(2) Во случај кога не се располага со сознание за идентитетот на сторителот на кривичното дело, посебните истражни мерки од ставот (1) на овој член може да се определат и спрема предметот на кривичното дело и средствата.

Член 253

Кривични дела за кои може да се определат посебните истражни мерки

 

Посебните истражни мерки може да се определат, кога постојат основи на сомневање: 
1) за кривични дела за кои е пропишана казна затвор од најмалку четири години, а се подготвуваат, во тек е извршување или се извршени од страна на организирана група, банда или друго злосторничко здружение или

2) за кривичните дела убиство од членот 123; грабнување од членот 141; посредување во проституција од членот 191 ставови (1), (3) и (4); прикажување на порнографски материјали на малолетник од членот 193; производство и дистрибуција на детска порнографија од членот 193-а; намамување на обљуба или друго полово дејствие на малолетник кој не наполнил 14 години од членот 193-б; неовластено производство и пуштање во промет на наркотични дроги, психотропни супстанции и прекурсори од членот 215 ставови (1) и (3); оштетување и неовластено навлегување во компјутерски систем од членот 251 ставови (4) и (6); изнуда од членот 258; уцена од членот 259 став (2); присвојување на добра под привремена заштита или културно наследство или природна реткост од членот 265; изнесување, односно извезување во странство на добра под привремена заштита или културно наследство или природни реткости од членот 266 став (1); отуѓување на културно наследство од особено значење во државната сопственост од членот 266-а; перење пари и други приноси од казниво дело од членот 273 ставови (1), (2) и (3) и од ставови (5), (6), (8) и (12); криумчарење од членот 278 ставови (3) и (5); царинска измама од членот 278-а; злоупотреба на службена положба и овластување од членот 353; проневера во службата од членот 354; измама во службата од членот 355; послужување во службата од членот 356; примање на поткуп од членот 357 ставови (1), (4), (5) и (6); давање на поткуп од членот 358 ставови (1) и (4); давање награда за противзаконито влијание од членот 358-а; примање награда за противзаконито влијание од членот 359; незаконито влијание врз сведоци од членот 368-а став (3); злосторничко здружување од членот 394 став (3); терористичка организација од членот 394-а ставови (1), (2) и (3); тероризам од членот 394-б и финансирање тероризам од членот 394-в сите од Кривичниот законик или

3) за кривични дела против државата (Глава XXVIII), кривични дела против вооружените сили (Глава XXIX) и кривични дела против човечноста и меѓународното право (Глава XXXIV) од Кривичниот законик.

Член 254

Поттикнување и помагање кај посебните истражни мерки

(1) Со преземањето на посебните истражни мерки од членот 252 став (1) на овој закон не смее да се поттикнува на извршување кривично дело.

(2) Против лицето кое ги презема посебните истражни мерки од членот 252 став (1) на овој закон нема да се преземе кривично гонење за дејствијата што претставуваат помагање за кривично дело, а се сторени заради обезбедување на податоци и докази за успешно водење на кривичната постапка.

Член 255

Лица против кои може да се определат посебни истражни мерки

 

(1) Согласно со условите од членот 252 став (1) на овој закон, наредбата може да се однесува на лице кое:

1) сторило кривично дело од членот 253 на овој закон;

2) презема дејствие на извршување на кривично дело од членот 253 на овој закон;

3) подготвува извршување на кривично дело од членот 253 на овој закон кога подготвувањето е казниво според одредбите на Кривичниот законик.

4) лице за кое е распишана меѓународна потерница за кривично дело од член 253 од овој закон.

(2) Мерката на која се однесува наредбата може да се примени и спрема лице кое прима или проследува предмети или пратки од осомничениот или осомничениот користи негово комуникациско средство без оглед на тоа дали идентитетот на тоа лице е познат или не или на било кој начин е во комуникација со лицето од став 1 точка 4) на овој член.

(3) Доколку при примената на мерката бидат следени и снимени комуникации на лица кое не се опфатени со наредбата, јавниот обвинител е должен да ги издвои и да го извести судијата на претходната постапка. По предлог на јавниот обвинител, судијата на претходната постапка може да нареди од целосната документација од примената на мерката да се издвојат само делови што се однесуваат на кривичното дело за кое е издадена наредбата.

 

Член 256

Орган овластен за наредување на посебните истражни мерки

Мерките од членот 252 став (1) точки 1, 2, 3 и 4 на овој закон по образложен предлог на јавниот обвинител ги определува судијата на претходната постапка со писмена наредба. Мерките од членот 252 став (1) точки 5, 6, 7, 8, 9 и 10, на овој закон ги определува јавниот обвинител по сопствена иницијатива или по образложен предлог на правосудната полиција, со писмена наредба.

Член 257

Содржина на наредбата и привремената писмена наредба

(1) Наредбата со која се определува една или повеќе посебни истражни мерки содржи:

- законски назив на кривичното дело,

- лицето, предметите или средствата врз кои ќе се применат мерките,

- техничките средства кои ќе се применат.

- обемот и местото на спроведување на мерките,

- сознанијата и доказите врз основа на кои се засноваат основите на сомневање и образложение за причините поради кои податоците или доказите не можат да се соберат на друг начин,

- органот што треба да ја спроведе наредбата и

- времетраењето на мерката.

(2) Привремената писмена наредба пропишана со посебен закон ги содржи елементите од ставот (1) на овој член.

(3) Наредбата, односно привремената писмена наредба за следење и снимање на комуникациите од членот 252 став (1) точки 1 и 2 и ставот (2) на овој закон, ги содржат и видот на телекомуникацискиот систем, телефонскиот број или друг податок за идентификација на телекомуникацискиот приклучок, како и идентификацискиот број за секој од нив поодделно.

(4) Анонимизираниот примерок од наредбата односно привремената писмена наредба од ставовите (1), (2) и (3) на овој член која се доставува до Оперативно-техничката агенција ги содржи:

- број на наредбата и органот кој ја издал,

- техничките средства кои ќе се применат,

- времетраењето на посебните истражни мерки и идентификациониот број и

- видот на телекомуникацискиот систем, телефонскиот број или друг податок за идентификација, како и идентификацискиот број за секој од нив поодделно.

(5) Анонимизираниот примерок од наредбата односно привремената писмена наредба од ставовите (1), (2) и (3) на овој член за потребите на надзорот и контролата, содржи податоци за:

- бројот на наредбата и органот кој ја издал,

- времетраење на мерката и

- идентификацискиот број.

(6) Анонимизацијата на податоците во наредбата, односно привремената писмена наредба од ставовите (4) и (5) на овој член ја врши судијата кој ја издал наредбата.

(7) Начинот на анонимизацијата и на евидентирањето во соодветниот уписник во судот на анонимизираните примероци од наредбата од ставовите (4) и (5) на овој член, го пропишува министерот за правда.

Член 258

 

Овластен орган за спроведување на посебните истражни мерки

 

(1) Мерките од членот 252 на овој закон ги спроведува јавниот обвинител или правосудната полиција под контрола на јавниот обвинител. Во текот на извршување на мерката правосудната полиција изготвува извештај кој го доставува до јавниот обвинител по негово барање и во секој случај на секои 30 дена. Ако мерката се спроведува по наредба на судијата на претходна постапка, извештај за нејзиното извршување, правосудната полиција доставува и до судијата на претходна постапка.

(2) По спроведување на мерките правосудната полиција изготвува конечен извештај кој го доставува до јавниот обвинител.

(3) Во извештајот од ставот (2) на овој член се наведени:

1) времето на почеток и завршување на мерката;

2) бројот и идентитетот на лицата, предметите или средствата опфатени со мерката и

3) краток опис за текот и резултатите од примената на мерката.

(4) Целокупната документацијата и техничкиот запис се доставува до јавниот обвинител во прилог на извештајот од ставот 2 на овој член, во два примерока.

(5) Јавниот обвинител извештајот од ставот (2) на овој член и целокупната документација од ставот (4) на овој член, по поднесување на обвинение, во рок од осум дена ги доставува до судот.

 

Член 259

Користење на посебните истражни мерки како доказ во кривичната постапка

(1) Податоците, известувањата, документите и предметите прибавени со примена на посебните истражни мерки од членот 252 на овој закон, под услови и на начин утврдени со овој закон, може да се користат како доказ во кривичната постапка.

(2) Лицата што учествувале во спроведувањето на мерките од членот 252 став (1) на овој закон може да се испитаат како заштитени сведоци под услови определени со членот 226 до 232 од овој закон.

(3) Идентитетот на лицата кои учествувале во спроведувањето на мерките од членот 252 став (1) на овој закон претставува службена тајна.

(4) Ако при примената на мерката не е постапено во согласност со одредбите на овој закон, врз добиените податоци не може да се заснова судската одлука.

Член 260

Времетраење на примена на мерките

 

(1) Посебните истражни мерки може да траат најдолго четири месеци.

(2) Продолжување на мерките од членот 252 став (1) точки 1, 2, 3 и 4 на овој закон најдолго за уште четири месеци може да одобри судијата на претходната постапка, а по образложено писмено барање на јавниот обвинител.

(3) За кривични дела за кои е пропишана казна затвор од најмалку четири години за кои постои основано сомневање дека се извршени од страна на организирана група, банда или друго злосторничко здружение, судијата на претходната постапка може да го продолжи рокот од ставот (2) на овој член за уште најдолго шест месеци, по писмено барање на јавниот обвинител, а врз основа на проценка на корисноста од собраните податоци со примена на мерката и врз разумно очекување дека со мерката и натаму може да се добијат податоци од интерес за постапката.

(4) На образложен предлог од јавниот обвинител, а по истекот на рокот од ставот (1) на овој член, судијата на претходната постапка, мерките од членот 252 став (1) точките 5, 6, 7, 8, 9 и 10 на овој закон може да ги продолжи до остварување на целта за која е определена мерката, а најдоцна до истекот на роковите од ставовите (2) и (3) од овој член.

(5) Против решението на судијата со кое не се одобрува продолжување на времетраењето на мерката, по жалба на јавниот обвинител во рок од 24 часа одлучува советот на судот од членот 25 став (5) на овој закон.

 

 

 

Член 261

Запирање на посебните истражни мерки

 

1. Кога ќе се постигнат целите заради кои се определени посебните истражни мерки или ќе престанат да постојат основите заради кои се одобрени, јавниот обвинител е должен веднаш да нареди запирање на мерките што тој ги определил, односно за тоа ќе го извести судијата и ќе побара нивно запирање.

 

2. Посебните истражни мерки не можат да се спроведуваат по завршување на истражната постапка.

Член 262

Известување на засегнатото лице

По прекинување на посебните истражни мерки, по барање на засегнатото лице, јавниот обвинител ќе му ја достави писмената наредба. Засегнатото лице барањето може да го достави и до судот.

Член 263

Проширување на наредбата

Ако при спроведувањето на мерката се добијат податоци за кривично дело или лице кое не е опфатено со наредбата, доколку станува збор за кривично дело од членот 253 на овој закон, така собраните податоци може да се користат како доказ во кривичната постапка.

Член 264

Заштита на податоци во врска со посебните истражни мерки

Лице кое на кој и да било начин дознае податоци што се однесуваат или произлегуваат од примената на посебните истражни мерки е должно да ги чува како тајна, освен кога истите се изведуваат како доказ на главната расправа.

 

Член 265

Ограничување на примената на посебните истражни мерки

(1) Мерката од членот 252 став (1) точка 2 на овој закон смее да се насочи само спрема осомничениот и да се спроведе само во домот на осомничениот. Мерката е дозволена и во дом на други лица кога постои основано сомневање дека таму престојува осомничениот.

(2) Снимањето ќе се прекине ако за време на снимањето постојат показатели дека ќе се пресретнат искази и дејствија што спаѓаат во основната сфера на приватниот и семејниот живот. Документацијата за таквите искази и дејствија веднаш се уништува.

Член 266

Лицата за истрага со прикриен идентитет и нивните овластувања

(1) Лицата со прикриен идентитет од членот 252 став (1) точка 8 на овој закон се припадници на правосудната полиција или по исклучок други лица кои со одобрение од јавниот обвинител, вршат истрага под прикриен или променет идентитет.

(2) За потребите на лицата за истрага со прикриен идентитет, може да се изготвуваат, менуваат и користат лични и други документи и исправи.

(3) Лицата од ставот (1) на овој член имаат право со променетиот идентитет да учествуваат во правниот промет.

(4) Надлежните државни органи и други правни лица се должни да овозможат да се изготват документите од ставот (2) на овој член.

(5) Вработените во државните органи и правни лица од ставот (4) на овој член се должни да ги чуваат како класифицирана информација сите податоци и информации во врска со изготвување на документите од ставот (2) на овој член.

Член 267

Заштита на тајноста на идентитетот на лицата за истрага со прикриен идентитет

Идентитетот на лицата за истрага со прикриен идентитет се чува во тајност и по завршувањето на постапката, заради заштита на животот, физичкиот интегритет или слободата на овие лица и на нивните блиски.

Член 268

 

Спроведување на мерки со посебни технички уреди и опрема

 

 

1. Мерките од членот 252 став (1) точки 2 и 3 од овој закон се спроведуваат со технички уреди и опрема за кои се изготвува Преглед со спецификација кој редовно се ажурира. Прегледите на техничките уреди и опремата ги изготвува правосудната полиција која со нив располага.

2. Техничките уреди и опрема од ставот 1 на овој член генерираат логови кои се проверуваат и се чуваат кај правосудната полиција.

3. За користењето на техничките уреди и опрема од ставот (1) на овој член се води посебен регистар во правосудната полиција. Во регистарот се наведува бројот на судската наредба во која за спроведување на мерките од членот 252 став (1) точки 2 и 3 се определени техничките уреди и опрема од ставот 1 на овој член, времето на преземање од страна на овластеното лице од правосудната полиција, односно времето на враќање, идентификацискиот број на уредите и опремата, името на овластеното лице од правосудната полиција што ги презело односно вратило техничките уреди и опремата, името на службеното лице што ги предало односно примило истите и своерачен потпис на лицата.

4. Техничките уреди и опремата се активираат веднаш по создавањето на услови за нивно користење.

5. Надлежниот јавен обвинител има право во било кое време да слуша или преслуша разговор, да гледа или прегледа видео материјал што е добиен со спроведување на посебната истражна мерка и да изврши увид во записи за користење на уредите и опремата.

6. Начинот на чување и ракување со посебните технички уреди и опремата од ставот 1 на овој член со свои акти го утврдуваат министерот за внатрешни работи, министерот за одбрана и министерот за финансии соодветно за потребите на правосудната полиција.

 

 

Член 269

Чување на целокупната документацијата и техничкиот запис прибавени со посебните истражни мерки

 

(1) Едниот примерок од целокупната документација и техничкиот запис од член 258 став (4) од овој закон се чува кај јавниот обвинител, а другиот се користи за целите на постапката

 

2. Кога надлежниот јавен обвинител ќе ја отфрли кривичната пријава или ќе ја запре истрагата, целокупната документацијата и техничкиот запис од ставот 1 на овој член, се предаваат на судија на претходна постапка по донесување на конечна јавнообвинителска одлука.

 

3. Кога надлежниот јавен обвинител ќе поднесе обвинение, целокупната документацијата и техничкиот запис од ставот 1 на овој член, се чуваат во судот до настапување на роковите за апсолутна застареност на кривичното гонење или на извршување на кривичната санкција.

 

 

Член 270

Ништење на целокупната документацијата и техничкиот запис прибавени со посебните истражни мерки

 

1. Целокупната документацијата и техничкиот запис од членот 258 став (4) од овој закон се ништат со решение на судијата на претходната постапка врз основа на посебно барање или по службена должност. Против решението за ништење на судијата на претходната постапка не е дозволена посебна жалба.

 

2. Ако собраните податоци со посебните истражни мерки немаат значење за водење на постапката се ништат веднаш.

 

 

3. Барањето од ставот (1) на овој член, го доставува надлежниот јавен обвинител или заинтересираното лице.

 

4. Ништењето на целокупната документацијата и техничкиот запис го врши судија на претходната постапка на судот каде што е водена кривичната постапка во која се користени тие податоци, по истекот на роковите од член 269 став (3) од овој закон.

 

(5) За извршеното ништење, судијата изготвува извештај.

 

Член 271

Годишен извештај за примената на посебните истражни мерки

(1) Јавниот обвинител на Република Македонија еднаш годишно доставува извештај за посебните истражни мерки до Собранието на Република Македонија .

(2) Во извештајот од ставот (1) на овој член треба да се наведе: 
1) бројот на постапките во кои се наредени посебни истражни мерки согласно со членот 252 од овој закон; 
2) кривичните дела што служеле како повод согласно со поделбата во членот 253 од овој закон; 
3) бројот на набљудувани објекти и бројот на набљудувани лица за секоја постапка според обвинети и необвинети лица; 
4) времетраење на посебната истражна мерка; 
5) дали од следењето произлегле резултати што се релевантни за постапката и 
6) ако од следењето не произлегле релевантни резултати, кои се причините за тоа.

ВТОР ДЕЛ

ТЕК НА ПОСТАПКАТА ОДДЕЛ А. ПРЕТХОДНА ПОСТАПКА

Глава XX

ПРЕДИСТРАЖНА ПОСТАПКА

1. Поводи

Член 272

Поводи за поведување кривична постапка

Јавниот обвинител и правосудната полиција за сторено кривично дело дознаваат со непосредно забележување, по допрен глас или по примена кривична пријава.

Член 273

Пријавување кривични дела

(1) Сите државни органи, единици на локална самоуправа, јавни претпријатија и установи се должни да ги пријават кривичните дела за кои се гони по службена должност за кои се известени или за нив дознале на друг начин.

(2) Поднесувајќи ја пријавата, пријавителите од ставот (1) на овој член ќе ги наведат и доказите што им се познати и ќе преземат мерки за да се зачуваат трагите од кривичното дело, предметите што се употребени во неговото извршување или настанале од извршувањето и други докази.

(3) Секој може да пријави кривично дело кое се гони по службена должност.

Член 274

Поднесување на кривична пријава

(1) Кривичната пријава се поднесува до надлежниот јавен обвинител, писмено или усно, телефонски, по електронски пат или со употреба на други технички средства и начини.

(2) Ако пријавата е поднесена преку електронски уред се обезбедува нејзин електронски запис и се составува службена белешка.

(3) Ако кривичната пријава се поднесува усно, пријавувачот ќе се предупреди за последиците од лажно пријавување. За усната пријава ќе се состави записник, а ако кривичната пријава е соопштена по телефон ќе се состави службена белешка.

(4) Ако кривичната пријава ја поднела жртвата, ќе и се издаде писмена потврда за поднесената кривична пријава во којашто ќе се наведат основните податоци за пријавеното кривично дело. Ако жртвата не го зборува или не го разбира јазикот на надлежниот орган каде што ја поднесува пријавата, ќе и се овозможи да ја поднесе кривичната пријава на јазик што го разибра со помош на толкувач или друго лице што го разбира и говори јазикот на надлежниот орган и јазикот со којшто се служи жртвата. На барање на жртвата која не го разбира или не го зборува јазикот на надлежниот орган, писмената потврда и се преведува, на товар на Буџетот на РМ, на јазикот со кој се служи.

(5) Ако кривичната пријава е поднесена до полицијата тие ќе ја примат пријавата, веднаш ќе ја достават до надлежниот јавен обвинител и постапуваат согласно член 276 од овој закон.

(6) Ако кривичната пријава е поднесена до судот или до ненадлежен јавен обвинител, тие ќе ја примат пријавата и веднаш ќе ја достават до надлежниот јавен обвинител.

Член 275

Рок за одлучување по кривичната пријава

(1) Ако јавниот обвинител во рок од шест месеци од денот на приемот на кривичната пријава не одлучи по пријавата, должен е веднаш писмено да ги извести подносителот на кривичната пријава и повисокиот јавен обвинител.

(2) Кон известувањето од ставот (1) на овој член до повисокиот јавен обвинител се изнесуваат и причините за неодлучување по кривичната пријава.

2. Полициски извиди

Член 276

Овластувања на полицијата

(1) По приемот на кривичната пријава или добиеното сознание за сторено кривично дело за кое се гони по службена должност, полицијата го информира јавниот обвинител согласно член 282 од овој закон и е должна да ги преземе потребните мерки за пронаоѓање на сторителот на кривичното дело, сторителот или соучесникот да не се скрие или побегне, да се откријат и обезбедат трагите на кривичното дело и предметите што можат да послужат како доказ, како и да ги собере сите известувања што би можеле да бидат од корист за успешно водење на кривичната постапка.

(2) Заради извршување на задачите од ставот (1) на овој член полицијата може: 
1) да бара потребни известувања од граѓани; 
2) да сопре, легитимира и да изврши потребен преглед на лица, превозни средства и багаж и други предмети што се во негово владение, ако постојат основи на сомневање дека кај нив ќе се пронајдат траги на кривичното дело или предмети што можат да послужат како доказ. Времето на нивното задржување не може да биде подолго од шест часа. Полицијата може да употреби сила во разумна мера само како крајно средство ако тоа е нужно за да се изврши преглед на лицето, превозното средство или багажот; 
3) да пренасочи или ограничи движење на лица и превозни средства на определен простор за нужно потребно време, но не повеќе од шест часа; 
4) да преземе потребни мерки заради утврдување на идентитетот на лицата и на предметите; 
5) да спроведе потрага, да распише распис по лицето и објава по имотот и имотната корист или по предметите по кои се трага; 
6) во присуство на службено или одговорно лице да изврши преглед на определени објекти и простории на државни органи, институции што вршат јавни овластувања и да оствари увид во нивната документација и 
7) да преземе други потребни мерки и дејствија предвидени со закон.

(3) За фактите и околностите што се утврдени при преземањето на одделни дејствија кои можат да бидат од интерес за кривичната постапка, како и за предметите што се пронајдени или се одземени ќе се состави записник и потврда за одземени предмети согласно овој закон. Лицата и патниците на превозното средство кои се прегледуваат треба да бидат известени дека за преземените дејствија ќе се состави записник.

(4) Јавниот обвинител има право и должност на постојана контрола врз полицијата при спроведување на овие дејствија. Јавниот обвинител може и сам да ги спроведува овие мерки.

Член 277

Земање отпечатоци, примерок за ДНК анализа и фотографирање

(1) Кога е потребно заради утврдување на идентитетот на лицата и предметите или во други случаи од интерес за успешно водење на постапката, правосудната полиција може да го фотографира осомничениот, да земе отпечаток од папиларните линии од прстите и дланките, да земе биолошки материјал за ДНК анализа, а по претходно одобрение на јавниот обвинител да ја објави и неговата фотографија. Правосудната полиција може од осомничениот да земе и примероци заради ДНК анализа, согласно со членот 249 став (3) од овој закон.

(2) Ако е потребно да се утврди од кого потекнуваат трагите оставени врз определени предмети, полицијата може да земе отпечаток од папиларни линии од прстите и дланките, како и биолошки материјал за ДНК анализа од лица за кои постои веројатност дека можеле да дојдат во допир со тие предмети.

Член 278

Препознавање

1. Препознавањето на осомничен може да се изврши со следниве методи на препознавање од страна на сведоци: 
   1) со смотра; 
   2) со групна идентификација; 
   3) со видеофилм , 
   4) со соочување и

5) по фотографии.

(2) Препознавањето со смотра се врши во присуство на јавен обвинител. Осомничениот врз кој се врши препознавањето ќе се поучи на правото да повика бранител по свој избор, односно ќе му се обезбеди бранител доколку го побара и ќе се одложи препознавањето до доаѓањето на бранителот, но најдоцна во рок од два часа од времето кога е известен бранителот.

(3) Пред да се пристапи кон препознавање со смотра, сведокот ќе го опише осомничениот и за тоа ќе се состави записник.

(4) Смотрата нема да се спроведе ако поради необичниот изглед на осомничениот или поради некоја друга причина, практично не може да се соберат доволно луѓе што личат на него за да биде правична постапката.

(5) Од секоја смотра ќе се сними видеоснимка или фотографија.

(6) Начинот на спроведување на методите на препознавање го пропишува министерот за внатрешни работи.

Член 279

Повикување граѓани од страна на правосудната полиција заради прибирање известувања

(1) Правосудната полиција може да повикува граѓани заради собирање на известувања за кривичното дело и сторителот или за други важни околности што се однесуваат на кривичното дело.

(2) Повикувањето се врши со писмена покана, во која мора да се наведат причините за неговото повикување и поука за правата од член 69 ставови (1) и (2) од овој закон.

(3) Ако лицето кое ќе се јави на поканата одбие да даде известување, тоа повторно не може да се повикува за истата причина.

(4) Собирањето на известувањата од исто лице може да трае онолку време колку што е неопходно да се добие потребното известување, а најдолго четири часа.

(5) Известувањата од граѓани не смеат да се собираат присилно ниту со измама или малтретирање, а полицијата е должна да ја почитува личноста и достоинството на граѓанинот.

(6) Граѓанинот може повторно да се повикува заради собирање на известувања за друго кривично дело или сторител, а за собирање известувања за истото кривично дело може од важни причини да биде повикан само уште еднаш.

(7) Во случај кога правосудната полиција ќе оцени дека повиканиот граѓанин може да се јави во својство на осомничен веднаш го известува јавниот обвинител.

Член 280

Поднесување кривична пријава по полициските извиди

Врз основа на собраните сознанија правосудната полиција составува кривична пријава за извршените дејствија во која ги наведува и доказите што ги дознала. Со пријавата се доставуваат и предмети, скици, фотографии, списи за преземени дејствија, службени белешки, изјави и другиот материјал што може да биде корисен за успешно водење на постапката. Ако правосудната полиција дополнително дознае за нови околности, докази или траги од кривичното дело, е должна да собере потребни известувања и за тоа веднаш да го извести јавниот обвинител.

Член 281

Задржување на лицата затекнати на местото на извршување

Полицијата има право лицата затекнати на местото на извршување на кривичното дело да ги упати кај јавниот обвинител или да ги задржи до неговото доаѓање, доколку тие лица би можеле да дадат податоци важни за кривичната постапка и доколку е веројатно дека нивното испитување подоцна не би можело да се изврши или би било поврзано со значително одолжување или други тешкотии. За причините за задржувањето се известува задржаното лице. Задржувањето на овие лица на местото на извршување на кривичното дело не може да трае подолго од шест часа.

3. Прибирање потребни известувања од

страна на јавниот обвинител

Член 282

Информирање на јавниот обвинител

(1) По приемот на кривична пријава или добиеното сознание за постоење основи на сомневање дека е сторено кривично дело за кое се гони по службена должност, полицијата, без одлагање по писмен пат го известува јавниот обвинител.

(2) Ако постојат основи на сомневање за кривично дело за кое е пропишана казна затвор од најмалку четири години или постојат причини за итност, полицијата, односно правосудната полиција известувањето на јавниот обвинител ќе му го даде веднаш по усмен пат за што се изготвува службена белешка. На усното известување мора без одлагање да следи писмено известување, согласно со ставот (1) на овој член.

Член 283

Раководење на предистражната постапка

(1) По приемот на кривичната пријава или по добиеното известување од полицијата, со постапката раководи јавниот обвинител.

(2) Правосудната полиција е должна да постапува по наредбите и насоките на јавниот обвинител согласно со членот 284 од овој закон.

(3) Правосудната полиција продолжува со извидите и тогаш кога нема посебни наредби или насоки од јавниот обвинител и за спроведените мерки и дејствија го известува јавниот обвинител.

Член 284

Претходно прибирање на известувања

(1) Јавниот обвинител самиот или преку правосудната полиција, односно други лица вработени во истражните центри на јавното обвинителство, ќе ги собере известувањата потребни за одлучување, а по потреба тоа ќе го стори и преку полицијата или другите органи надлежни за откривање.

(2) За преземените мерки и проверки по наредба или по насоки на јавниот обвинител, полицијата и другите органи од ставот (1) на овој член, се должни да дадат известување најдоцна во рок од 30 дена од приемот на наредбата.

(3) Во наредбата јавниот обвинител може поблиску да ги определи потребните дејствија и да и нареди на полицијата без одлагање да го извести за преземените мерки. Ако јавниот обвинител бара да присуствува на овие дејствија, полицијата ќе ги преземе на начин со кој тоа ќе му се овозможи.

Член 285

Овластување на јавниот обвинител да повикува лица

(1) Заради прибирање потребни известувања, јавниот обвинител може да го повика подносителот на кривичната пријава, како и други лица за чии сознанија смета дека може да придонесат за оцена на веродостојноста на наводите во пријавата или за кои смета дека може да бидат сведоци во постапката, при што ги известува за причините за повикувањето. Притоа, соодветно се применуваат одредбите за повикување и испитување на сведоци.

(2) Јавниот обвинител може да го повика и осомничениот, при што согласно се применуваат одредбите од членовите 205, 206, 207, 208, 209, 210 и 211 на овој закон.

(3) За прибавените известувања од ставот (1) на овој член јавниот обвинител составува записник.

(4) Со одлука на судот присилно може да се доведе само лице кое не се одзвало на уредно доставената покана или лице кое очигледно избегнува да прими покана, ако неговото присуство е неопходно за разјаснување на околности битни за одлуката во однос на кривично дело за кое се гони по службена должност.

Член 286

Прибирање известувања од лица во притвор или затвор

Доколку тоа е потребно заради разјаснување на други кривични дела сторени од други лица, јавниот обвинител или полицијата, кога тоа ќе и го довери јавниот обвинител, со одобрение од судот можат да собираат известувања од лица кои се во притвор или се наоѓаат на издржување на казна затвор. Лицето има право во текот на разговорот да присуствува адвокат.

Член 287

Обврска за доставување барани податоци до јавниот обвинител

 

(1) По барање од јавниот обвинител, државните органи, органите на единиците на локалната самоуправа, организации, правни и физички лица што вршат јавни овластувања или други правни лица ќе му ги достават податоците кои од нив ги барал. Јавниот обвинител од овие субјекти може да бара контрола во работењето на правно и физичко лице и привремено одземање до донесување на правосилна пресуда на пари, хартии од вредност, предмети и документи кои можат да послужат како доказ, да бара вршење на даночна контрола и да му бидат доставени податоци кои можат да послужат како доказ за сторено кривично дело или имот стекнат со извршување на кривично дело, извршување на инспекциска контрола и да бара известувања за податоци кои се во врска со необични и сомнителни парични трансакции.

(2) Субјектите од ставот (1) на овој член се должни на јавниот обвинител да му достават податоци, известувања, документи, предмети, банкарски сметки или списи кои му се потребни во текот на постапката. Јавниот обвинител има право да бара податоци, известувања, документи, предмети, банкарски сметки или списи и од други правни лица и од граѓаните за кои може основано да смета дека располагаат со такви податоци или информации.

(3) Бараните податоци од државните органи и од органите на единиците на локалната самоуправа може да бидат доставени и во електронска форма со авторизиран електронски потпис.

(4) Субјектите од ставот(1) на овој член се должни да ги преземат потребните мерки во временски рок утврден во барањето, но најмногу во рок од 15 дена по приемот на барањето да ги достават на јавниот обвинител бараните податоци, известувања, документи, предмети, банкарски сметки или списи.

(5) Доколку субјектите од ставот (1) на овој член не постапат согласно со ставот (4) на овој член, јавниот обвинител може да му предложи на судот да изрече парична казна во висина од 500 до 3.000 евра во денарска противвредност за одговорното, односно службеното лице во субјектите од ставот (1) на овој член и парична казна во висина од 1.000 до 5.000 евра во денарска противвредност за правното лице.

(6) Јавниот обвинител има право самиот да ги обезбеди и да изврши увид во бараните податоци, известувања, документи, предмети, банкарски сметки или списи, а за нивното недоставување ќе го извести одговорното односно службеното лице во субјектот до кој се обратил и може да предложи преземање на соодветни мерки определени со закон.

(7) Ако јавниот обвинител согласно со ставот(6) на овој член предложил преземање на соодветни мерки, одговорното, односно службеното лице во органот или лицето до кое се обратил е должно во рок од 15 дена по приемот на барањето да го известат за мерките кои се преземени.

(8) Увидот во банкарски сметки согласно со ставовите (1), (2) и(4) од овој член не претставува повреда на банкарска тајна.

(9) На барање на јавниот обвинител операторите на јавни комуникациски мрежи и даватели на јавни комуникациски услуги се должни да достават мета податоци кои операторот ги задржува согласно посебен закон.

 

Член 288

Отфрлање на кривичната пријава

(1) Јавниот обвинител со решение ќе ја отфрли кривичната пријава ако од самата пријава произлегува дека пријавеното дело не е кривично дело за кое се гони по службена должност, ако настапила застареност или делото е опфатено со амнестија или помилување, ако постојат други околности што го исклучуваат гонењето или ако не постои основано сомневање дека пријавениот го сторил кривичното дело.

(2) Решението за отфрлање на кривичната пријава му се доставува на оштетениот со поука дека може во рок од осум дена да поднесе жалба до непосредно повисокиот јавен обвинител, а подносителот на пријавата се известува за причините за отфрлањето.

(3) Доколку жалбата е недозволена или ненавремена повисокиот јавен обвинител писмено ќе го извести оштетениот.

(4) Повисокиот јавен обвинител во рок од 30 дена по приемот е должен да одлучи по жалбата на оштетениот.

(5) Постапувајќи по жалбата, повисокиот јавен обвинител може со решение да го потврди решението за отфрлање на кривичната пријава или жалбата да ја уважи и да го задолжи понискиот јавен обвинител да ја продолжи постапката.

4. Тајност и судска контрола

Член 289

Тајност на предистражната постапка

1. Сите дејствија преземени во предистражната постапка од страна на јавниот обвинител или полицијата се сметаат за тајна.

(2) При давањето на соопштенија во врска со кривичното дело или за преземени предистражни дејствија и мерки, со цел за информирање на граѓаните, јавниот обвинител и полицијата се должни да ја почитуваат презумпцијата на невиност и интересите на постапката, како и заштитата на класифицираните и личните податоци.

Член 290

Судска контрола над законитоста во текот на претходната постапка

(1) Лицето кое смета дека со преземањето на некое од дејствијата во текот на претходната постапка е повредено некое негово право, може во рок од осум дена од дознавањето за преземањето на дејствието да поднесе жалба до судијата на претходна постапка, кој е должен во рок од 30 дена со решение да одлучи за законитоста на дејствието или мерката, со што лицето не се ограничува во правото да поднесе кривична пријава и во правото својата правна заштита да ја остварува на друг начин.

(2) По испитувањето на законитоста на овие преземени дејствија, судијата на претходната постапка донесува решение, кое се доставува до јавниот обвинител и подносителот на жалбата.

ГЛАВА XXI

ИСТРАЖНА ПОСТАПКА

1. Истражна постапка на јавниот обвинител

Член 291

Цел на истражната постапка

(1) Истражната постапка се поведува против определено лице кога постои основано сомневање дека сторило кривично дело за кое е пропишана казна затвор над пет години. (2) Истражната постапка ја спроведува надлежниот јавен обвинител, при што на располагање ја има правосудната полиција.

(3) Во истражната постапка: 
- се собираат докази и податоци што му се потребни на јавниот обвинител за да може да одлучи дали ќе поднесе обвинение или ќе се откаже од кривичното гонење и 
- се изведуваат доказите за кои постои опасност дека не ќе можат да се изведат на главната расправа или дека нивното изведување би било сврзано со тешкотии согласно со членовите 312, 313, 314, 315, 316, 317 и 318 од овој закон.

(4) Во текот на истражната постапка јавниот обвинител е должен да собира докази кои одат како на товар на осомничениот, така и во негов прилог.

Член 292

Наредба за спроведување истражна постапка

(1) Јавниот обвинител донесува наредба за спроведување на истражна постапка.

(2) Наредбата за спроведување на истражна постапка содржи лични податоци на осомничениот, опис на делото од кој што произлегуваат законските обележја на кривичното дело и правната квалификација на делото. Во наредбата за спроведување на истражна постапка јавниот обвинител одредува да се извидат определени околности, да се преземат определени истражни дејствија и да се испитаат определени лица.

(3) Пред да ја донесе наредбата за спроведување истражна постапка, јавниот обвинител може да го испита осомничениот.

(4) Известување дека е донесена наредба за спроведување на истрага во која се содржани описот на делото за кое се товари и правната квалификација, се доставува на обвинетиот во рок од 8 дена од денот на донесување на наредбата.

(5) Јавниот обвинител може за 30 дена да го одложи доставувањето на известувањето од став (4) од овој член ако особени околности укажуваат дека осомничениот ќе ја попречува кривичната постапка со влијание врз сведоците, вештаците, соучесниците или прикривачите.

(6) Ако во текот на истражната постапка се покаже дека постапката треба да прошири врз друго кривично дело, или против друго лице, јавниот обвинител ќе донесе наредба за проширување на истрагата за што доставува известување согласно ставовите (4) и (5) од овој член.

Член 293

Предлози на оштетениот

1. Во текот на истражната постапка оштетениот или неговиот полномошник може да му даваат предлози на јавниот обвинител за преземање на определени дејствија и остварување на своите права.

2. Доколку јавниот обвинител не се согласува со предлозите од став 1 должен е за тоа писмено да го извести лицето кое го ставило таквиот предлог во рок од 15 дена.

Член 294

Надлежност на судијата на претходната постапка

Судијата на претходната постапка во случаите утврдени со овој закон, во текот на претходната постапка одлучува за:

- мерките за обезбедување присуство на лица и непречено водење на кривичната постапка;

- мерките за пронаоѓање и обезбедување на лица и предмети;

- посебните истражни мерки;

- мерките за привремено обезбедување на имот или средства во врска со кривично дело;

- спроведување на доказното рочиште.

- барање за законитоста на преземените дејствија и мерки.

(2) Судијата на претходна постапка постапува согласно одредбите за донесување пресуда врз основа на спогодба на јавниот обвинител и осомничениот.

(3) Судијата на претходната постапка постапува во постапка за меѓународна соработка во кривична материја според овластувањата определени со посебен закон.

(4) Судијата на претходната постапка одлучува и постапува и во други случаи определени со овој закон.

Член 295

Истражни дејствија

(1) Во текот на претходната постапка, јавниот обвинител може согласно со одредбите од овој закон да ги преземе следниве истражни дејствија: 
- претрес, 
- привремено обезбедување и одземање на предмети или имот, 
- испитување на осомничениот, 
- испитување на сведоци, 
- определување вештачење, 
- увид

- реконструкција, 
- посебни истражни мерки и

- други мерки и дејствија со цел да се соберат податоци и докази заради остварување на целта на истражната постапка согласно член 291 од овој закон.

Член 296

Учество на осомничениот, бранителот и оштетениот во истражната постапка

(1) Јавниот обвинител е должен на погоден начин да го извести бранителот, оштетениот и осомничениот за времето и за местото на извршувањето на истражните дејствија на кои тие можат да присуствуваат,,освен кога постои опасност од одлагање.

(2) Ако лице до кое е упатено известување за истражно дејствие не е присутно, дејствието може да се изврши и во негово отсуство.

(3) Лицата кои присуствуваат на истражните дејствија можат да му предложат на јавниот обвинител, заради разјаснување на работите да им постави определени прашања на осомничениот и вештакот, а со негова дозвола и тие можат непосредно да поставуваат прашања. Овие лица имаат право да бараат во записникот да се внесат и нивни забелешки во однос на извршувањето на одделни дејствија.

Член 297

Надлежност за истражните дејствија

(1) Јавниот обвинител ги презема истражните дејствија на подрачјето на кое е надлежен да постапува.

(2) Ако интересите на истражната постапка го бараат тоа, одделни истражни дејствија може да ги презема и надвор од подрачјето на својата надлежност, но за тоа мора да го извести јавниот обвинител на чие подрачје се презема истражното дејствие.

Член 298

Стручна и техничка помош

Заради разјаснување на одредени технички и други стручни прашања што се поставуваат во врска со прибавените докази или при преземање на определени истражни дејствија, јавниот обвинител може да побара од стручно лице или соодветна установа, да му даде потребни стручни објаснувања за тие прашања.

Член 299

Тајност на определени податоци во истражната постапка

(1) Доколку тоа го бараат интересите на кривичната постапка, потребата да се зачува тајна или да се заштити личниот и семејниот живот на оштетениот или осомничениот, јавниот обвинител ќе го опомене лицето кое го испитува, кое присуствува на истражното дејствие или кое ги разгледува списите, да чува како тајна определени податоци и ќе го предупреди за последиците од одавањето на тајната.

(2) Опомената од ставот (1) на овој член посебно се внесува во записникот, односно се забележува во списите што се разгледуваат, со своерачен потпис на лицето кое е предупредено за должноста на чување тајна.

Член 300

Прекинување на истражната постапка

(1) Јавниот обвинител со наредба ќе ја прекине истражната постапка, ако: 
- осомничениот е во бегство или е недостапен на државните органи, освен ако постојат особено важни причини за продолжување на постапката
- кај осомничениот по стореното дело настапило душевно заболување, растројство или друга тешка болест поради што не може да учествува во постапката или 
- настапиле околности кои привремено го спречуваат кривичното гонење.

(2) Пред прекинување на истражната постапка јавниот обвинител ќе ги прибере сите докази за кривичното дело и осомничениот до кои може да дојде.

(3) Ако за време на прекинот на истражната постапка настапила застареност на кривичното гонење јавниот обвинител ќе донесе наредба за запирање на истражната постапка.

(4) Кога ќе престанат причините кои довеле до прекин, јавниот обвинител ќе ја продолжи истражната постапка.

Член 301

Завршување на истражната постапка

(1) Јавниот обвинител ја завршува истражната постапка кога ќе оцени дека состојбата на работите е доволно разјаснета за да може да поднесе обвинение или да ја запре истражната постапка.

(2) Ако истражната постапка не се заврши во рок од шест месеци од денот на донесување на наредба за спроведување на истражна постапка, јавниот обвинител е должен за тоа да го извести вишиот јавен обвинител, кој во сложени предмети може овој рок да го продолжи за уште шест месеци. По исклучок, овој рок може да се продолжи уште за три месеци од страна на јавниот обвинител на Република Македонија.

(3) Во исклучителни случаи рокот од ставот (2) на овој член може да биде продолжен за уште шест месеци од страна на јавниот обвинител на Република Македонија.

(4) Заради неправилности или одолжување на истражната постапка, осомничениот, неговиот бранител и оштетениот можат со поплака да се обратат до вишиот јавен обвинител. Во овој случај вишиот јавен обвинител ќе ги испита наводите од поплаката и доколку оцени дека тие се основани, ќе преземе соодветни мерки за завршување на истражната постапка или за отстранување на неправилностите.

Член 302

Известување на осомничениот за завршување на истражната постапка

(1) Пред истекот на рокот предвиден во членот 301 од овој закон јавниот обвинител е должен на осомничениот и бранителот да им достави известување за завршување на истражната постапка од страна на јавниот обвинител.

(2) Пред завршувањето на истражната постапка јавниот обвинител, ако тоа не го сторил претходно, е должен да го повика осомничениот. Доколку осомничениот не се јави на уредно доставената покана или доколку од надлежен орган е утврдено не е достапен, истрагата може да заврши и без негово испитување.

(3) Известувањето содржи краток опис на кривичното дело за кое било постапувано, правната квалификација, со назначување дека сите списи и сите докази од спроведената истражна постапка се дадени на чување во архивата на јавното обвинителство и дека осомничениот и неговиот бранител имаат право да ги прегледуваат списите и доказите и да составуваат препис, како и да ги фотокопираат, да ги копираат по електронски пат, да добијат копии од фотографии, видео и аудио снимки, да ги фотографираат предметите и да добијат препис или копии на било кој начин што ќе го оценат за најадекватен за анализа на списите и доказите.

(4) Известувањето од став 3 на овој член содржи и поука дека осомничениот има право во рок од 30 дена од приемот на известувањето да поднесе исправи, или други докази, списи од дејствијата на одбраната, или да бара од јавниот обвинител да собере определени докази.

(5) Во случај кога јавниот обвинител по барање на осомничениот или неговиот бранител собира определени докази, е должен тоа да го заврши во рок од 30 дена од денот на поднесувањето на барањето.

Член 303

Рок за поднесување обвинение по завршување на истражната постапка

(1) По завршувањето на истражната постапка и истекот на роковите од членот 302 на овој закон, јавниот обвинител е должен во рок од 15 дена да поднесе обвинение или истражната постапка да ја запре.

(2) Овој рок во сложени предмети може да трае до 30 дена со одобрение на вишиот јавен обвинител.

Член 304

Запирање на истражната постапка

(1) Јавниот обвинител со наредба ќе ја запре истражната постапка, ако најде дека: 
- делото што му се става на товар на осомничениот не е кривично дело кое се гони по службена должност, 
- настапила застареност на кривичното гонење или делото е опфатено со акт на амнестија или помилување, 
- настапиле други околности кои го исклучуваат кривичното гонење или 
- нема докази дека осомничениот го сторил кривичното дело.

(2) Наредбата за запирање на истражната постапка се доставува на осомничениот и оштетениот, со поука дека оштетениот може во рок од осум дена да поднесе жалба до непосредно повисокиот јавен обвинител.

(3) Ако осомничениот е во притвор или против него е определена друга мерка за обезбедување присуство, јавниот обвинител веднаш доставува предлог за укинување на мерката до судијата на претходната постапка.

(4) Доколку жалбата од став (2) од овој член е недозволена или ненавремена повисокиот јавен обвинител писмено ќе го извести оштетениот.

(5) Повисокиот јавен обвинител во рок од 30 дена по приемот е должен да одлучи по жалбата на оштетениот.

(6) Постапувајќи по жалбата, повисокиот јавен обвинител може со решение да ја потврди наредбата за запирање на истражната постапка или жалбата да ја уважи и да го задолжи понискиот јавен обвинител да ја продолжи постапката.

2. Дејствија на одбраната

Член 305

Предлози на бранителот за собирање на докази

(1) Обвинетиот и неговиот бранител имаат право во текот на постапката да му даваат предлози на јавниот обвинител за преземање на определени истражни дејствија заради собирање одделни докази.

(2) Доколку јавниот обвинител не се согласува со предлозите од став 1 должен е за тоа писмено да го извести лицето кое го ставило таквиот предлог во рок од 15 дена.

Член 306

Собирање на докази од страна на одбраната

(1) Обвинетиот и неговиот бранителот се овластени да преземаат дејствија заради пронаоѓање и собирање на докази во корист на одбраната.

(2) Овластувањето од ставот (1) на овој член бранителот може да го користи во текот на целата постапка.

(3) Дејствијата од ставот (1) на овој член може да се извршуваат од страна на бранителот, овластените приватни детективи и техничките советници.

Член 307

Разговор, примање на изјави и собирање на известувања од страна на бранителот

(1) Заради собирање на известувања, бранителот може да разговара со лица кои можат да изнесат околности корисни за одбраната, или за кои смета дека може да бидат сведоци во постапката, освен со жртвата и оштетениот.

(2) Бранителот може од лицето со кое разговара да побара писмена изјава или известување кое ќе се забележи на начинот наведен во членовите 91 и 92 од овој закон.

(3) Бранителот ги информира лицата од ставот (1) на овој член: 
- за личното својство и за видот на разговорот и 
- за правото воопшто да не одговараат или пак да не дадат определена изјава. 

(4) Од лицето кое веќе разговарало или е испитано од правосудната полиција или од јавниот обвинител не може да се бараат известувања за поставените прашања и дадените одговори.

(5) Изјавите или известувањата собрани со повреда на ставовите (3) и (4) на овој член не може да се користат во постапката.

(6) За прибавување на изјави или известувања од лице кое е во притвор, бранителот мора да добие посебно одобрение од судијата на претходната постапка, откако претходно лицето разговарало со неговиот бранител..

(7) Бранителот ќе го запре собирањето на податоци од обвинетото лице или од лице кое не е обвинето, ако од неговата изјава произлегува дека се товари себеси, или би се изложило на кривично гонење. Овие изјави не може да се користат против лицето кое ги дало.

(8) Кога лицето не сака да дојде и да даде изјави или известувања, на писмено образложено барање на бранителот јавниот обвинител е должен да го повика лицето за да се испита. Ова не се применува кон осомничени или обвинети во иста постапка. Испитувањето се спроведува во присуство на бранителот кој прв поставува прашања.

Член 308

Забележување на изјавите и известувањата

(1) Изјавата од членот 307 став (2) на овој закон која бранителот или записничар кој тој ќе го обезбеди, ја забележува согласно членовите 91 и 92 од овој закон. Изјавата ја потпишува лицето кое ја дало,а ја заверува бранителот. Бранителот составува белешка во која наведува: 
- датум кога ја примил изјавата, 
- лични податоци за себе и лични податоци за лицето кое ја дало изјавата, 
- потврда дека обрнал внимание на предупредувањето од членот 307 став (3) на овој закон и 
- фактите што се наведени во изјавата.

(2) Изјавата се приложува кон списите на бранителот.

(3) Известувањата од членот 307 на овој закон ги забележува бранителот или записничар кој тој ќе го обезбеди.

Член 309

Пристап до приватни простории или простори кои не се отворени за јавност

Ако е потребно да се пристапи до приватни простории или во простори кои не се отворени за јавноста, во дом и простории поврзани со домот, а лицата што со нив располагаат не даваат дозвола за пристап, по барање на бранителот, пристапот го одобрува судот со образложена наредба со која се определува и неговото конкретно спроведување. Судот може да определи на извршувањето на наредбата да асистира Министерството за внатрешни работи.

Член 310

Презентирање на информации и докази од страна на одбраната

На јавниот обвинител, а на судијата на претходната постапка,кога против обвинетиот се определени мерки за обезбедување присуство, осомничениот и неговиот бранител непосредно може да им ги презентира информациите и доказите што се во прилог на обвинетиот.

Член 311

Можности за подготвување одбрана

(1) Бранителот за потребите на одбраната може во согласност со закон да бара податоци и известувања од државни органи, од органите на единиците на локалната самоуправа, од правни и физички лица што вршат јавни овластувања и од други правни лица и да бара да му се достават документи, списи и известувања.

(2) Субјектите од ставот (1) на овој член постапуваат по барањето на бранителот во рок од 15 дена од денот на приемот на барањето, а доколку во постапката е определена мерка притвор, во рок од осум дена од денот на приемот на барањето, доколку со друг закон поинаку не е определено.

(3) Доколку субјектите од ставот (1) на овој член не одговорат во рокот предвиден во ставот (2) на овој член, бранителот може да бара од судијата на претходната постапка да нареди да му се достават бараните податоци, односно од судот во текот на главната расправа.

(4) Доколку судијата, односно судот постапи по барањето на бранителот од ставот (3) на овој член, а субјектите од ставот (1) на овој член не одговорат на барањето на судот во рокот предвиден во ставот (2) на овој член, судот ќе изрече парична казна на одговорното, односно службеното лице во субјектите од ставот (1) на овој член, во висина од 2.500 до 5.000 евра во денарска противвредност.

3. Доказно рочиште во текот на претходната постапка

Член 312

Случаи кога може да се бара одржување на доказно рочиште

(1) Во текот на претходната постапка по барање на осомничениот или јавниот обвинител може да се одржи доказно рочиште.

(2) Одржување на доказно рочиште може да се бара, ако: 
1) е веројатно дека сведокот поради потешка болест или други оправдани причини нема да може да се испита на главната расправа; 
2) е потребно вештачење, а доказите се однесуваат на лице, предмет или место чија состојба е подложна на неотстранливи промени  
3) постојат конкретни околности што укажуваат дека сведокот е изложен на насилство, закана, ветување на пари или друга корист за да не сведочи или лажно да сведочи.

4) по спроведена индивидуална процена на жртвата се утврди дека постои потреба за примена на посебни мерки за нејзина заштита.

 

Член 313

Барање за одржување на доказното рочиште

Во барањето за одржување на доказно рочиште се наведуваат доказите кои се предлага да се изведат на доказното рочиште и причината поради која доказите нема да може да се изведат на главната расправа.

Член 314

Одлуки по барањето за одржување на доказното рочиште

Судијата на претходната постапка во рок од три дена од приемот на барањето за одржување на доказното рочиште, со решение одлучува дали ќе го одбие или прифати барањето..Против решението по предлогот не е дозволена жалба. Во решението со кое се прифаќа барањето, судијата на претходната постапка ги наведува доказите кои ќе се изведат на доказното рочиште и датумот на кој ќе се одржи рочиштето, а кој мора да биде во рок од осум дена од денот кога е донесено решението за прифаќање на барањето.

Член 315

Одржување на доказното рочиште

(1) Доказното рочиште го спроведува судијата на претходната постапка. За рочиштето ќе се известат осомничениот и неговиот бранител, јавниот обвинител и оштетениот. На рочиштето може да присуствува и застапникот, односно полномошникот на оштетениот.

(2) Во случај на недоаѓање на подносителот на барањето кој е уредно известен, а кој не го оправдал својот изостанок, судот ќе донесе решение со кое ќе го стави вон сила решението од член 314 на овој закон.

(3) Правилата за претпоставките за одржување на главна расправа соодветно се применуваат на доказното рочиште.

(4) Доколку во случај на итност бранителот на обвинетиот кој е уредно повикан не се јави на доказното рочиште и изостанокот не го оправда, судот може да му определи бранител по службена должност согласно член 74 од овој закон.

(5) Доказите се изведуваат според правилата за изведување докази на главна расправа.

Член 316

Одлагање на доказното рочиште

(1) Правилата за одлагање и прекинување на главната расправа соодветно се применуваат и на доказното рочиште. Одлагањето не може да биде подолго од осум дена..

(2) Доколку изведувањето на доказите не биде завршено на едно рочиште, судијата ќе закаже следно рочиште во рок не подолг од осум дена.

(3) Јавниот обвинител и осомничениот можат да побараат одлагање на доказното рочиште само еднаш.

Член 317

Присилно доведување на осомничениот

(1) Доколку осомничениот на доказното рочиште не се појави, а своето отсуство не го оправда, судијата може да нареди негово присилно доведување.

(2) Доколку осомничениот е во бегство ќе се примени членот 365 став (3) од овој закон. Решението за одржување на доказно рочиште во отсуство донесува судијата на претходната постапка.

Член 318

Употреба на доказите изведени на доказното рочиште

Доказите изведени на доказното рочиште може да се употребат на главната расправа само против оној обвинет чиј бранител бил присутен во текот на изведувањето на доказите на доказното рочиште, освен ако изречно се откажал од правото на бранител.

ОДДЕЛ Б. ОБВИНУВАЊЕ

Глава XXII

ОБВИНИТЕЛЕН АКТ И ОЦЕНА НА ОБВИНИТЕЛНИОТ АКТ

Член 319

Поднесување на обвинителен акт

(1) По завршување на истражната постапка кога јавниот обвинител ќе оцени дека постојат доволно докази од кои може да очекува донесување осудителна пресуда, го подготвува и поднесува обвинителниот акт до надлежниот суд.

(2) Обвинителниот акт се доставува до надлежниот суд во доволни примероци за секој осомничен и негов бранител и два примерока за судот, а во случај од член 321 став (3) од овој закон и примерок за одлучување по предлогот.

Член 320

Надлежност за оцена на обвинителниот акт

(1) По поднесен обвинителен акт за сторено кривично дело за кое е предвидена казна затвор до десет години, надлежен за оцена на обвинителниот акт е судијата за оцена на обвинителниот акт (судија поединец).

(2) По поднесен обвинителен акт за сторено кривично дело за кое е пропишана казна затвор над десет години или доживотен затвор, надлежен за оцена на обвинителниот акт е советот за оцена на обвинителниот акт.

Член 321

Содржина на обвинителниот акт

Обвинителниот акт содржи: 
1) име и презиме на осомничениот со лични податоци (член 205), освен податоци за негова претходна осудуваност и со податоците за тоа дали и од кога се наоѓа во притвор или се наоѓа на слобода, а ако е пуштен на слобода пред да се поднесе обвинителниот акт, тогаш колку поминал во притвор; 
2) опис на делото од кое произлегуваат законските обележја на кривичното дело, времето, местото и начинот на извршувањето на кривичното дело, предметот на кој е извршено кривичното дело и средството со кое е извршено кривичното дело, како и други околности потребни за прецизно определување на кривичното дело; 
3) законски назив на кривичното дело, со наведување на одредбите од Кривичниот законик што треба да се применат по предлог од тужителот; 
4) означување на судот пред кој ќе се одржи главната расправа и 
5) доказите врз кои се темели обвинителниот акт.

(2) Во прилог на обвинителниот акт јавниот обвинител приложува листа на докази кои предлага да се изведат на главна расправа со наведување на адресата на која предложените сведоци или вештаци може да се повикаат. Со обвинителниот акт, јавниот обвинител ги доставува сите списи од предметот од значење за одлуката на судот по поднесениот обвинителен акт и доказ за доставено известување од член 302 став (3) од овој закон. Во листата на доказите се вклучуваат и доказите поврзани за имотно правното побарување.

(3) Ако осомничениот се наоѓа на слобода, во обвинителниот акт може да предложи да се определи притвор, куќен притвор или мерка за претпазливост. Ако осомничениот се наоѓа во притвор или куќен притвор или му е определена мерка за претпазливост, обвинителот е должен да предложи мерката за обезбедување присуство да се продолжи, да се замени со друга или да се укине.

(4) Со еден обвинителен акт може да се опфатат повеќе кривични дела или повеќе осомничени само ако според одредбите на членот 28 од овој закон може да се спроведе единствена постапка и да се донесе една пресуда.

Член 322

Предлог за притвор, куќен притвор или мерка за претпазливост

Ако во обвинителниот акт е ставен предлог од членот 321 став 3 на овој закон, , судијата или советот за оценка на обвинителниот акт, во рок од 24 часа по приемот, обвинителниот акт го упатува до советот од членот 25 став (5) на овој закон, кој по предлогот одлучува веднаш а најдоцна во рок од 24 часа.

Член 323

Постапување на судот по прием на обвинителен акт

1. Доколку по приемот на обвинителниот акт, судијата или претседателот на советот за оцена на обвинителниот акт воочи дека обвинителниот акт содржи очигледни технички грешки, ќе го врати обвинителниот акт на јавниот обвинител. Јавниот обвинител е должен во рок од три дена да го врати обвинителниот акт, со отстранети технички грешки.

2. Доколку по приемот на обвинителниот акт, судијата или претседателот на советот за оцена на обвинителниот акт воочи дека обвинителниот акт не ги содржи елементите на обвинителниот акт од членот 321, став (1), како и прилозите од член 321, став (2) од овој закон, ќе го задолжи јавниот обвинител во рок од пет дена да ги дополни недостатоците на обвинителниот акт и да и даде пристап на одбраната согласно член 302 став 3 од овој закон.

3. Ако јавниот обвинител не постапи согласно став (2) од овој член, судијата или советот за оцена на обвинителниот акт ќе го отфрли обвинителниот акт. Отфрлениот обвинителен акт може повторно да се поднесе откако јавниот обвинител ќе постапи согласно задолжувањето на судот. .

Член 324

Ненадлежност

Ако судијата или советот за оцена на обвинителниот акт утврди дека за кривичното дело што е предмет на обвинувањето стварно или месно е надлежен некој друг суд, со решение ќе се огласи за ненадлежен и по правосилноста на решението го доставува предметот на надлежниот суд.

Член 325

Доставување на обвинителниот акт

(1) Судијата или советот за оцена на обвинителниот акт му го доставува обвинителниот акт на осомничениот кој е на слобода без одлагање, а ако осомничениот се наоѓа во притвор или во куќен притвор во рок од 24 часа од приемот на обвинителниот акт кај судијата или советот за оцена на обвинителниот акт.

(2) Ако по поднесување на обвинителниот акт против осомничениот е определен притвор или куќен притвор со решение на советот од членот 25 став (5) на овој закон обвинителниот акт му се предава на осомничениот заедно со решението со кое е определен притвор или куќен притвор.

(3) Судијата или советот за оцена на обвинителниот акт му го доставува обвинителниот акт на осомничениот со поуки во смисла на член 326 од овој закон.

Член 326

Постапување на осомничениот по приемот на обвинителниот акт

(1) По приемот на обвинителниот акт осомничениот може: 
1) да поднесе приговор против обвинителниот акт согласно со членот 327 од овој закон или 
2) да поднесе изјава за признавање на вината согласно со членот 329 од овој закон

Член 327

Приговор против обвинителниот акт

(1) Осомничениот има право да поднесе писмен приговор против обвинителниот акт во рок од осум дена од прием на обвинителниот акт.

(2) Приговор на обвинителниот акт може да поднесе и бранителот на осомничениот без изречно овластување од осомничениот, но не и против неговата волја.

(3) Кон приговорот можат да се доставуваат докази во прилог на наводите во приговорот.

Член 328

Оцена на приговорот

(1) По приемот на приговорот, судијата или советот за оцена на обвинителниот акт оценува дали приговорот е навремен и дали е изјавен од овластено лице.

(2) Ненавремениот и недозволениот приговор судијата односно претседателот на советот ќе го отфрли со решение.

(3) Ако не донесе решение во смисла на ставот (2) од овој член, судијата односно претседателот на советот за оцена на обвинителниот акт го доставува приговорот до јавниот обвинител и пристапува кон оцена на обвинителниот акт.

Член 329

Изјава за признавање на вината

Осомничениот може да поднесе изјава за признавање на вина во однос на сите или одделни кривични дела содржани во обвинителниот акт во рок од осум дена од приемот на обвинителниот акт.

Член 330

Начин на постапување при оцена на обвинителниот акт

(1) Оцената на обвинителниот акт судијата за оцена на обвинителниот акт ја врши самостојно, во рок и на начин предвиден во член 331 од овој закон, а советот за оцена на обвинителниот акт ја врши на седница на советот.

(2) Судијата или советот за оцена на обвинителниот акт контролата на обвинителниот акт може да ја вршат и на рочиште.

(3) Рочиште за оцена на обвинителниот акт се одржува кога судијата или советот за оцена на обвинителниот акт ќе оцени дека е тоа потребно или кога осомничениот поднел изјава за признавање на вината во однос на сите или одделни кривични дела од обвинителниот акт.

Член 331

Седница на советот за оцена на обвинителниот акт

(1) Советот закажува седница во рок од осум дена од приемот на приговорот против обвинителниот акт, односно по истекот на рокот за поднесување приговор против обвинителниот акт, ако приговорот не е поднесен.

(2) На седницата советот ги цени наводите и доказите наведени односно приложени кон приговорот против обвинителниот акт и основаноста на обвинителниот акт во однос на списите и доказите приложени кон него од страна на јавниот обвинител.

(3) По одржаната седница советот може да донесе една од одлуките наведени во членовите 336 и 337 од овој закон.

Член 332

Рочиште за оцена на обвинителниот акт

(1) Доколку судијата или советот за оцена на обвинителниот акт смета дека е потребно одржување на рочиште заради оцена на обвинителниот акт, закажува рочиште во рок не подолг од 15 дена од приемот на приговорот против обвинителниот акт, односно по истекот на рокот за поднесување приговор против обвинителниот акт, ако приговорот не е поднесен.

(2) На рочиштето се повикуваат јавниот обвинител, осомничениот и бранителот, ако осомничениот има бранител. Повиканите се предупредуваат дека недоаѓањето кога се уредно повикани не го одлага одржувањето на рочиштето. Доколку повиканите не се уредно поканети, рочиштето се одлага за 15 дена.

(3) По исклучок од ставот (2) на овој член, ако поканата на осомничениот не можела да му се достави поради промена на адреса, рочиштето ќе се одржи во негово отсуство.

Член 333

Тек на рочиштето

(1) Јавниот обвинител накратко ги изнесува резултатите од истражната постапка, доказите на кои се заснова обвинителниот акт и кои го оправдуваат неговото поднесување.

(2) Осомничениот и неговиот бранител го образложуваат поднесениот приговор против обвинителниот акт, а ако приговор не бил поднесен може да укажат на доказите кои му одат во корист на осомничениот, на можните пропусти во истражната постапка или на незаконски прибавените докази, при што наведуваат во кој дел го оспоруваат обвинителниот акт.

(3) На рочиштето осомничениот може да даде изјава дека се чувствува виновен за сите или за одделни кривични дела од обвинителниот акт. Во ваков случај рочиштето продолжува согласно со одредбите од членот 334 на овој закон.

(4) Јавниот обвинител и бранителот може на наводите на спротивната странка да се произнесат само еднаш.

(5) Кога судијата или советот за оцена на обвинителниот акт смета дека може да донесе одлука во однос на основаноста на обвинителниот акт го прогласува рочиштето за завршено.

Член 334

Тек на рочиштето кога има изјава за признавање на вината

(1) Ако осомничениот поднел изјава за признавање на вина во однос на сите или одделни кривични дела содржани во обвинителниот акт, односно дал ваква изјава на рочиштето, судијата или советот за оцена на обвинителниот акт проверува дали: 
1) изјавата за признавање вина е дадена доброволно, свесно и со разбирање на последиците од неа, вклучувајќи ги и последиците сврзани за имотноправното побарување и трошоците на кривичната постапка и 
2) постојат доволно докази за вината на осомничениот.

(2) Понесената изјава за признавање на вина се приклучува кон записникот, а дадената изјавата за признавање на вина на рочиштето се внесува во записник.

(3) Ако судијата или советот за оцена на обвинителниот акт, по спроведените проверки од ставот (1) на овој член ја прифати изјавата за признавање на вината и јавниот обвинител на рочиштето изјави дека е подготвен да пристапи кон постапката за спогодување, рочиштето се одлага заради спроведување постапка за спогодување и доставување предлог-спогодба согласно со одредбите од членот 483 до 490 на овој закон.

(4) Во случај од ставот (3) на овој член судијата или советот за оцена на обвинителниот акт го одлага рочиштето за период од 15 дена и определува датум за наредното рочиште.

(5) Ако судијата или советот за оцена на обвинителниот акт не ја прифати изјавата за признавање вина или јавниот обвинител изјави дека нема да пристапи кон постапката за спогодување, тоа се констатира на записник и рочиштето продолжува согласно членот 333 од овој закон.

(6) Поднесената изјава за признавање на вината, односно записникот во кој е содржана изјавата за признавање на вината која судијата или советот за оцена на обвинителниот акт не ја прифатил или по која јавниот обвинител се изјаснил дека нема да пристапи кон постапката за спогодување, не може да се користат како доказ во натамошната кривична постапка. Судијата или советот за оцена на обвинителниот акт ќе обезбеди поднесокот, односно записникот со изјавата за признавање на вината да се затвори во посебна обвивка и да се издвои од списите на предметот.

(7) Доколку на закажаното рочиште согласно ставот (4) од овој член странките не се појават или не поднесат предлог-спогодба, рочиштето продолжува согласно членот 333 од овој закон

Член 335

Поднесување на предлог-спогодба

(1) Ако на рочиштето за поднесување на предлог-спогодба, јавниот обвинител и осомничениот и неговиот бранител поднесат предлог-спогодба со елементи предвидени во членот 485 од овој закон, судијата или советот за оцена на обвинителниот акт ја оценува предлог-спогодбата во смисла на членовите 488 и 489 став (1) од овој закон

(2) Ако ја прифати предлог-спогодбата, судијата или советот за оцена на обвинителниот акт донесува пресуда согласно членот 490 од овој закон.

(3) Ако не ја прифати предлог-спогодбата, судијата или советот за оцена на обвинителниот акт донесува решение со кое ја одбива предлог-спогодбата, а во однос на обвинителниот акт рочиштето ќе продолжи согласно на член 333 од овој закон. Против решението со кое се одбива предлог-спогодбата не дозволена посебна жалба.

(4) Предлог-спогодбата која е одбиена не може да се користи како доказ во натамошната кривична постапка. Судијата или советот за оцена на обвинителниот акт ќе обезбеди записникот со изјавата за признавање на вината и предлог-спогодбата да се затворат во посебна обвивка која ќе се издвои од списите на предметот, во смисла на членот 334 став (6) од овој закон.

(5) Кога судот ја прифатил предлог-спогодбата поднесена само во однос на одделни кривични дела или осомничени, судијата или советот за оцена на обвинителниот акт ќе одлучи постапката да се раздвои за она кривично дело или оној осомничен за кој не е донесена пресуда согласно член 490 од овој закон. Во тој случај обвинителниот акт се враќа на јавниот обвинител кој е должен во рок од 3 дена да поднесе корегиран обвинителен акт согласно решението за раздвојување.

Член 336

Оцена на обвинителниот акт

(1) Судијата или советот за оцена на обвинителниот акт ја оценува основаноста на обвинителниот акт во однос на сите кривични дела кога осомничениот не дал изјава за признавање на вината или ако дадената изјава за вина не била прифатена.

(2) Ако судијата или советот за оцена на обвинителниот акт, по службена должност или по предлог од одбраната утврди дека во списите се наоѓаат докази во смисла на членот 12 став (2) од овој закон, донесува решение за нивно издвојување од списите на предметот, согласно член 93 од овој закон. Против решението за издвојување на доказите дозволена е жалба до советот на повисокиот суд. Судијата или советот за оцена на обвинителниот акт ќе обезбеди издвоените докази, по правосилноста на решението да се затворат во посебна обвивка и се чуваат кај судијата на претходната постапка. Издвоените докази не можат да се разгледаат, ниту можат да се користат во постапката.

(3) Против решението за одобрување на обвинителниот акт не е дозволена посебна жалба.

(4) Кога обвинителниот акт е одобрен само за одделни кривични дела или осомничени, судијата или советот за оцена на обвинителниот акт ќе одлучи постапката да се раздвои за она кривично дело или оној осомничен за кои обвинителниот акт е одобрен. По правосилноста на решението со кое обвинението се одбива, обвинителниот акт се враќа на јавниот обвинител кој е должен во рок од 15 дена до судијата, односно советот за оцена на обвинителниот акт да поднесе обвинителен акт согласно решението за одобрување, кој не подлежи на одобрување.

Член 337

Основи за одбивање на обвинителниот акт како неоснован

(1) Судијата или советот за оцена на обвинителниот акт со решение ќе го одбие обвинителниот акт како неоснован во однос на сите или одделни кривични дела, ако утврди дека: 
1) делото што е предмет на обвинителниот акт не е кривично дело; 
2) постојат околности што ја исклучуваат кривичната одговорност, а нема основ за примена на мерки на безбедност; 
3) нема барање од овластен тужител, предлог на оштетениот или одобрение од надлежен државен орган, ако е тоа потребно според закон или дека постојат околности што го исклучуваат гонењето или 
4) нема доволно докази во поткрепа на обвинението;

(2) Кога судијата или советот за оцена на обвинителниот акт ќе донесе решение во смисла на ставот (1) од овој член, по правосилноста на решението сите списи и докази ги враќа на странките.

(3) Против решението на судијата или советот за оцена на обвинителниот акт со кое обвинителниот акт е одбиен во однос на сите или одделни кривични дела дозволена е жалба на јавниот обвинител до советот на повисокиот суд.

Член 338

Образложение и доставување на решение за одобрување на обвинителниот акт

(1) Решението со кое судијата или советот за оцена на обвинителниот акт го одобрува обвинителниот акт во целост или делумно мора да биде образложено. Со образложението не смее да се прејудицира решавањето на прашањата што ќе бидат предмет на испитување и оцена на главната расправа.

(2) При донесување на решението за одобрување на обвинителниот акт судијата или советот за оцена на обвинителниот акт е врзан за правната квалификација на делото кое јавниот обвинител ја навел во обвинителниот акт.

(3) Решението за одобрување на обвинителниот акт се доставува до обвинетиот и неговиот бранител со поука за постапување согласно член 340 и член 394, став (1) од овој закон.

Член 339

Рок за решение за одобрување на обвинителниот акт

Решението за одобрување на обвинителниот акт судијата или советот за оцена на обвинителниот акт го донесува во рок од 15 дена од денот кога е одржана седницата, односно рочиштето за оцена на обвинителниот акт.

Член 340

Достава на докази и листа на докази од одбраната

(1) Осомничениот и неговиот бранител должни се најдоцна во рок од осум дена од денот на приемот на решението за одобрување на обвинителниот акт да му достават на јавниот обвинител копија од доказите кои предлагаат да бидат изведени на главната расправа и листа на доказите.

(2) Осомничениот и неговиот бранител должни се најдоцна во рок од осум дена од денот на приемот на решението за одобрување на обвинителниот акт да му достават на судот листа на докази кои предлагаат да бидат изведени на главната расправа, со наведување на адреса на предложените сведоци и технички советници. Листата на докази одбраната може да ја дополни најдоцна до почеток на главната расправа.

Член 341

Откажување од обвинителниот акт

(1) Јавниот обвинител може да изјави дека се откажува од обвинителниот акт пред донесување одлука за неговото одобрување.

(2) По откажувањето на јавниот обвинител во смисла на ставот (1) на овој член, судијата, односно советот за оцена на обвинителниот акт носи решение за запирање на кривичната постапка, за што веднаш се известува осомничениот и неговиот бранител.

(3) Решението за запирање на постапката од ставот (2) на овој член му се доставува на оштетениот со поука дека може во рок од осум дена да поднесе приговор до непосредно повисокиот јавен обвинител.

Член 342

Привилегија на здружување (Beneficium cohaesionis)

Ако од повеќе осомничени само некои поднеле приговор против обвинителниот акт, а причините поради кои судијата или советот за оцена на обвинителниот акт нашол дека обвинителниот акт е неоснован им користат и на некои од осомничените што не поднеле приговор, судијата или советот за оцена на обвинителниот акт по службена должност ќе постапи како и тие да поднеле приговори.

Член 343

Влегување на обвинителниот акт во правна сила

Обвинителниот акт влегува во правна сила со денот на донесувањето на решението за негово одобрување

Член 344

Упатување на судење

Обвинителниот акт заедно со решението за негово одобрување и примените листи на докази се доставува за распределба до надлежното одделение на судот. Доставените списи и докази се враќаат на странките.

ОДДЕЛ В. ГЛАВНА РАСПРАВА И ПРЕСУДА

Глава XXIII

ПОДГОТОВКИ ЗА ГЛАВНА РАСПРАВА

Член 345

Закажување на главна расправа

(1) Претседателот на советот со наредба го определува денот, часот и местото на главната расправа.

(2) Претседателот на советот ќе ја закаже главната расправа најдоцна во рок од 30 дена од денот на влегување на обвинителниот акт во правна сила. Ако во овој рок не ја закаже главната расправа претседателот на советот писмено ќе го извести претседателот на судот за причините поради кои главната расправа не е закажана. Претседателот на судот по потреба ќе преземе мерки главната расправа да се закаже.

(3) Ако претседателот на советот утврди дека во списите се наоѓаат записници или известувања од членот 94 на овој закон ќе донесе решение за нивно издвојување, пред закажувањето на главната расправа, а по правосилноста на решението ќе ги издвои во посебна обвивка и ќе му ги предаде на надлежниот јавен обвинител заради одвоено чување од другите списи.

Член 346

Место на одржување на главна расправа

(1) Главната расправа се одржува во седиштето на судот и во судската зграда.

(2) Ако во одделни случаи просториите на судската зграда не се погодни за одржување на главната расправа, претседателот на судот може да определи расправата да се одржи во друга зграда.

(3) Главната расправа може да се одржи и во друго место на подрачјето на надлежниот суд, ако тоа по образложен предлог од претседателот на судот го дозволи претседателот на повисокиот суд.

Член 347

Одбивање на предложени докази

(1) Претседателот на советот може да ги одбие предложените докази, ако: 
1) предлогот се однесува на со закон забранет начин на прибирање на докази, на доказ чијашто употреба со закон не е дозволена или на факт којшто според закон не може да се докаже (незаконит предлог); 
2) се нејасни, нецелосни или очигледно се насочени кон значително одолжување на постапката или 
3) фактите што според предлогот би требало да се утврдат не се релевантни за одлучување, односно не постои поврзаност меѓу фактите што треба да се утврдат и решавачките факти, или таа поврзаност поради правни причини не може да се установи (неважен предлог).

(2) Претседателот на советот може да ги повика странките да дојдат во определен ден во судот за да ги образложат своите предлози во однос на предложените докази.

(3) Решението со кое се одбива предлогот за изведување на докази, мора да биде образложено. По предлог на странките советот може да го измени или отповика ова решение во подоцнежниот тек на постапката.

Член 348

Повикување лица на главна расправа

(1) На главната расправа ќе се повикаат обвинетиот и неговиот бранител, тужителот и оштетениот и нивните законски застапници и полномошници, како и толкувач. На главната расправа ќе се повикаат и сведоците, вештаците и техничките советници кои се предложени во листите на докази на странките.

(2) Поканите за лицата се доставуваат со примена на одредбите од член 11 од овој закон. Во поканата повиканите лица ќе се предупредат за должноста судот да го известат за промената на адресата или на живеалиштето односно престојувалиштето и за последиците од недоаѓање на главната расправа (член 368).

(3) Поканата до обвинетиот мора да се достави така што меѓу доставувањето на поканата и денот на главната расправа да остане доволно време за подготвување на одбраната, а најмалку осум дена. По барање од обвинетиот или тужителот, а по согласност на обвинетиот, овој рок може да се скрати.

(4) Во поканата обвинетиот, бранителот, сведокот и вештакот ќе се предупредат за последиците од недоаѓањето на главната расправа (членови 365 и 368).

Член 349

Дополнителни судии и судии - поротници

Ако е веројатно дека главната расправа ќе трае подолго, претседателот на советот може да побара од претседателот на судот да определи еден или двајца судии, односно судии-поротници да присуствуваат на главната расправа, за да ги заменат членовите на советот во случај на нивна спреченост.

Член 350

Испитување на сведок надвор од судот

(1) Ако по завршена претходна постапка се дознае дека некој сведок поради потешка болест или други оправдани причини не ќе може да дојде на главната расправа, а сеуште не е испитан, на предлог на странките ќе се испита на посебно рочиште според одредбите за доказно рочиште од членовите 312 до 318 во местото каде што се наоѓа.

(2) На испитувањето на сведокот соодветно ќе се применат одредбите за испитување на сведок на главна расправа.

Член 351

Одлагање на одржувањето на главната расправа

(1) Претседателот на советот може со решение по образложен предлог на странките да го одложи денот на одржувањето на главната расправа.

(2) Главната расправа може да се одложи и по службена должност поради здравствени или други оправдани причини.

(3) Причините за одлагањето и образложението за нив се внесуваат во наредбата за одлагање, односно записникот.

Член 352

Запирање на постапката заради откажување на јавниот обвинител пред да започне главната расправа

Пред да започне главната расправа јавниот обвинител може да се откаже од обвинителниот акт само по претходно одобрение од непосредно повисокиот јавен обвинител. Во овој случај претседателот на советот ќе ја запре со решение кривичната постапка и ќе им го достави решението на странките и на оштетениот, а за тоа ќе ги извести лицата кои се повикани на главната расправа, ако е закажана.

Глава XXIV

ГЛАВНА РАСПРАВА

1. Начело на јавност на главната расправа

Член 353

Јавност на главната расправа

(1) Главната расправа е јавна.

(2) На главната расправа може да присуствуваат само полнолетни лица.

(3) Лицата кои присуствуваат на главната расправа не смеат да носат оружје или опасно орудие, освен судската полиција, полицијата и службата за спровод и обезбедување на обвинетиот на казнено-поправните установи.

Член 354

Исклучување на јавноста

Од отворањето на заседанието па до завршувањето на главната расправа советот може во секое време по службена должност или по предлог на странките или оштетениот да ја исклучи јавноста од дел на главната расправа или од целата главна расправа, ако тоа е потребно заради заштита на интересите на националната безбедност,чување на јавниот ред, заштита на приватниот живот на обвинетиот, сведокот или оштетениот, заштита на безбедноста на сведокот или жртвата или заштита на интересите на детето.

Член 355

На кого не се однесува исклучувањето на јавноста

(1) Исклучувањето на јавноста не се однесува на странките, на оштетениот, нивните законски застапници и полномошници, како и на бранителот, освен во случаи определени со закон.

(2) Советот може да дозволи на главната расправа на кој е исклучена јавноста да присуствуваат одделни службени лица, научни и јавни работници, меѓународни и домашни набљудувачи на судења, а по барање од обвинетиот тоа може да им го дозволи и на неговиот брачен, односно вонбрачен другар и на неговите блиски роднини.

(3) Претседателот на советот ќе ги предупреди лицата кои присуствуваат на главната расправа на која е исклучена јавноста дека се должни да го чуваат како тајна се она што го дознале на расправата и ќе им укаже дека одавањето на тајната претставува кривично дело.

Член 356

Одлука за исклучување на јавноста

Одлука за исклучување на јавноста донесува советот со решение кое мора да биде образложено и јавно објавено.

2. Раководење со главната расправа

Член 357

Задолжителна присутност на главната расправа

(1) Претседателот и членовите на советот, како и судиите и судиите - поротници од членот 349 на овој закон, задолжително непрекинато присуствуваат на главната расправа.

(2) Должност на претседателот на советот е да утврди дали советот е составен според законот и дали постојат причини поради кои членовите на советот и записничарот треба да се изземат (член 33 точки 1, 2, 3, 4 и 5).

Член 358

Обврски на претседателот на советот

(1) Претседателот на советот раководи со главната расправа.

(2) Должност на претседателот на советот е да се грижи за законито спроведување на главната расправа и за отстранување на се она што ја одолжува постапката а не служи за разјаснување на работите.

(3) Претседателот на советот одлучува за предлозите на странките ако за нив не одлучува советот.

(4) За предлогот за кој не постои согласност од странките и за согласните предлози на странките што нема да ги усвои претседателот, одлучува советот.

(5) Решенијата на советот секогаш се објавуваат со кратко образложение.

Член 359

Тек на главната расправа

(1) Главната расправа се одржува непрекинато и тече според редот што е определен во овој закон. Во случаите кога не е можно главната расправа да се заврши на едно рочиште, претседателот одлучува главната расправа да продолжи наредниот работен ден.

(2) Претседателот на советот може да определи да се отстапи од редовниот тек на расправањето поради посебни околности, а особено поради бројот на обвинетите, бројот на кривичните дела и обемот на доказниот материјал.

Член 360

Одржување на редот во судницата

(1) Должност на претседателот на советот е да се грижи за одржувањето на редот во судницата и за достоинството на судот, како и за достоинството на сите учесници во постапката. Тој може да ги предупреди лицата кои присуствуваат на главната расправа да се однесуваат пристојно и да не ја нарушуваат работата на судот. Претседателот на советот може да определи претресување на лицата кои присуствуваат на главната расправа.

(2) Советот може да нареди од заседанието да се отстранат лицата кои како слушатели присуствуваат на главната расправа, доколку тие и по опомената го нарушуваат одржувањето на главната расправа.

(3) Во судницата не можат да се вршат медиумски снимања. По исклучок, претседателот на Врховниот суд на Република Македонија може да одобри такво снимање на одделна главна расправа. Ако снимањето е одобрено, советот на главната расправа може од оправдани причини да одлучи одделни делови на главната расправа да не се снимаат.

(4) Објавувањето на пресудата може да биде медиумски снимано без посебно одобрение од претседателот на Врховниот суд на Република Македонија. По исклучок, поради оправдани причини кои мора да бидат образложени судот може да го ограничи медиумското снимање на објавувањето за да ги заштити интересите на жртвата во постапката.

Член 361

Казнување поради нарушување на редот и дисциплината

(1) Ако јавниот обвинител, обвинетиот, бранителот, оштетениот, законскиот застапник, полномошникот, сведокот, вештакот, преведувачот, односно толкувачот или друго лице кое присуствува на главната расправа го нарушува редот или не се придржува на наредбите од претседателот на советот за одржување на редот, претседателот на советот ќе го опомене. Ако опомената биде безуспешна, советот може да нареди обвинетиот да се отстрани од судницата, а другите лица може не само да ги отстрани, туку и да ги казни со паричната казна предвидена во членот 88 став (1) од овој закон.

(2)  Доколку обвинетиот повторно го нарушува редот на главната расправа, може да биде повторно отстранет од главната расправа сè додека за тоа постојат причини. Во тој случај, доколку обвинетиот нема бранител, судот ќе му постави бранител по службена должност согласно член 74 став (2).Пред да се заврши доказната постапка претседателот на советот ќе го повика обвинетиот и ќе го извести за текот на главната расправа. Ако обвинетиот продолжи да го нарушува редот и да го навредува достоинството на судот, советот може повторно да го отстрани од заседанието. Во тој случај, главната расправа ќе се доврши без присуство на обвинетиот, а пресудата ќе му ја соопшти претседателот или судија - член на советот во присуство на записничарот.

(3) На бранителот или полномошникот, кој по казната ќе продолжи да го нарушува редот, советот може да му ја ускрати натамошната одбрана, односно застапување на главната расправа и во тој случај странката ќе се повика да земе друг бранител, односно полномошник. Ако е невозможно обвинетиот или оштетениот тоа да го сторат веднаш без штета за своите интереси или ако во случај на задолжителна одбрана не може веднаш да се постави нов бранител или полномошник, главната расправа ќе се прекине или одложи, а на бранителот односно полномошникот ќе му се нареди да ги плати трошоците што настанале од прекинот или одложувањето.

(4) Ако судот го отстрани од судницата приватниот тужител или неговиот законски застапник, главната расправа ќе продолжи и во нивна отсутност, а во присуство на нивен полномошник. Ако полномошник не е обезбеден, се смета дека тужбата е повлечена.

(5) Ако јавниот обвинител го нарушува редот, претседателот на советот ќе го извести за тоа основниот јавен обвинител, а може и да ја прекине главната расправа и од основниот јавен обвинител да побара да определи друго лице да го застапува обвинителниот акт.

(6) Кога судот ќе казни адвокат кој го нарушува редот ќе ја извести за тоа Адвокатската комора на Република Македонија.

(7) Против решението за казната е дозволена жалба до повисокиот суд.

(8) Против други одлуки што се однесуваат на одржувањето на редот и управувањето со главната расправа не е дозволена посебна жалба.

Член 362

Кривично дело сторено на главна расправа

(1) Ако обвинетиот или некое друго лице на главната расправа стори кривично дело, за тоа ќе го извести надлежниот јавен обвинител заради натамошно постапување.

(2) Ако постојат основи за сомневање дека сведокот или вештакот дал лажен исказ на главната расправа, претседателот на советот ќе нареди примерок од записникот за главна расправа да се достави до јавниот обвинител.

3. Претпоставки за одржување на главната расправа

Член 363

Отворање на заседанието

Претседателот на советот го отвора заседанието и го објавува предметот на главната расправа и составот на советот, утврдува дали дошле сите повикани лица, а ако не дошле, проверува дали им се предадени поканите и дали го оправдале својот изостанок.

Член 364

Недоаѓање на тужителот на главната расправа

(1) Ако на главната расправа што е закажана врз основа на обвинителен акт од јавниот обвинител не дојде јавниот обвинител, кој е уредно повикан, а не го извести судот за причините за својата спреченост, ќе се казни со парична казна предвидена во членот 88 од овој закон, а главната расправа ќе се одложи.

(2) Ако на главната расправа не дојде приватниот тужител, иако е уредно повикан, ниту неговиот полномошник, претседателот на советот или судијата поединец ќе ја запре постапката со решение.

Член 365

Недоаѓање на обвинетиот на главна расправа

(1) Ако обвинетиот е уредно повикан, а не дојде на главната расправа ниту го оправда својот изостанок или не може да му се врачи покана, а од околностите очигледно произлегува дека го одбегнува приемот на поканата, советот ќе нареди да се доведе присилно, во смисла на членот 157 од овој закон. Ако доведувањето не би можело веднаш да се изврши, советот ќе одлучи главната расправа да не се одржи и ќе нареди обвинетиот да се доведе присилно на идната расправа. Ако до приведувањето, обвинетиот го оправда изостанокот, претседателот на советот ќе ја отповика наредбата за присилно доведување.

(2) Ако уредно повиканиот обвинет очигледно избегнува да дојде на главната расправа, или ако судот направил два обида уредно да го повика обвинетиот, а сите околности укажуваат дека обвинетиот очигледно одбегнува да ја прими поканата, советот може да определи притвор согласно со членот 165 став (1) точка 4 од овој закон.

(3) На обвинетиот може да му се суди во отсуство само ако е во бегство или ако не им е достапен на државните органи, а постојат особено важни причини да му се суди иако е отсутен.

(4) Решение за судење во отсуство на обвинетиот донесува советот по предлог од тужителот. Жалбата не го задржува извршувањето на решението.

Член 366

Недоаѓање на бранителот на главна расправа

Ако на главната расправа не дојде бранителот кој е уредно повикан, а не го извести судот за причините на спреченост кога за таа причина сознал или ако бранителот без одобрение ја напушти главната расправа, а не постои можност веднаш да се земе друг бранител без штета за одбраната, главната расправа по предлог на обвинетиот ќе се одложи, а може да се одржи и без присуство на бранител, ако одбраната не е задолжителна. Во случај на одлагање, советот со решение ќе одлучи бранителот да ги поднесе трошоците што настанале поради одложувањето и ќе го казни со парична казна предвидена во членот 88 од овој закон, ако тоа може да се препише на негова вина.

Член 367

Одржување на главна расправа и покрај недоаѓање на обвинетиот, односно поради отсуство на бранителот

Ако не постојат услови за одржување на главната расправа поради недоаѓање на обвинетиот, односно поради отсуство на бранителот, советот може да одлучи главната расправа да се одржи ако според доказите што се наоѓаат во списите очигледно би морала да се донесе пресуда со која се одбива обвинението.

Член 368

Недоаѓање на сведок или вештак на главната расправа

(1) Ако сведок или вештак неоправдано изостане и покрај уредната покана или пак очигледно избегнува да дојде на главна расправа, советот може да нареди веднаш да се доведе присилно.

(2) Главната расправа може да почне и без присуство на повикан сведок или вештак и во тој случај советот ќе одлучи во текот на главната расправа дали поради отсуство на сведокот или вештакот главната расправа треба да се прекине или одложи.

(3) Сведокот или вештакот кој е уредно повикан, изостанокот не го оправдал, советот може да го казни со паричната казна определена во членот 224 и 237 од овој закон, а може да нареди на новата главна расправа да се доведе присилно. Советот може во оправдан случај да ја отповика одлуката за казната.

Член 369

Испитување на сведок или вештак по пат на видеоконференција

Сведок или вештак може да биде испитан по пат на видеоконференција.

4. Одлагање и прекинување на главната расправа

Член 370

Одлагање на главната расправа

(1) Надвор од случаите посебно предвидени во овој закон, по барање на странките, бранителот или по службена должност, главната расправа ќе се одложи со решение на претседателот на советот ако во текот на главната расправа се утврди дека кај обвинетиот по стореното кривично дело настапило душевно заболување или душевно растројство или ако постојат други сериозни пречки за одржување на главната расправа.

(2) Главната расправа може да се одложи заради прибавување на нови докази за кои странките дознале по започнувањето на главната расправа или во врска со околности коишто се јавиле во текот на главната расправа согласно член 394 од овој закон.

(3) Главната расправа се одложува само за време колку што трае пречката, односно причините што довеле до одлагање, а претседателот на советот е должен секој нареден месец да го известува претседателот на судот за тоа дали сè уште постојат причините за одлагањето. Претседателот на судот може да презема потребни мерки за забрзување на постапката.

(4) Во решението со кое се одлага главната расправа по правило ќе се определи денот и часот кога главната расправа ќе продолжи. Со истото решение, на предлог на странките,претседателот на советот ќе нареди да се обезбедат доказите кои може да се изгубат или уништат поради одлагањето на главната расправа.

Член 371

Продолжување на одложената главна расправа

(1) Ако главната расправа која е одложена се одржува пред истиот судија, односно совет, расправата ќе продолжи.

(2) Главната расправа која е одложена почнува одново ако се изменил составот на советот или судијата поединец. Со согласност на странките, советот може да одлучи определени сведоци и вештаци да не се сослушуваат повторно, туку да се репродуцираат нивните искази внесени во записниците од поранешната главна расправа.

(3) Во случај кога е задолжително присуството на бранителот, а обвинетиот во текот на главната расправа го отповикал полномошното или бранителот го откажал полномошното или без причина не дојде на главната расправа или пред време ја напушти главната расправа, претседателот на советот веднаш ќе го задолжи обвинетиот да определи друг бранител и ќе му постави рок од најмалку 15 дена за подготвување на одбраната, а потоа главната расправа продолжува. Во натамошниот тек на главната расправа повторното отповикување или откажување на полномошното може да се дозволи само со одлука на советот, ако тоа не е сторено со цел за одолжување на постапката.

(4) Ако надвор од случаите од ставот (3) на овој член обвинетиот ополномоштува нов бранител, главната расправа ќе продолжи без одлагање.

Член 372

Прекин на главната расправа

(1) Судијата, односно претседателот на советот може да ја прекине главната расправа поради одмор или поради истек на работното време, или поради подготвување на странките.

(2) Прекинатата главна расправа продолжува пред истиот судија, односно совет.

(3) Ако главната расправа не може да продолжи пред истиот судија, односно совет ќе се постапи според одредбите од членот 371 на овој закон.

Член 373

Повторен почеток на главната расправа

 

(1) Ако во текот на главната расправа се утврди дека составот на судот не е во согласност со одредбите на овој закон, составот на судот ќе се дополни и главната расправа ќе почне одново.

(2) Советот може и без согласност на странките, но по нивното испитување, да одлучи определени сведоци и вештаци да не се испитуваат, туку да се репродуцираат нивните искази.

5. Регистрирање на текот на главната расправа

Член 374

Начин на регистрирање на текот на главната расправа

(1) Текот на главната расправа се снима визуелно-тонски.

(2) На почетокот на расправата, претседателот на советот ги известува присутните странки и другите учесници во постапката за тоа дека расправата се снима и дека снимката претставува визуелно-тонски запис од одржаната расправа.

(3) Кога не постојат технички услови за визуелно-тонско снимање на текот на главната расправа, претседателот на советот може да нареди текот на главната расправа да се снима тонски или да се води стенографски запис.

(4) Стенографскиот запис, во рок од 48 часа од одржувањето на главната расправа ќе се дешифрира и прегледа. Стенографскиот запис и дешифрираниот стенографски записник ќе се потпише од лицето кое го составува, судијата поединец, односно претседателот на советот, ќе се приклучи кон предметот,

(5) Визуелно-тонскиот, тонскиот запис или стенографскиот записник од одржаната расправа е дел од судскиот предмет кој се води во Автоматизираниот компјутерски систем за управување со судските предмети.

(6) Визуелно-тонскиот, тонскиот или стенографскиот запис и дешифрираниот стенографски записник не смее да се објавува, емитува и користи за намени и цели надвор од кривичната постапка.

(7) По одржувањето на главната расправа, на странките и бранителот судот веднаш им дава копија од визуелно-тонскиот запис или им доставува примерок од дешифрираниот стенографски записник.

Член 375

Јавно објавување и изворник на пресудата

(1) Јавното објавување на пресудата се снима односно евидентира согласно член 374 од овој закон.

(2) За јавно објавената одлука, се изготвува посебен записник, во кој се внесува целосната изрека на одлуката., поуката за право на жалба, како и изјавата од странките кога тие се одрекле од правото на жалба.

 

6. Почеток на главната расправа

Член 376

Влегување на судијата, односно на советот во судницата

(1) Странките и сите присутни во судницата го дочекуваат советот стоејќи.

(2) Странките и другите учесници во постапката се должни да станат кога му се обраќаат на судот, освен ако за тоа постојат оправдани пречки.

(3) Во судницата во која се одржува главната расправа, странките седат наспроти претседателот на советот и тоа од неговата лева страна обвинетиот и неговиот бранител, а од неговата десна страна јавниот обвинител или овластениот тужител, оштетениот и неговиот полномошник.

(4) Обвинетиот, сведоците и вештаците се сослушуваат на место определено од десната страна на претседателот на советот свртени кон обвинителот и обвинетиот.

Член 377

Услови за одржување на главната расправа

Откако претседателот на советот ќе утврди дека на главната расправа дошле сите повикани лица, или кога советот ќе одлучи дека главната расправа може да се одржи и во отсуство на некој од повиканите лица ќе го повика обвинетиот и од него ќе земе лични податоци заради утврдување на идентитетот.

Член 378

Утврдување на идентитетот на обвинетиот

(1) Откако ќе се утврди идентитетот на обвинетиот претседателот на советот ќе ги упати сведоците на место коешто за нив е одредено каде што ќе причекаат додека не бидат повикани заради испитување. Вештаците можат да останат да го следат текот на главната расправа.

(2) Сите обвинети остануваат во судницата во текот на целата главна расправа.

(3) Ако приватниот тужител треба да се испита како сведок нема да се отстрани од судницата.

(4) Претседателот на советот може да преземе потребни мерки за да се спречи договарањето меѓу сведоците, вештаците и странките.

Член 379

Воведни говори на странките

(1) Во своите воведни говори странките може усно или со користење на визуелни-технички средства да презентираат резиме на докази за релевантните факти што очекуваат да ги докажат на судењето, набројување на одлучувачките факти и релевантните законски одредби и да ја презентираат својата теорија за случајот.

(2) Странките во воведниот говор не можат да се изјаснуваат за наводите и понудените докази на спротивната странка и не смеат да се изнесуваат факти за поранешна осудуваност на обвинетиот.

(3) Претседателот на советот може воведните говори на странките да ги ограничи на определено време.

Член 380

Почеток на главна расправа, поука за правата и изјаснување за вина на обвинетиот

1. Главната расправа започнува со воведен говор на јавниот обвинител.

2. По воведниот говор на јавниот обвинител, ако оштетениот или неговиот полномошник се присутни, се произнесуваат за имотноправно барање.

(3) По воведниот говор на јавниот обвинител, претседателот на советот ќе го праша обвинетиот дали разбира за што е обвинет и доколку се увери дека обвинетиот не разбрал за што е обвинет, накратко ќе ја изнесе содржината на обвинението на начин разбирлив за обвинетиот.

(4) Претседателот на советот ќе го поучи обвинетиот за правото да молчи или да биде испитан согласно член 391 од овој закон и ќе го советува внимателно да го следи текот на главната расправа, при што ќе му укаже дека може да изнесува докази во своја одбрана, да им поставува прашања на сообвинетите, сведоците, вештаците и техничките советници.

(5) Потоа претседателот на советот ќе го повика обвинетиот да се произнесе во однос на сите кривични дела на обвинението дали се чувствува за виновен или не.

(6) Ако обвинетиот не ја признае вината, постапката ќе продолжи со воведен говор на бранителот и обвинетиот. Обвинетиот има право да не одржи воведен говор.

Член 381

Донесување на пресуда врз основа на признание на вината во текот на главната расправа

(1) По поуката за правата на обвинетиот без оглед на природата и тежината на кривичното дело за кое се води постапката, обвинетиот може доброволно да ја признае вината во однос на едно или повеќе кривични дела од обвинението.

(2) По даденото признание за вината, судијата поединец, односно претседателот на советот е должен да испита дали признанието е доброволно, дали обвинетиот е свесен за правните последици од признавањето на вината, за последиците сврзани за имотноправното побарување и трошоците на кривичната постапка.

(3) По спроведувањето на дејствијата од ставот (2) на овој член од страна на судот, во доказна постапка ќе се изведат само оние докази што се однесуваат на одлуката за санкцијата.

(4) Во однос на пресудата или делот од пресудата што е донесена како резултат на признавањето на вината на обвинетиот во текот на главната расправа, обвинетиот не може да поднесе жалба поради погрешно утврдена фактичка состојба.

7. Доказна постапка

Член 382

Изведување докази

(1) Доказите се изведуваат по следниов редослед: 
1) докази на обвинението и докази врзани со имотноправното барање; 
2) докази на одбраната; 
3) докази на обвинението за побивање на доказите на одбраната (реплика) и 
4) докази на одбраната како одговор на побивањето (дуплика).

(2) Во текот на главната расправа секоја од странките може ,да се откаже од изведување на доказот кој бил предложен. Во таков случај другата странка може тој доказ да го предложи како свој.

Член 383

Начини на испитување

(1) Испитувањето се врши со директно, вкрстено и дополнително испитување.

(2) Директното испитување го врши странката која го предложила сведокот, вештакот или техничкиот советник.

(3) Вкрстеното испитување го врши спротивната странка.

(4) Дополнителното испитување го врши странката која го предложила сведокот, вештакот или техничкиот советник..

(5) По завршувањето на испитувањето од ставовите (1), (2), (3) и (4) од страна на странките, оштетениот има право да поставува прашања во однос на имотноправното барање.

(6) По исклучок, по завршувањето на испитувањето од ставовите (2), (3) и (4) од страна на странките, претседателот и членовите на советот може да поставуваат прашања на сведокот, вештакот и техничкиот советник само заради појаснување на одредени наводи изнесени при испитувањето.

Член 384

Директно, вкрстено и дополнително испитување

(1) При директното испитување се поставуваат прашања за утврдување на фактите и околностите кои се однесуваат на кривично правниот настан. Прашањата што наведуваат на одговор не може да се поставуваат во текот на директното испитување, освен за појаснување на претходно даден одговор.

(2) Прашањата во вкрстеното испитување се однесуваат на факти и околности кои претходно биле изнесени во текот на директното испитување, како и на факти и околности кои се важни за оценка на веродостојноста на исказот даден при директното испитување. При вкрстено испитување покрај наведувачки, можат да се постават и ненаведувачки прашања

(3) Прашањата при дополнителното испитување на сведокот се однесуваат на исказот даден во текот на вкрстеното испитување.

Член 385

Правила на судот во процесот на изведување докази

(1) Претседателот на советот ќе го контролира начинот и редоследот на изведувањето на доказите водејќи сметка за ефикасност, економичност на постапката и почитување на личноста и достоинството на учесниците во постапката.

(2) Претседателот на советот по сопствена оцена ќе забрани одговор на прашање кое веќе е поставено,од истата странка или одговор на прашање кое ќе го оцени како недозволено. .

(3) Претседателот на советот по приговор од странките ќе забрани одговор на ирелевантно прашање, одговор на прашање кое веќе е поставено од истата странка, одговор на прашање кое ќе го оцени како недозволено или поставување на прашања кои во себе содржат и прашање и одговор, освен при вкрстено испитување.

(4) Претседателот на советот на предлог на странката што го предложила сведокот ќе одобри вкрстено испитување, ако поради исказот што го дава сведокот на главната расправа не може повеќе да се смета како сведок на странката што го предложила.

(5) За приговорите изнесени усно на главна расправа во процесот на испитување на сведоците, вештаците и оштетениот, судијата одлучува веднаш.

Член 386

Испитување на сведок

(1) Пред испитувањето на сведок, претседателот на советот ќе го опомене за должноста да одговара на поставените прашања и да изнесе се што му е познато во врска со тоа што е прашан, да ја зборува вистината и ќе го предупреди дека лажното сведочење е кривично дело.

(2) Претседателот на сведокот ќе го поучи сведокот за неговите права од член 216, како и за правата од член 214, ако се исполнети условите за тоа.

(3) Сведокот пред сведочењето ќе положи заклетва која гласи: „Се колнам во својата чест дека за се што ќе бидам прашан ќе зборувам вистина и дека ништо што сум видел и слушнал нема да премолчам".

(3) Претседателот на советот ќе го предупреди или согласно член 88 од овој закон парично ќе го казни учесникот во постапката или кое било друго лице кое му се заканува, го навредува или ја доведува во прашање безбедноста на сведокот. По предлог од странките, судот може да им нареди на полициските органи да преземат неопходни мерки за заштита на сведокот.

(4) Доколку при дејствија од ставот (3) на овој член е сторено кривично дело кое се гони по службена должност, судот го известува надлежниот обвинител.

Член 387

Испитување на вештак и технички советник

(1) Пред испитување на вештакот, судот ќе го опомене на должноста да го изнесе мислењето на јасен начин и во согласност со правилата на струката, и ќе го предупреди дека дадениот лажен исказ за наодот и мислењето претставува кривично дело.

(2) Вештакот пред испитувањето полага заклетва која гласи: „Се колнам во својата чест дека вештачењето го извршив совесно и според правилата на својата струка и се што ќе изјавам во врска со истото е точно."

(3) Ако некоја од странките бара вештото лице да се испита на главната расправа, писмениот наод и мислење ќе бидат прифатени како доказен материјал само ако вештото лице кое го изработило вештиот наод и мислење дало свој исказ на главната расправа и била дадена можност да биде вкрстено испрашано.

(4) Одредбите за испитување на вештак соодветно ќе се применуваат и за испитување на техничките советници.

Член 388

Исклучок од непосредно изведување на доказите

(1) Доколку докажувањето на еден факт се заснова врз забележување од некое лице, тоа треба лично да се испита на главната расправа, освен во случаите кога се испитува заштитен сведок согласно со членот 228 од овој закон. Испитувањето не може да се замени со читање на записник од негов претходно даден исказ, ниту со писмена изјава.

(2) Исказите на сведоците дадени во истражната постапка и изјавите собрани во рамки на дејствијата на одбраната во текот на истражната постапка може да се користат при вкрстено испитување или при побивање на изнесени наводи или во одговор на побивање, заради оцена на веродостојноста на исказите дадени на главната расправа.

(3) Записници за дадени искази на доказното рочиште и записниците за дадени искази согласно членовите 350 и 390 од овој закон може со одлука на судот да се изведат како доказ со читање или репродуцирање.

(4) Доколку по започнувањето на главната расправа се презентираат докази врз основа на кои може да се заклучи дека сведокот бил изложен на насилство или закана по живот или имот, ветување на пари или друга корист, за да не сведочи или лажно да сведочи на главната расправа, исказот на сведокот даден пред јавниот обвинител во претходната постапка може со одлука на судот да се изведе како доказ.

(5) По исклучок од ставот (1) на овој член, записници за дадени искази пред јавен обвинител или записниците од дејствија на одбраната, може со одлука на судот да се изведат како доказ со читање или репродуцирање, ако лицето кое го дало исказот починало, душевно заболело или и покрај сите со закон предвидени средства за негово пронаоѓање останало недостапно.

(6) По исклучок од ставот (1) на овој член, а по согласност на странките, исказот на сведокот кој не е присутен на главната расправа, а даден во претходна постапка може да се прочита или репродуцира.

(7) Ако на главната расправа, сведокот даде поинаков исказ од исказот даден пред јавниот обвинител, а тој исказ е снимен согласно одредбите на овој закон, снимката од исказот, на предлог на јавниот обвинител, а со одлука на судот, може да се репродуцира на главната расправа.

Член 389

Постапка со испитани сведоци и вештаци

(1) Испитаните сведоци и вештаци остануваат во судницата, ако претседателот на советот не одлучи да ги пушти или привремено отстрани од судницата.

(2) По предлог на страните или по службена должност, судот може да нареди испитаните сведоци и вештаци да се отстранат од судницата и подоцна повторно да бидат повикани и повторно да се испитаат во присуство или отсуство на други сведоци или вештаци.

Член 390

Испитување на сведок кој не може да дојде пред судот или реконструкција

(1) Ако на главната расправа се дознае дека сведокот не може да дојде пред суд или доаѓањето му е значително отежнато, на предлог на странките судот може да одлучи сведокот да се испита преку видеоконференциска врска согласно со членовите 82 и 83 од овој закон или да се испита согласно член 350 од овој закон.

(2) По предлог на странките судот може да одлучи да се изврши реконструкција надвор од главната расправа.

(3) Странките и оштетениот ќе се известат секогаш, кога и на кое место ќе се испита сведокот, односно ќе се изврши реконструкцијата.

Член 391

Испитување на обвинетиот

(1)  Испитување на обвинетиот се врши по предлог на бранителот, а доколку нема бранител по негово барање.

(2) Испитувањето се врши согласно член 384 од овој закон. Испитувањето започнува со директно испитување од страна на бранителот, а доколку обвинетиот нема бранител со давање на негов исказ, а потоа вкрстено го испитуваат обвинителот и сообвинетите.

(3) Доколку на главната расправа обвинетиот не даде исказ или даде поинаков исказ за одделни факти или околности од оној што го дал пред јавниот обвинител, јавниот обвинител може да бара да се прочита или репродуцира исказот на обвинетиот даден претходно во постапката согласно со членот 206 од овој закон.

(4) Судот може по исклучок да одлучи обвинетиот привремено да се оддалечи од судницата, ако сообвинетиот или сведокот одбива да даде исказ во негово присуство или ако околностите покажуваат дека во негово присуство нема да ја зборува вистината. Откако ќе се врати во судницата, на обвинетиот ќе му биде прочитан исказот на сообвинетиот, односно сведокот, по што има право да го испита вкрстено.

Член 392

Изведување на материјални и писмени докази

(1) Материјалните, писмените, електронските докази и снимки се изведуваат со нивно презентирање или читање од странката која ги предлага.

(2) Доказите од ставот (1) на овој член се доставуваат во оригинал или во електронска форма доколку се прибавени согласно член 287 став (3) од овој закон.

(3) По исклучок од ставот (2) на овој член може да се користи како доказ и заверен препис или заверена копија.

Член 393

Измена на обвинението

(1) Ако обвинителот оцени дека изведените докази укажуваат на поинаква фактичка состојба од онаа изнесена во обвинението, до завршување на доказната постапка може да го измени обвинението.

(2) Во случај на измена на обвинението обвинетиот повторно се повикува да се произнесе во смисла на член 380 став (5) од овој закон.

(3) На барање на обвинетиот судот ќе ја одложи главната расправа заради подготовка на одбрана и предлагање на нови докази во делот на изменетото обвинение.

(4) Ако измената на обвинението е на штета на обвинетиот, судот ќе ја одложи главната расправа и ќе го задолжи јавниот обвинител да поднесе изменето обвинение најдоцна во рок од 15 дена. По приемот на изменетото обвинение судот ќе го достави до Советот за оцена на обвинителен акт и по негово потврдување главната расправа ќе отпочне повторно пред истиот или проширен совет.

(5) Доколку јавниот обвинител во рокот од овој член не достави до судот изменето обвинение, или доставеното обвинение не е потврдено, постапката породолжува по првично поднесеното обвинение.

Член 394

Дополнување на доказна постапка

(1) Пред завршување на доказната постапка странките и оштетениот може да стават предлози за дополнување на доказна постапка само за нови околности што се јавиле во текот на главната расправа.

(2) Заради отстранување на противречностите во наодите и мислењата на вешти или стручни лица, судот по предлог на странките или по службена должност може да определи ново вештачење.

(3) Ако не бидат ставени предлози за дополнување на доказна постапка или ако предлогот биде одбиен согласно член 347 став (1) од овој закон, судот ќе објави дека доказната постапка е завршена.

Член 395

Завршен збор

(1) По завршувањето на доказната постапка, судот ќе ги повика тужителот, оштетениот, бранителот и обвинетиот усно или со користење на визуелни-технички средства да го дадат својот завршен збор.

(2) Ако обвинението го застапуваат повеќе обвинители, или обвинетиот има повеќе бранители, сите можат да дадат завршен збор, но не смеат да се повторуваат и можат временски да бидат ограничени во излагањето.

Член 396

Завршување на главна расправа

(1) По завршните зборови, претседателот на советот ќе објави дека главната расправа е завршена и ќе констатира во колку часот расправата завршила.

(

Глава ХXV

ПРЕСУДА

1. Изрекување на пресуда

Член 397

Пресудата се изрекува и јавно се објавува во името на граѓаните на Република Македонија.

Член 398

Субјективен и објективен идентитет на пресудата со обвинението

(1) Пресудата може да се однесува само на лицето кое е обвинето и само на делото што е предмет на обвинението содржано во поднесениот, односно на главната расправа изменетиот обвинителен акт.

(2) Судот е врзан за предлозите на тужителот во однос на правната квалификација на делото.

Член 399

Докази врз кои се заснова пресудата

(1) Судот ја заснова пресудата само врз доказите што се изведени на главната расправа

(2) Судот е должен совесно да го оцени секој доказ поединечно и во врска со другите докази и врз основа на таква оцена да изведе заклучок дали некој факт е докажан.

Член 400

Искази врз кои не може да се заснова пресудата

(1) Осудителната пресуда не може да се темели во одлучувачка мера или само врз основа на исказот на загрозениот сведок прибавен со примена на одредбите за прикривање на неговиот идентитет или изгледот.

(2) Осудителната пресуда не може да се заснова само врз основа на исказ изведен согласно со членот 388 ставови (3), (4), (5) и (7) од овој закон.

2. Видови пресуди

Член 401

Видови пресуди

(1) Со пресудата обвинението се одбива или обвинетиот се ослободува од обвинението или се огласува за виновен.

(2) Ако обвинението опфаќа повеќе кривични дела во пресудата ќе се изрече дали и за кое дело се одбива обвинението или обвинетиот се ослободува од обвинението или се огласува за виновен.

Член 402

Одбивателна пресуда

Пресуда со која се одбива обвинението судот ќе изрече, ако: 
1) за пресудување судот не е стварно надлежен; 
2) постапката е водена без барање на овластен тужител; 
3) тужителот од започнувањето па до завршувањето на главната расправа се откажал од обвинението; 
4) немало потребен предлог, одобрение или ако надлежниот државен орган се откажал од предлогот, односно одобрението или ако оштетениот се откажал од предлогот; 
5) обвинетиот за истото дело е веќе правосилно осуден, ослободен од обвинението или постапката против него е правосилно запрена со решение и 
6) обвинетиот со акт на амнестија или помилување е ослободен од гонењето или кривичното гонење не може да се преземе поради застареност, или ако постојат други околности што го исклучуваат кривичното гонење.

Член 403

Ослободителна пресуда

Пресуда со која обвинетиот се ослободува од обвинението судот ќе изрече, ако: 
1) делото за кое се обвинува не е кривично дело според законот; 
2) има околности што ја исклучуваат кривичната одговорност и 
3) овластениот тужител не докажал надвор од разумно сомневање дека обвинетиот го сторил делото за кое се обвинува.

Член 404

Осудителна пресуда

(1) Во пресудата во која обвинетиот се огласува за виновен судот ќе изрече: 
1) за кое дело се огласува за виновен, со назначување на фактите и околностите што претставуваат обележје на кривичното дело, како и на оние од кои зависи примената на определена одредба од Кривичниот законик; 
2) законски назив на кривичното дело и кои одредби од Кривичниот законик се применети; 
3) на каква казна се осудува обвинетиот или се ослободува од казна според одредбите од Кривичниот законик; 
4) одлука за алтернативна мерка; 
5) одлука за мерките на безбедност, конфискацијата на имот и имотната корист и одземање предмети; 
6) одлука за засметување на лишување од слобода, на притвор или на веќе издржаната казна и 
7) одлука за трошоците на кривичната постапка, за имотноправното барање, како и за тоа дека правосилната пресуда треба да се објави преку печатот, радиото или телевизијата.

(2) Ако обвинетиот е осуден на парична казна, во пресудата ќе се назначи рокот во кој треба да се плати паричната казна и начинот на кој да се изврши замена на паричната казна во случај паричната казна да не може да се наплати ни по присилен пат.

3. Објавување на пресуда

Член 405

Објавување на пресуда

(1) Судот ќе ја изрече пресудата во рок не подолг од 15 дена, а во сложени предмети во рок од 30 дена.

(2) Претседателот на советот во присуство на странките, нивните законски застапници, полномошници и бранители, јавно ќе ја прочита изреката и накратко ќе ги соопшти причините на пресудата.

(3) Објавувањето ќе се изврши и кога странката, законскиот застапник, полномошникот или бранителот не е присутен. Советот може да нареди на обвинетиот ако е отсутен, пресудата да му ја соопшти усно претседателот на советот или пресудата само да му се достави.

(4) Ако јавноста на главната расправа била исклучена, изреката на пресудата секогаш ќе се прочита во јавно заседание. Советот ќе одлучи дали и колку ќе ја исклучи јавноста при објавувањето на причините за пресудата.

(5) Сите присутни читањето на изреката на пресудата ќе го сослушаат стоејќи.

Член 406

Поуки и предупредувања

(1) По објавувањето на пресудата, претседателот на советот ќе ги поучи странките за правото на жалба, како и за правото на одговор на жалбата.

(2) Ако на обвинетиот му е изречена условна осуда, ќе биде предупреден од претседателот за значењето на условната осуда и за условите кон кои мора да се придржува.

(3) Претседателот на советот ќе ги предупреди странките до правосилното завршување на постапката за секоја промена на адресата да го известат судот.

4. Писмена изработка и доставување на пресуда

Член 407

Изработка и доставување на пресуда

(1) Пресудата што е објавена мора писмено да се изготви во рок од 15 дена по објавувањето, а во сложени предмети по исклучок во рок од 60 дена, рокови кои не можат да бидат пречекорени.

(2) Пресудата ја потпишуваат претседателот на советот и записничарот.

(3) Заверен препис од пресудата ќе се достави до тужителот, до обвинетиот и бранителот. Ако обвинетиот се наоѓа во притвор, заверените преписи на пресудата мораат да бидат испратени во роковите предвидени во ставот (1) на овој член.

(4) Заверен препис од пресудата со поука за правото на жалба, судот ќе достави и до оштетениот, ако има право на жалба, до лицето чијшто предмет е одземен со таа пресуда, како и до правното лице спрема кое е изречено одземање на имотна корист. Правосилната пресуда ќе се достави до оштетениот ако тој тоа го бара.

(5) Ако судот со примената на одредбите за одмерување на единствена казна за кривични дела во стек изрекол казна, земајќи ги предвид и пресудите што ги донеле и други судови, ќе достави заверен препис од правосилната пресуда до тие судови.

Член 408

Содржина на писмено изработената пресуда

(1) Писмено изработената пресуда мора наполно да и одговара на пресудата што е објавена. Пресудата мора да има увод, изрека, образложение и поука за правото на жалба.

(2) Уводот на пресудата содржи назначување дека пресудата се изрекува во името на граѓаните на Република Македонија, назив на судот, име и презиме на претседателот и на членовите на советот и на записничарот, име и презиме на обвинетиот, кривичното дело за кое е обвинет и дали бил присутен на главната расправа, денот на главната расправа и дали главната расправа била јавна, име и презиме на тужителот, бранителот, законскиот застапник и на полномошникот кои биле присутни на главната расправа и денот на објавувањето на изречената пресуда.

(3) Изреката на пресудата ги содржи личните податоци на обвинетиот (член 205 став (1)) и одлуката со која обвинетиот се огласува за виновен за делото за кое е обвинет или со која се ослободува од обвинението за тоа дело или со која се одбива обвинението.

(4) Ако обвинетиот е огласен за виновен, изреката на пресудата мора да ги опфати потребните податоци наведени во членот 404 од овој закон, а ако е ослободен од обвинението или ако обвинението е одбиено, изреката на пресудата мора да го опфати описот на делото за кое е обвинет и одлуката за трошоците на кривичната постапка и за имотноправното барање, ако било поставено.

(5) Во случај на стек на кривични дела судот во изреката на пресудата ќе ги внесе казните утврдени за секое одделно кривично дело, а потоа казната што е изречена за сите дела во стек.

(6) Во образложението на пресудата судот ќе ги изнесе причините за секоја точка од изреката, а особено фактите што ги цени како докажани или недокажани, од кои докази ги утврдил тие факти, од кои причини не уважил одделни предлози на странките, од кои причини се раководел при решавање на правните прашања и кои околности ги зел предвид при одмерувањето на казната.

(7) Ако обвинетиот се ослободува од обвинението, во образложението особено ќе се наведе од кои причини предвидени во членот 403 од овој закон се прави тоа.

(8) Во образложението на пресудата со која се одбива обвинението судот нема да се впушта во оцената на главната работа, туку ќе се ограничи само на причините за одбивањето на обвинението.

(9) Во поуката за правото на жалба судот го определува рокот за изјавување на жалба согласно член 410 став (1) од овој закон.

(10) Ако обете странки и оштетениот кој има право да изјави жалба, по објавувањето на пресудата се одрекле од правото на жалба и ако никој од нив не барал доставување на пресудата, писмено изработената пресуда не мора да содржи образложение.

Член 409

Грешки во пресудата

(1) Грешките во имињата и броевите, како и други очигледни грешки во пишувањето и сметањето, недостатоците во формата и несогласноста на писмено изработената пресуда со изворникот ќе ги исправи со посебно решение претседателот на советот, по барање од странките или по службена должност.

(2) Ако постои несогласност меѓу писмено изработената пресуда и нејзиниот изворник во поглед на податоците од членот 404 став (1) точки 1, 2, 3, 4, 5 и 7 на овој закон, решението за исправката ќе им се достави на лицата наведени во членот 407 од овој закон. Во тој случај рокот за жалба против пресудата тече од денот на доставувањето на тоа решение против кое не е дозволена посебна жалба.

ОДДЕЛ Г. ПРАВНИ ЛЕКОВИ

Глава XXVI

РЕДОВНИ ПРАВНИ ЛЕКОВИ

1. Жалба на пресудата на првостепениот суд

Член 410

Право на жалба и рок за поднесување

(1) Против пресудата донесена во прв степен овластените лица можат да изјават жалба во рок од 15 дена од денот на доставувањето на преписот од пресудата, а во сложени предмети во рок од 30 дена.

(2) Навремено изјавената жалба од овластеното лице го одлага извршувањето на пресудата.

Член 411

Субјекти кои можат да поднесат жалба

(1) Жалба можат да изјават странките, бранителот, обвинетиот и оштетениот.

(2) Во корист на обвинетиот жалба можат да изјават и неговиот брачен, односно вонбрачен другар, роднина по крв во права линија, посвоител, посвоеник, брат, сестра, хранител и законски застапник. Рокот за жалба и во тој случај тече од денот кога на обвинетиот, односно на неговиот бранител му е доставен преписот од пресудата.

(3) Јавниот обвинител може да изјави жалба како на штета така и во корист на обвинетиот.

(4) Оштетениот може да ја побива пресудата во однос на одлуката за трошоците на кривичната постапка, а доколку е досудено имотноправно барање и во тој дел.

(5) Жалба може да изјави и лицето чиј предмет е одземен или од кое е конфискуван имот или имотна корист прибавена со кривичното дело, како и правното лице на кое му е изречено одземање на имотната корист.

(6) Бранителот и лицата од ставот (2) на овој член можат да изјават жалба и без особено овластување од обвинетиот, но не и против неговата волја.

Член 412

Одрекување и откажување од правото на жалба

1. Обвинетиот може да се одрече од правото на жалба само откако му е доставена пресудата. Обвинетиот може да се одрече од правото на жалба и веднаш по објавување на пресудата, ако тужителот и оштетениот кој има право да изјави жалба се одрекле од правото на жалба, освен кога обвинетиот е осуден на казна затвор. До донесувањето на одлуката на второстепениот суд, обвинетиот може да се откаже од веќе изјавената жалба. Обвинетиот може да се откаже и од жалбата што ја изјавил неговиот бранител или лицата наведени во членот 411 став (2) од овој закон.

(2) Тужителот и оштетениот можат да се одречат од правото на жалба од моментот на објавувањето на пресудата па до истекот на рокот за изјава на жалба, а можат до донесувањето на одлуката на второстепениот суд да се откажат и од веќе изјавената жалба.

(3) Одрекувањето и откажувањето од жалбата не може да се отповикаат.

Член 413

Содржина на жалбата

(1) Жалбата треба да содржи: 
1) означување на пресудата против која се изјавува жалбата; 
2) основ за побивање на пресудата; 
3) образложение на жалбата; 
4) предлог побиваната пресуда наполно или делумно да се укине или преиначи, и 
5) потпис на лицето што изјавува жалба.

(2) Ако жалба изјавил обвинетиот или друго лице од членот 411 став (2) на овој закон, а обвинетиот нема бранител, или ако жалба изјавил оштетениот, или приватниот тужител кој нема полномошник, а жалбата не е составена во согласност со одредбите на ставот (1) на овој член, првостепениот суд ќе го повика жалителот да ја дополни жалбата во определен рок со писмен поднесок или на записник кај тој суд. Ако жалителот не се јави на оваа покана, судот ќе ја отфрли жалбата кога не ги содржи податоците од ставот (1) точки 2, 3 и 5 на овој член, а ако жалбата не го содржи податокот од ставот (1) точка 1 на овој член ќе се отфрли кога не може да се утврди на која пресуда се однесува. Ако жалбата е изјавена во корист на обвинетиот, судот ќе ја достави до второстепениот суд кога може да се утврди на која пресуда се однесува, а ако тоа не може да се утврди, судот ќе ја отфрли жалбата.

(3) Ако жалба изјавил оштетениот или приватниот тужител кој има полномошник или јавниот обвинител, а жалбата не ги содржи податоците од ставот (1) точки 2, 3 и 5 на овој член или ако жалбата не го содржи податокот од ставот (1) точка 1 на овој член, а не може да се утврди на која пресуда се однесува, судот ќе ја отфрли жалбата. Жалбата со овие недостатоци изјавена во корист на обвинетиот кој има бранител судот ќе ја достави до второстепениот суд ако може да се утврди на која пресуда се однесува, а ако тоа не може да се утврди судот ќе ја отфрли жалбата.

(4) Во жалбата не смее да се наведуваат нови факти или нови докази, освен оние за кои странките ќе докажат дека не можеле да ги изнесат до завршувањето на доказната постапка во текот на главната расправа бидејќи не им биле познати или достапни.

Член 414

Жалбени основи

Пресудата може да се побива: 
1) поради суштествена повреда на одредбите на кривичната постапка, 
2) поради погрешно утврдена фактичка состојба

3) поради повреда на Кривичниот законик и 
4) поради одлука за кривичната санкција, конфискација и проширена конфискација на имот и имотна корист и одземање на предмети, за трошоците за кривичната постапка, за имотноправните барања, како и поради одлука за објавување на пресудата преку печатот, радиото или телевизијата.

Член 415

Суштествена повреда на одредбите на кривичната постапка

(1) Суштествена повреда на одредбите на кривичната постапка постои: 
1) ако судот бил непрописно составен или ако во изрекувањето на пресудата учествувал судија или судија - поротник кој не учествувал на главната расправа или кој со правосилна одлука е изземен од судењето; 
2) ако на главната расправа учествувал судија или судија - поротник кој морал да се изземе (член 33 став (1)); 
3) ако главната расправа е одржана без лице чие присуство на главната расправа е задолжително според законот; 
4) ако спротивно на законот јавноста била исклучена на главната расправа; 
5) кога се повредени прописите на кривичната постапка по прашањето дали постои обвинение од овластен тужител или предлог од оштетениот, односно одобрение од надлежниот орган; 
6) кога пресудата ја донел суд кој поради стварната ненадлежност не можел да суди во тој предмет или ако судот неправилно го одбил обвинението поради стварна ненадлежност; 
7) кога судот со својата пресуда не го решил наполно предметот на обвинението; 
8) кога пресудата се заснова врз доказ врз кој според одредбите на овој закон не може да се заснова пресудата освен ако со оглед на другите докази е очигледно дека и без тој доказ би била донесена иста пресуда или кога се заснова врз незаконит доказ (член 12 од овој закон); 
9) ако обвинението е пречекорено (член 398 став (1)); 
10) ако со пресудата е повредена одредбата на членот 428 од овој закон или
11) ако постои противречност помеѓу изреката и образложението на пресудата, ако не се наведени причините за решавачките факти или докази изведени на главната расправа.
(2) Суштествена повреда на одредбите на кривичната постапка постои и кога судот додека ја подготвувал главната расправа или во текот на главната расправа или при донесување на пресудата не применил или неправилно применил некоја одредба од овој закон, ако тоа влијаело врз законитото и правилното донесување на пресудата.

(3)  Суштествена повреда на одредбите на кривичната постапка постои и ако е повредено правото на обвинетиот на правично судење.

Член 416

Повреда на Кривичниот законик

(1) Повреда на Кривичниот законик постои, ако: 
1) делото за кое се гони обвинетиот не е кривично дело; 
2) има околности што ја исклучуваат кривичната одговорност; 
3) има околности што го исклучуваат кривичното гонење, а особено ако настапила застареност на кривичното гонење или гонењето е исклучено поради амнестија или помилување или работата е веќе правосилно пресудена; 
4) во однос на кривичното дело што е предмет на обвинението е применет закон што не може да се примени; 
5) со одлуката за казната, алтернативната мерка, односно со одлуката за мерката на безбедност, или за конфискација и проширена конфискација на имот и имотна корист и одземање на предмети е пречекорено овластувањето што го има судот според законот и 
6) се повредени одредбите за засметување на притворот, како и на секое лишување од слобода во врска со кривичното дело и на издржаната казна.

(2) Ставот (1) од овој член се применува и за кривични дела пропишани со други закони.

Член 417

Погрешно утврдена фактичка состојба

1. Пресудата може да се побива поради погрешно утврдена фактичка состојба кога некој решавачки факти погрешно е утврден или не е утврден.

2. Погрешно утврдена фактичка состојба постои и кога на тоа укажуваат нови факти или нови докази во смисла на член 413 став 4 од овој закон.

Член 418

Одлука за казна, алтернативна мерка, за мерката на безбедност или за конфискација на имот и имотната корист и одземање на предмети и објавување на пресудата

(1) Одлуката за казната или алтернативната мерка може да се побива кога со таа одлука не е пречекорено законското овластување (член 416 точка 5), а судот не ја одмерил правилно казната со оглед на околностите што влијаат казната да биде поголема или помала и поради тоа што судот ги применил или не ги применил одредбите за ублажување на казната, за ослободување од казната, за алтернативната мерка иако за тоа постоеле законски услови.

(2) Одлуката за мерката на безбедност или конфискација на имот и имотната корист и одземање на предмети може да се побива ако не постои повреда на закон од членот 416 точка 5 на овој закон, но судот неправилно ја донел оваа одлука или не ја изрекол мерката на безбедност, односно конфискација на имот и имотната корист и одземање на предмети, иако за тоа постоеле законски услови. Од истите причини може да се побива одлуката за трошоците на кривичната постапка.

(3) Одлуката за објавување на пресудата преку печатот, радиото или телевизијата може да се побива кога судот за овие прашања донел одлука спротивно на законските одредби

2. Постапка по жалба

Член 419

Поднесување на жалба

(1) Жалба се поднесува до судот што ја изрекол првостепената пресуда во доволен број примероци за судот, како и за противната странка и за бранителот заради давање одговор.

(2) Ненавремената (член 410) и недозволената (член 411) жалба ќе ја отфрли со решение претседателот на советот на првостепениот суд.

Член 420

Одговор на жалбата

(1) Еден примерок од жалбата првостепениот суд без одлагање доставува до спротивната странка, која во рок од осум дена од денот на приемот на жалбата може да поднесе до судот одговор на жалба.

(2) По  приемот на одговорот на жалбата, односно по истекот на рокот за поднесување одговор на жалбата, жалбата и одговорот на жалбата со сите списи, првостепениот суд ќе ги достави до второстепениот суд.

Член 421

Судија известител

(1) Кога списите по жалбата ќе стигнат до второстепениот суд, се определува судија известител. Ако во прашање е кривично дело за кое овластен тужител е јавниот обвинител , судијата известител без одлагање ќе ги достави списите до надлежниот јавен обвинител кој е должен да ги разгледа и без одлагање или најдоцна во рок од 15 дена, а кај сложени предмети во смисла на член 410 од овој закон, најдоцна во рок од 30 дена, да му ги врати на судот. Во скратена постапка овој рок изнесува 5 дена.

(2) Јавниот обвинител, враќајќи ги списите, доставува писмен предлог до судот.

(3) Судијата известител е должен писмениот предлог од јавниот обвинител да го достави до бранителот, односно до обвинетиот ако тој нема бранител, со поука дека може во рок од 3 дена од прием на писмениот предлог писмено да се произнесе по истиот.

Член 422

Седницата на советот

(1) Седницата на советот се закажува најдоцна во рок од 15 дена од денот кога е примено произнесувањето од одбраната односно по истек на рокот од член 421 став 3 од овој закон.

(2)Седницата на советот на второстепениот суд е јавна по барање на странките за кривично дело за кое може да се изрече казна затвор над три години.

(3) Кога второстепениот суд решава по жалба против пресудата на првостепениот суд, странките кои не побарале да присуствуваат на седница на второстепениот суд, ќе се известат за седницата на советот на второстепениот суд ако претседателот на советот или советот најде дека нивното присуство е потребно.

(4) Ако обвинетиот е во притвор или на издржување на казна затвор неговото присуство може да се обезбеди и преку видео конференциска врска.

(5) Седницата на советот започнува со објавување на составот на советот и на предметот по кој ќе се одлучува, а потоа судијата известител известува за состојбата на работите По судијата известител збор добива подносителот на жалбата, а по него збор добива спротивната страна. Ако жалба поднеле двете странки, прв добива збор јавниот обвинител.

(6) Недоаѓањето на странките кои се уредно известени не го спречува одржувањето на седницата на советот. Ако обвинетиот не го известил судот за промената на живеалиштето, односно престојувалиштето, седницата на советот може да се одржи иако обвинетиот не бил известен за седницата.

(7) На седницата на советот на која присуствуваат странките, јавноста може да се исклучи само под условите определени со овој закон.

(8) Записникот за седницата на советот се приклучува кон списите на првостепениот и второстепениот суд.

(9) Решенијата од членовите 432 и 433 на овој закон може да се донесат и без известување на странките за седницата на советот.

Член 423

Одлучување на второстепениот суд

(1) Второстепениот суд донесува одлука на седница на советот или врз основа на одржана расправа.

(2) На седница на советот одржана во смисла на членот 422 од овој закон, доколку советот оцени дека ќе биде одржана расправа, таа се закажува најдоцна во рок од 15 дена од денот кога е одржана седницата на советот.

Член 424

Одржување расправа пред советот на второстепениот суд

1. Расправа пред советот на второстепениот суд ќе се одржи ако на седница на советот на второстепениот суд,: 
   1) се утврди дека постои суштествена повреда на одредбите на кривичната постапка од членот 415 став (1) на овој закон кои според оцената на советот може да се надмине со одржување на расправа;
   2) се утврди дека постои погрешно утврдена фактичка состојба;

3. Кога новите докази за првпат изнесени во жалбата се оценети како дозволени, или .

4. при повторно одлучување за ист предмет кога обжалената пресуда веќе еднаш е укината, освен ако советот на второстепениот суд на седница не одлучи во смисла на членовите 434 и 435 на овој закон.

(2) Одредбите кои се однесуваат на главната расправа во првостепената постапка соодветно се применуваат и на расправа пред советот на второстепениот суд, освен ако со овој закон поинаку не е определено.

(3) На расправата пред второстепениот суд се повикуваат обвинетиот и неговиот бранител, тужителот, оштетениот, законските застапници и полномошниците на оштетениот и приватниот тужител, како и сведоците и вештаците за кои судот врз основа на предлог на странките ќе одлучи да се испитаат. Сите други докази изведени во текот на првостепената постапка се ценат без повторно непосредно изведување.

Член 425

Тек на расправата пред советот на второстепениот суд

(1) Расправата пред второстепениот суд почнува со објавување на составот на советот и на предметот по кој ќе се расправа.

(2) Прв добива збор подносителот на жалбата, а по него добива збор спротивната страна. Ако жалба поднеле двете странки, прв добива збор јавниот обвинител. .

(3) За доказите што ќе се изведуваат во текот на расправата важат истите правила како пред првостепениот суд.

(4) Тужителот може, со оглед на резултатот од расправата, во целост или делумно да се откаже од обвинителниот акт или да го измени обвинителниот акт во корист на обвинетиот.

Член 426

Донесување пресуда на второстепениот суд

(1) По одржаната расправа, советот на второстепениот суд ќе донесе одлука според одредбите од членовите 434 до 437 на овој закон.

(2) Во однос на писмената изработка на пресудата, советот на второстепениот суд е врзан за роковите предвидени во членот 407 од овој закон.

(3) При изрекувањето на пресудата советот е врзан со забраната пропишана во членот 428 од овој закон.

(4) Ако обвинетиот е во притвор, советот е должен да постапи според членот 438 став (2) од овој закон.

Член 427

Граници на испитување на првостепената пресуда

(1) Второстепениот суд ја испитува пресудата во оној дел во кој се побива со жалбата, но секогаш мора по службена должност да испита дали: 
1) постои повреда на одредбите на кривичната постапка од членот 415 став (1) точки 1, 3, 5, 6, 8, 9 и 10 на овој закон; и 
2) на штета на обвинетиот е повреден Кривичниот законик (член 416).

(2) Ако жалбата изјавена во корист на обвинетиот не ги содржи податоците од членот 413 став (1) точка 1 на овој закон, второстепениот суд ќе се ограничи на испитување на повредите од ставот (1) точки 1 и 2 на овој член, како и на испитување на одлуката за казната, за мерките на безбедност и за одземање на имотна корист (член 418).

(3) На повреда на законот од членот 415 став (1) точка 2 на овој закон, жалителот може да се повика во жалбата само ако таа повреда не можел да ја изнесе во текот на главната расправа или ја изнел, но првостепениот суд не ја зел предвид.

Член 428

Забрана за менување на полошо

Ако е изјавена жалба само во корист на обвинетиот, пресудата не смее да се измени на негова штета.

Член 429

Проширено дејство на жалбата

Жалбата поради погрешно утврдената фактичка состојба или поради повреда на Кривичниот законик изјавена во корист на обвинетиот содржи во себе и жалба против одлуката за казна, алтернативна мерка, за мерката на безбедност или за конфискација на имот и имотната корист и одземање на предмети (член 418).

Член 430

Привилегија на здружувањето (Beneficium cohaesionis)

Ако второстепениот суд по повод на која и да е жалба утврди дека причините поради кои ја донел одлуката во корист на обвинетиот се од корист и за некој од сообвинетите кој не изјавил жалба или не ја изјавил во тој правец, ќе постапи по службена должност како да постои таква жалба.

Член 431

Одлуки на второстепениот суд по жалба

1. Второстепениот суд на седница на советот може да донесе една од следниве одлуки:

- да ја отфрли жалбата како ненавремена или како недозволена,

- да ја одбие жалбата како неоснована и да ја потврди првостепената пресуда,

-да ја преиначи првостепената пресуда,

- да ја укине првостепената пресуда и да го врати предметот на повторно одлучување

- да ја укине првостепената пресуда и да одржи расправа.

(2) За сите жалби против иста пресуда второстепениот суд одлучува со една одлука.

(3) Во образложението на пресудата, односно на решението, второстепениот суд треба да ги оцени жалбените наводи и да ги изнесе повредите на законот што ги зел предвид по службена должност.

(4) Кога второстепениот суд повторно одлучува по жалба на одлука на првостепен суд која претходно еднаш веќе ја укинал и ја вратил на повторно одлучување, не може да донесе одлука со која предметот се враќа на повторно одлучување.

Член 432

Отфрлање на жалбата како ненавремена

Жалбата ќе се отфрли со решение како ненавремена ако се утврди дека не е поднесена во законскиот рок.

Член 433

Отфрлање на жалбата како недозволена

Жалбата ќе се отфрли со решение како недозволена ако се утврди дека жалбата ја изјавило лице кое не е овластено да поднесува жалба или лице кое се одрекло од жалбата или ако се утврди дека се откажало од жалбата или ако по откажувањето повторно изјавило жалба или ако според законот не е дозволена жалба.

Член 434

Потврдување на пресуда

Второстепениот суд со пресуда ќе ја одбие жалбата како неоснована и ќе ја потврди пресудата на судот од прв степен кога ќе утврди дека не постојат причини поради кои пресудата се побива ниту постојат повреди на законот од членот 427 став (1) на овој закон.

Член 435

Преиначување на пресудата

(1) Второстепениот суд, уважувајќи ја жалбата или по службена должност со пресуда ќе ја преиначи првостепената пресуда ако оцени дека решавачките факти во првостепената пресуда правилно се утврдени и дека со оглед на утврдената фактичка состојба и правната квалификација на делото треба да се донесе поинаква пресуда, или ќе ја преиначи пресудата во делот на кривична санкција или мерка, како и во случај на повреди од членот 415 став (1) точки 5, 9 и 10 на овој закон.

(2) Ако второстепениот суд најде дека постојат законски услови за изрекување на судска опомена, со решение ќе ја преиначи првостепената пресуда и ќе изрече судска опомена.

(3) Ако поради преиначувањето на првостепената пресуда се стекнале услови да се определи, односно да се укине притвор врз основа на членовите 174 став (1) точка 5 и 175 ставови (1) и (5) од овој закон, второстепениот суд за тоа ќе донесе посебно решение против кое не е дозволена жалба.

Член 436

Укинување на првостепена пресуда и враќање на повторно одлучување

(1) Второстепениот суд, уважувајќи ја жалбата или по службена должност со решение ќе ја укине првостепената пресуда и ќе го врати предметот на повторно судење ако утврди дека постои суштествена повреда на одредбите на кривичната постапка или за погрешно утврдена фактичка состојба, освен ако не одлучи да одржи расправа пред второстепениот суд.

(2) Второстепениот суд може и само делумно да ја укине првостепената пресуда ако одделни делови од пресудата можат да се издвојат без штета за правилното пресудување.

(3) Кога се укинува првостепената пресуда, во образложението треба да се наведе кои одредби се повредени и во што се состојат повредите.

(4) Ако обвинетиот се наоѓа во притвор, второстепениот суд ќе испита дали се уште постојат причините за притвор и ќе донесе решение за продолжување или укинување на притворот. Против ова решение не е дозволена жалба.

Член 437

Укинување на првостепената пресуда и одржување расправа пред второстепениот суд

(1) Второстепениот суд, уважувајќи ја жалбата или по службена должност со решение ќе ја укине првостепената пресуда и ќе нареди одржување расправа доколку е исполнет некој од пропишаните услови од членот 424 на овој закон.

(2) Второстепениот суд може и само делумно да ја укине првостепената пресуда ако одделни делови од пресудата можат да се издвојат без штета за правилното пресудување и во однос на тој дел да одржи расправа.

(3) Ако обвинетиот се наоѓа во притвор, второстепениот суд ќе испита дали уште постојат причините за притвор и ќе донесе решение за продолжување или укинување на притворот. Против ова решение не е дозволена жалба.

Член 438

Враќање на списите до првостепениот суд

(1) Второстепениот суд ќе му ги врати сите списи на судот од прв степен со својата одлука во доволен број заверени преписи заради предавање на странките и на другите заинтересирани лица.

(2) Ако обвинетиот е во притвор, второстепениот суд е должен својата одлука со списите да ја достави до судот од прв степен најдоцна во рок од 45 дена, a во посложени случаи во рок од 60 дена од денот кога ги примил предлозите од странките во смисла на член 421 од овој закон.Во скратена постапка овој рок изнесува 30 дена.

(3) Кога второстепениот суд донел пресуда против која е дозволена жалба (член 439 став 1), списите со доволен број на заверени преписи се доставуваат на судот од прв степен по правосилноста на одлуката на второстепениот суд.

3. Жалба на пресудата на второстепениот суд

Член 439

Дозволеност на жалба

(1) Против пресудата на второстепениот суд е дозволена жалба до судот што одлучува во трет степен само во следниве случаи, ако: 
1) второстепениот суд изрекол казна доживотен затвор, или ако ја потврдил пресудата на првостепениот суд со која е изречена таква казна; 
2) второстепениот суд донел пресуда врз основа на одржаната расправа и 
3) второстепениот суд ја преиначил пресудата на првостепениот суд со која обвинетиот е ослободен од обвинението и изрекол пресуда со која обвинетиот се огласува за виновен.

(2) За жалбата против второстепената пресуда решава судот од трет степен на седница на советот согласно со одредбите што важат за постапката во втор степен. Пред овој суд не може да се одржи расправа.

(3) Одредбите на членот 435 од овој закон ќе се применат и врз сообвинетиот кој немал право да изјави жалба против второстепената пресуда.

 

4. Жалба на решение

Член 440

Дозволеност на жалба против решение

(1) Против решението на судијата за претходната постапка и против другите решенија на судот донесени во прв степен, странките и лицата чиишто права се повредени можат да изјават жалба секогаш кога во овој закон изрично не е определено дека посебна жалба не е дозволена.

(2) Против решението на советот од членот 25 став (5) на овој закон донесено пред и во текот на истрагата, не е дозволена посебна жалба, ако со овој закон поинаку не е определено.

(3) Кога со овој закон е определено дека не е дозволена посебна жалба, решението може да се побива со жалбата на пресудата.

(4) Решенијата што се донесуваат заради подготвување на главната расправа и пресудите можат да се побиваат само во жалбата на пресудата.

Член 441

Поднесување на жалбата

(1) Жалбата се поднесува до судот што го донел решението.

(2) Жалба на решението се поднесува во рок од три дена од денот на доставувањето на решението, ако со овој закон поинаку не е определено

Член 442

Суспензивно дејство на жалбата

Ако во овој закон поинаку не е определено, со поднесувањето на жалбата на решението се одлага извршувањето на решението против кое е изјавена жалба.

Член 443

Надлежен орган за одлучување по жалбата

(1) За жалбата против решението на првостепениот суд одлучува второстепениот суд на седница на советот, ако со овој закон поинаку не е определено.

(2) За жалбата против решението на судијата за претходната постапка одлучува советот од членот 25 став (5) на овој закон, ако со овој закон поинаку не е определено.

(3) Решавајќи за жалбата судот може со решение да ја отфрли жалбата како ненавремена или како недозволена, да ја одбие жалбата како неоснована, или да ја уважи жалбата и решението да го преиначи или укине и по потреба предметот да го упати на повторно одлучување.

Член 444

Соодветна примена на одредбите за жалба на пресуда на првостепен суд

(1) Врз постапката по жалбата на решението согласно ќе се применуваат одредбите на членовите 411, 413, 419, 421 ставови (1) и (2), 427 став (1) точка 1, 428 и 430 од овој закон.

(2) Ако жалба е изјавена против решението од членот 522 на овој закон за седницата на советот се известува јавниот обвинител, а другите лица под условите предвидени во членот 422 од овој закон.

Член 445

Соодветна примена на одредбите за жалба на решението

Одредбите од членовите 440 и 444 на овој закон согласно ќе се применуваат и врз сите други решенија што се донесуваат според овој закон, ако со овој закон поинаку не е определено.

Глава XXVII

ВОНРЕДНИ ПРАВНИ ЛЕКОВИ

1. Повторување на кривичната постапка

Член 446

Oпшта одредба

Кривичната постапка што е довршена со правосилно решение или со правосилна пресуда може по барање од овластеното лице да се повтори само во случаите и под условите предвидени со овој закон.

Член 447

Преиначување на правосилна пресудата без повторување на постапката

(1) Правосилната пресуда може да се преиначи без повторување на кривичната постапка, ако: 
1) во две или повеќе пресуди против истиот осуден правосилно се изречени повеќе казни, а не се применети одредбите за одмерување на единствена казна за дела во стек; 
2) при изрекувањето на единствена казна со примена на одредбите за стек е земена како утврдена казната што е веќе опфатена во казната изречена според одредбите за стек во некоја поранешна пресуда; 
3) кога по правосилноста на пресудата ќе се јават околности што ги немало кога се изрекувала пресудата или не биле познати иако постоеле, а тие очигледно би довеле до поблага осуда; 
4) правосилната пресуда со која за повеќе кривични дела е изречена единствена казна не би можела да се изврши во еден дел поради амнестија, помилување или од други причини и 
5) по правосилната пресуда со која обвинетиот е огласен за виновен за продолжено кривично дело се појават нови оштетени лица, првостепениот суд ќе ја преиначи пресудата во делот за имотноправното барање, а постапката се поведува по предлог на оштетените во рок од три месеци од денот на дознавањето на пресудата.

(2) Во случајот од ставот (1) точка 1 на овој член судот со новата пресуда ќе ги преиначи поранешните пресуди во однос на одлуките за казната и ќе изрече единствена казна. За донесување на нова пресуда е надлежен првостепениот суд кој судел во предметот во кој е изречен најстрог вид казна, а кај истовидни казни - судот што изрекол најголема казна, а ако казните се еднакви - судот што последен изрекол казна.

(3) Во случајот од ставот (1) точка 2 на овој член ќе ја преиначи својата пресуда судот што при изрекувањето на единствена казна погрешно зел предвид казна што веќе е опфатена во некоја поранешна пресуда.

(4) Во случајот од ставот (1) точки 3 и 4 на овој член првостепениот судот ќе ја преиначи поранешната пресуда во однос на казната и ќе изрече нова казна, или ќе ја ублажи претходно изречената казна или ќе утврди колку ќе се изврши од казната изречена со поранешната пресуда.

(5) Новата пресуда ја донесува судот на седница на советот, по предлог од јавниот обвинител или од осудениот, а по претходно мислење на спротивната странка.

(6) Ако во случајот од ставот (1) точки 1 и 2 на овој член при изрекувањето на казната се земени предвид и пресуди на други судови, заверен препис на новата правосилна пресуда ќе се достави и до тие судови.

(7) Против пресудата од ставот (1), точките 1 до 4 не е дозволена посебна жалба.

Член 448

Повторување на кривичната постапка поради сторување на кривично дело од страна на јавниот обвинител

Кривичната постапка правосилно запрена до почетокот на главната расправа може да се повтори кога јавниот обвинител се откажал од гонењето, ако се докаже дека до откажувањето дошло поради сторување на кривично дело. Во поглед на докажувањето на кривичното дело на јавниот обвинител ќе се применуваат одредбите од членот 449 став (2) на овој закон.

Член 449

Повторување на постапката во корист на осудениот

(1) Кривичната постапка завршена со правосилна пресуда може да се повтори во корист на осудениот, ако: 
1) се докаже дека пресудата е заснована врз лажна исправа, визуелно-тонска снимка или врз лажен исказ на сведокот, вештакот, толкувачот или преведувачот, 
2) се докаже дека до пресудата дошло поради кривично дело на судијата, на судијата -поротник или на лице кое ги вршело истражните дејствија; 
3) се изнесат нови факти или се поднесат нови докази што самите за себе или во врска со поранешните докази се подобни да причинат ослободување на лицето кое било осудено или негова осуда според поблаг кривичен закон; 
4) на некое лице за исто дело повеќе пати му е судено или ако повеќе лица се осудени поради исто дело што можело да го стори само едно лице или некои од нив; 
5) во случај на осуда за продолжено кривично дело или за друго кривично дело што според законот опфаќа повеќе истовидни или повеќе разновидни дејствија се изнесат нови факти или се поднесат нови докази што укажуваат дека осудениот не го сторил дејствието што е опфатено со делото од осудата, а постоењето на овие факти би било од суштествено влијание врз одмерување на казната и 
6) со правосилна одлука на Европскиот суд за човековите права се утврди повреда на човековите права и основни слободи во текот на постапката.

(2) Во случаите од ставот (1) точки 1 и 2 на овој член со правосилна пресуда мора да се докаже дека наведените лица се огласени за винови за односните кривични дела. Ако постапката против овие лица не може да се спроведе поради тоа што умреле или поради тоа што постојат околности што го исклучуваат кривичното гонење, фактите од ставот (1) точки 1 и 2 на овој член можат да се утврдат и со други докази.

Член 450

Повторување на постапката на штета на осудениот

1. Кривичната постапка во исклучителни случаи може да се повтори на штета на осудениот ако пресудата со која обвинението се одбива е донесена поради стварна ненадлежност на судот, а јавниот обвинител покренал постапка пред надлежен суд и притоа побарал повторување на постапката.

2. Ако су­дот до­нел ре­ше­ние со кое го од­бил об­ви­ни­тел­ни­от акт ка­ко не­ос­но­ван, ко­га пред по­че­ток на глав­на­та рас­пра­ва об­ви­не­ни­е­то е отфр­ле­но или пра­во­сил­но од­би­е­но или со ре­ше­ние по­стап­ка­та е пра­во­сил­но за­пре­на, по ба­ра­ње од ов­ла­сте­ни­от ту­жи­тел, мо­же да се доз­во­ли по­вто­ру­ва­ње на кри­вич­на­та по­стап­ка (член 453 став (3)), ако се под­не­сат но­ви до­ка­зи врз ос­но­ва на кои су­дот мо­же да се уве­ри де­ка се стек­на­ле ус­ло­ви за по­втор­но по­ве­ду­ва­ње на кри­вич­на­та по­стап­ка.

Член 451

Лица овластени да поднесат барање за повторување на постапката

(1) Барање за повторување на кривичната постапка можат да поднесат странките и бранителот, а по смртта на осудениот барање можат да поднесат јавниот обвинител ако постапката се водела по негово барање или лицата наведени во членот 411 став (2) на овој закон.

(2) Барање за повторување на кривичната постапка може да се поднесе и откако осудениот ја издржал казната без оглед на застареноста, амнестијата или помилувањето.

(3) Ако судот што би бил надлежен за одлучување за повторување на кривичната постапка (член 452) дознае дека постои причина за повторување на кривичната постапка ќе го извести за тоа осудениот, односно лицето кое е овластено да го поднесе барањето.

Член 452

Судот кој одлучува за барањето и содржина на барањето

(1) За барањето за повторување на кривичната постапка одлучува советот од членот 25 став (5) на овој закон, на судот што во поранешната постапка судел во прв степен,во рок од 30 дена од приемот на барањето.(2) Во барањето мора да се наведе по која законска основа се бара повторувањето и со кои докази се поткрепуваат фактите врз кои се заснова барањето. Ако барањето не ги содржи и овие податоци, судот ќе го повика подносителот во определен рок да го дополни барањето.

(3) При решавањето за барањето, во советот нема да учествува судијата кој учествувал во донесувањето на пресудата во поранешната постапка.

Член 453

Одлучување по барањето за повторување на постапката

(1) Судот со решение ќе го отфрли барањето ако врз основа на самото барање и на списите од поранешната постапка утврди дека барањето го поднело неовластено лице или дека нема законски услови за повторување на постапката, или дека фактите и доказите врз кои се заснова барањето веќе биле изнесени во поранешното барање за повторување на постапката што е одбиено со правосилно решение на судот, или дека фактите и доказите очигледно не се подобни врз основа на нив да се дозволи повторување или утврди дека станува збор за лажна исправа или лажен исказ на сведокот или вештакот, или дека подносителот на барањето не постапил според членот 452 став (2) од овој закон.

(2) Ако судот не го отфрли барањето ќе се достави препис на барањето до противната странка која има право во рок од осум дена да одговори по барањето. Кога на судот ќе му стигне одговор на барањето или кога ќе измине рокот за давање одговор, претседателот на советот ќе определи да се извидат фактите и да се прибават доказите на кои се повикува во барањето и во одговорот на барањето.

(3) По спроведените извиди судот со решение веднаш ќе одлучи за барањето за повторување на постапката според членот 448 и 450 од овој закон. Во други случаи, кога се во прашање кривични дела за кои се гони по службена должност, претседателот на советот ќе определи списите да се испратат до јавниот обвинител кој без одлагање ќе ги врати списите со свој предлог .

Член 454

Одлука за повторување на постапката или одбивање на барањето за повторување на постапката

(1) Кога јавниот обвинител ќе ги врати списите, ако не определи извидот да се дополни врз основа на резултатите од извидот, судот ќе го уважи барањето и ќе дозволи повторување на кривичната постапка или ќе го одбие барањето ако новите докази не се подобни да доведат до повторување на кривичната постапка.

(2) Ако судот најде дека причините поради кои дозволил повторување на постапката постојат и за некој од сообвинетите што не поднел барање за повторување на постапката ќе постапи по службена должност како да постои такво барање.

(3) Во решението со кое се дозволува повторување на кривичната постапка судот ќе одлучи да се определи нова главна расправа

(4) Ако судот смета, со оглед на поднесените докази, дека осудениот во повторената постапка може да биде осуден на таква казна што со засметување на веќе издржаната казна би требало да се пушти на слобода, или дека може да биде ослободен од обвинението или дека обвинението може да биде одбиено, ќе определи извршувањето на пресудата да се одложи, односно прекине.

(5) Кога решението со кое се дозволува повторување на кривичната постапка ќе стане правосилно, ќе се запре извршувањето на казната, но судот по предлог од јавниот обвинител ќе определи притвор ако постојат условите од членот 165 на овој закон.

Член 455

Правила за новата постапка

(1) За новата постапка што се води врз основа на решението со кое е дозволено повторување на кривичната постапка важат истите одредби, како и за првата постапка. Во новата постапка судот не е врзан за решенијата донесени во поранешната постапка.

(2) Ако новата постапка се запре до почетокот на главната расправа, судот со решението за запирање на постапката ќе ја укине и поранешната пресуда.

(3) Кога судот во новата постапка ќе донесе пресуда, ќе изрече дека поранешната пресуда делумно или во целост се става надвор од сила или дека се остава во сила. Во казната што ќе ја определи со новата пресуда судот на обвинетиот ќе му ја засмета издржаната казна, а ако повторување е определено само за некое од делата за кои обвинетиот бил осуден, судот ќе изрече нова единствена казна според одредбите на Кривичниот законик.

(4) Судот во новата постапка е врзан за забраната пропишана во членот 428 од овој закон.

Член 456

Повторување на постапката на лице судено во отсуство

(1) Кривичната постапка во која некое лице е осудено во отсуство (член 365), а настапила можност повторно да му се суди во негово присуство, ќе се повтори и надвор од условите предвидени во членот 449 од овој закон, ако осудениот или неговиот бранител поднесе барање за повторување на постапката во рок од една година од денот кога осудениот дознал за пресудата со која е осуден во отсуство.

(2) Надвор од случаите предвидени во ставот (1) на овој член судот во секој случај ќе дозволи повторување на постапката, доколку против лицето осудено во отсуство во тек е постапка за екстрадиција и доколку државата во која се наоѓа лицето бара гаранции дека на лицето ќе му се дозволи право на повторно судење во негово присуство.

(3) Во решението со кое се дозволува повторување на кривичната постапка според одредбата од ставот (1) на овој член судот ќе определи на осудениот да му се достави обвинителниот акт, ако порано не му бил доставен

(4) Судот нема да дозволи повторно судење во отсуство на обвинет кому му било прифатено барањето за повторување на постапката поради судење во отсуство, доколку во текот на повторената постапка стане недостапен за органите на прогонот.

2. Барање за заштита на законитоста

Член 457

Основи за поднесување

Против правосилни судски одлуки јавниот обвинител на Република Македонија може да поднесе барање за заштита на законитоста ако е повреден Уставот на Република Македонија, законот или меѓународен договор, ратификуван согласно со Уставот на Република Македонија.

Член 458

Одлучување за барањето за заштита на законитоста против правосилни судски одлуки

(1) Барањето за заштита на законитоста поднесено од јавниот обвинител на Република Македонија во смисла на членот 457 од овој закон се поднесува до Врховниот суд на Република Македонија.

(2) Врховниот суд на Република Македонија за барањето одлучува на седница најдоцна во рок од 90 дена. (3) Пред да биде предметот изнесен на решавање, судијата определен за известител може, по потреба, да прибави известување за истакнатите повреди на законот.

(4) За седницата секогаш ќе се известува јавниот обвинител.

Член 459

Привилегија на здружување (Beneficium cohaesionis) и забрана за менување на полошо

(1) При решавањето по барањето за заштита на законитоста судот ќе се ограничи само на испитување на повредите на законот на кои се повикува подносителот во своето барање.

(2) Ако судот најде дека причините поради кои ја донел одлуката во корист на осудениот постојат и за некој од соосудените во однос на кои не е подигнато барање за заштита на законитоста, ќе постапи по службена должност како да постои такво барање.

(3) Ако барањето за заштита на законитоста е подигнато во корист на осудениот, судот при донесувањето на одлуката е врзан со забраната пропишана во членот 428 од овој закон.

Член 460

Отфрлање, односно одбивање на барањето

(1) Ако јавниот обвинител го повлече барањето за заштита на законитоста, судот со решение ќе го отфрли барањето.

(2) Судот со пресуда ќе го одбие барањето за заштита на законитоста како неосновано ако утврди дека не постои повреда на законот на која се повикува јавниот обвинител во своето барање.

Член 461

Оцена на барањето за основано

(1) Кога судот ќе утврди дека барањето за заштита на законитоста е основано, ќе донесе пресуда со која според природата на повредата, или ќе ја преиначи правосилната одлука, или ќе ги укине во целост или делумно одлуките на првостепениот и на повисокиот суд или само одлуката на повисокиот суд и предметот ќе го врати на повторна одлука или судење до првостепениот или до повисокиот суд, или ќе се ограничи само на тоа да ја утврди повредата на законот.

(2) Ако барање за заштита на законитоста е поднесено на штета на осудениот, а судот ќе најде дека е основано, ќе утврди само дека постои повреда на законот, не засегајќи во правосилната одлука.

(3) Ако второстепениот суд според одредбите на овој закон не бил овластен да ја отстрани повредата на законот што е сторена во првостепената одлука или во судската постапка што и претходела, а судот што решава за барањето за заштита на законитоста подигнато во корист на осудениот ќе најде дека барањето е основано и дека заради отстранување на сторената повреда на законот треба да се укине или преиначи првостепената одлука, ќе ја укине или ќе ја преиначи и второстепената одлука иако со неа не е повреден законот.

Член 462

Правила на новата постапка

(1) Ако правосилната одлука е укината и предметот е вратен на повторно постапување, за основа ќе се земе поранешниот обвинителен акт или оној негов дел што се однесува на укинатиот дел од пресудата.

(2) Пред првостепениот, односно второстепениот суд странките може да истакнуваат нови факти и да поднесуваат нови докази само заради разјаснување на прашањата на кои укажал Врховниот суд на Република Македонија во својата одлука.

(3) Судот при донесувањето на новата одлука е врзан со забраната пропишана во членот 428 од овој закон.

(4) Ако покрај одлуката на понискиот суд е укината и одлуката на повисокиот суд, предметот се доставува до понискиот суд преку повисокиот суд.

3. Барање за вонредно преиспитување на правосилна пресуда

Член 463

Услови за поднесување на барањето

(1) Лицето кое правосилно е осудено на безусловна казна затвор од најмалку една година или на кое со правосилна одлука му е изречена мерка на безбедност задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа и неговиот бранител може да поднесат барање за вонредно преиспитување на правосилна пресуда поради повреда на законот во случаите предвидени со овој закон.

(2) Барање за вонредно преиспитување на правосилна пресуда се поднесува во рок од 30 дена од денот кога осудениотја примил правосилната пресуда, а ако осудениот се наоѓа на издржување на казна затвор, рокот тече од денот кога неговиот бранител ја примил правосилната пресуда

(3) Осудениот што не користел редовен правен лек против пресудата не може да поднесе барање за вонредно преиспитување на правосилна пресуда, освен ако со пресудата на второстепениот суд наместо ослободување од казна, алтернативна мерка или парична казна е изречена казна затвор, односно наместо воспитна мерка казна затвор за деца.

(4) Барање за вонредно преиспитување на правосилна пресуда не може да се поднесе против пресуда на Врховниот суд на Република Македонија.

Член 464

Надлежен суд

За барањето за вонредно преиспитување на правосилна пресуда одлучува Врховниот суд на Република Македонија, најдоцна во рок од 6 месеци од приемот на барањето

Член 465

Основи за поднесување на барањето

Барањето за вонредно преиспитување на правосилна пресуда може да се поднесе: 
1) поради повреда на Кривичниот законик на штета на осудениот од членот 416 точки 1, 2, 3 и 4 на овој закон или поради повреда од членот 416 точка 5 на овој закон, ако пречекорувањето на овластувањето се однесува на одлуката за казната, алтернативна мерка или конфискација на имот и имотна корист и одземање на предмети или одземање на имотна корист; 
2) поради повреда на одредбите на кривичната постапка предвидени во членот 415 став (1) точки 1, 5, 8, 9 и 10 од овој закон и 
3) поради повреда на правата на одбраната или поради повреда на одредбите на кривичната постапка во жалбената постапка, ако таа повреда влијаела или можела да влијае врз законитото и правилното донесување на пресудата или врз правото на обвинетиот на правично судење.

Член 466

Одлучување по барањето

(1) Барањето за вонредно преиспитување на правосилна пресуда му се предава на судот што ја донел пресудата во прв степен.

(2) Барањето што е поднесено ненавремено или го поднело неовластено лице или е поднесено во случај на осуда на кривична санкција поради која барање не може да се поднесе (член 463 став (1)) или според законот не е дозволено или кога подносителот се откаже од барањето, ќе го отфрли со решение претседателот на советот на првостепениот суд или судот надлежен за одлучување по барањето.

(3) Судот надлежен за одлучување по барањето му доставува примерок од барањето со списите на тужителот што постапува пред тој суд, кој може во рок од 15 дена од денот на прием на барањето да поднесе одговор.

(4) Првостепениот суд или судот надлежен за одлучување по барањето, со оглед на содржината на барањето може да определи да се одложи, односно да се прекине извршувањето на правосилната пресуда.

Член 467

Соодветна примена на други одредби од овој закон

Во поглед на барањето за вонредно преиспитување на правосилна пресуда соодветно ќе се применуваат одредбите на членовите 458 ставови (1), (2) и (3), 459, 460 и 461 ставови (1) и (2) од овој закон. При примената на членот 461 став (1) од овој закон, судот не може да се ограничи само на тоа да ја утврди повредата на законот, а одредбата од членот 461 став (3) на овој закон ќе се применува само во делот за изрекување на казната.

ОДДЕЛ Д. ЗАБРЗАНИ ПОСТАПКИ

Глава XXVIII

СКРАТЕНА ПОСТАПКА

Член 468

Дела за кои се води скратена постапка и поведување на постапката

1. Во постапката пред судот што суди во прв степен за кривични дела за кои како главна казна е пропишана парична казна или затвор до пет години, ќе се применуваат одредбите од членовите 469, 470, 471, 472, 473, 474, 475, 476, 477, 478, 479, 480, 481 и 482 од овој закон, а доколку во овие одредби не е предвидено поинаку, согласно ќе се применуваат другите одредби на овој закон.

 

2. Јавниот обвинител како овластен тужител, постапката пред судот ја отпочнува со поднесување на обвинителен предлог, во потребен број на примероци, согласно на член 319 став (2) од овој закон.

 

(3) Приватниот тужител како овластен тужител постапката пред судот ја отпочнува со поднесување на приватна кривична тужба во потребниот број примероци за судот и осомничениот.

Член 469

Постапување пред поднесување на обвинителен предлог на јавниот обвинител

1. Пред поднесување на обвинителниот предлог јавниот обвинител до осомничениот ќе достави известување согласно член 302 став (3) од овој закон. Известувањето содржи и поука дека осомничениот има право во рок од 30 дена од приемот на известувањето да поднесе исправи или други докази од дејствијата на одбраната и поука за можноста за спогодување со јавниот обвинител согласно членовите од 483 до 489 од овој закон.

 

 

2. Кога против осомничениот е определен притвор, рокот од од став 1 на овој член, како и член 305 став (2) од овој закон изнесува 8 дена.

Член 470

Траење на куќен притвор или притвор и елементи на решението за притвор во скратена постапка

1. Пред поднесувањето на обвинителниот предлог притворот не може да трае подолго од 15 дена. Против решението за притвор дозволена е жалба во рок од 24 часа од приемот до советот од членот 25 став 5 од овој закон кој одлучува во рок од 48 часа.

2. Од поднесување до одобрување на обвинителниот предлог во смисла на член 472 од овој закон, притворот не може да трае повеќе од 15 дена.

3. Од поднесување на обвинителниот предлог, односно од одобрување на обвинителниот предлог во смисла на член 472 до донесување на првостепена одлука, притворот може да трае најмногу 60 дена.

4. Од донесување на првостепена пресуда до донесување на одлука од повисокиот суд притворот може да трае до започнување со издржување на казната затвор, но не подолго од 60 дена.

5. Решението за притвор ги содржи елементите определени во член 167 од овој закон, со исклучок на точката 3 од ставот (1) на тој член.

Член 471

Елементи на обвинителниот предлог

(1) Обвинителниот предлог содржи: име и презиме на осомничениот со единствен матичен број и други лични податоци потребни за утврдување на неговиот идентитет, освен податоци за неговата претходна осудуваност, краток опис на кривичното дело, законски назив на кривичното дело, означување на судот пред кој ќе се одржи главната расправа и докази врз кои се заснова обвинителниот предлог, со наведување на адресата на која вештото лице и сведоците може да се повикаат.

(2) Во прилог на обвинителниот предлог јавниот обвинител ги приложува сите списи од предметот од значење за одлуката на судот по поднесениот обвинителен предлог и доказ за доставеното известување од член 469 став (1) од овој закон.

(3) Ако осомничениот се наоѓа на слобода, во обвинителниот предлог може да се предложи против осомничениот да се определи мерка за претпазливост, куќен притвор или притвор. Ако осомничениот се наоѓа во притвор или во куќен притвор или му е определена мерка за претпазливост, ќе се назначи во обвинителниот предлог денот и часот од кога осомничениот е во притвор, односно во куќен притвор и јавниот обвинител е должен да предложи мерката за обезбедување присуство да се продолжи, да се замени со друга или да се укине.

Член 472

Оцена на обвинителниот предлог

За кривични дела за кои е пропишана казна затвор над 3 години оцена на обвинителниот предлог врши судија за оцена на обвинителен акт. Во постапката за оцена на обвинителниот предлог роковите од член 327 став (1), член 336 став (4) и член 339 од овој закон изнесуваат 3 дена. Оцена на обвинителниот предлог, се врши без повикување на странките.

Член 473

Поднесување на приватна тужба

 

(1) Пред поднесување на приватната тужба, овластениот тужител и неговиот полномошник, можат соодветно да ги применуваат одредбите од член 311 од овој закон, за обезбедување на потребните податоци и докази за поведување и водење на постапката.

 

(2) Приватната тужба содржи: име и презиме на осомничениот со единствен матичен број и други лични податоци доколку се познати, краток опис на кривичното дело, означување на судот пред кој ќе се одржи главната расправа и докази врз кои се заснова приватната тужба.

 

 

Член 474

Постапување на судот

(1) Кога судијата поединец ќе го прими обвинителниот предлог за кривични дела за кои е пропишана казна затвор до три години или приватната тужба, претходно ќе испита дали судот е надлежен, дали ги содржи потребните податоци, дали е поднесен во доволен број примероци и дали постојат услови за отфрлање, ако судот не донесе одлука за отфлање, обвинителниот предлог односно приватната тужба се доставува до обвинетиот со поука со поука дека има рок од 3 дена од приемот за доставување на листа на докази.

(2)  Судијата поединец, ако оцени дека обвинителниот предлог од став 1 на овој член или приватната тужба не ги содржи потребните податоци, ќе ги врати на тужителот да ги уреди во рок од 3 дена, со поука во смисла на член 87 став 3 од овој закон.

(3) Ако обвинителниот предлог од став 1 на овој член или приватната тужба не се доставени во доволен број примероци, ќе го повика тужителот да го достави потребниот број примероци, со поука во смисла на член 87 став (5) од овој закон.

(4) Ако судијата поединец не донесе решение во смисла на член 87 став 3 од овој закон, член 475 и член 476 од овој закон, ќе закаже главна расправа, а по приватна тужба рочиште од член 477 од овој закон.

Член 475

Ненадлежност

(1) Ако судијата поединец најде дека за судење е надлежен друг суд, ќе му го отстапи предметот по правосилноста на решението, на тој суд.

(2) По закажувањето на главната расправа, судот не може по службена должност да се огласи за месно ненадлежен.

(3) По отпочнување на главната расправа, странките не можат да стават приговор на месна ненадлежност на судот.

Член 476

Отфрлање на обвинение

(1) Судијата поединец ќе ги отфрли обвинителниот предлог од член 474 став (1) од овој закон или приватната тужба ако најде дека постои некоја од основите предвидени во членот 337 став (1) од овој закон.

(2) Решението се доставува до тужителот и обвинетиот.

Член 477

Рочиште за помирување по приватна кривична тужба

(1) Судијата поединец ги повикува приватниот тужител и обвинетиот во определен ден да дојдат во судот заради претходно разјаснување на работите. До обвинетиот кон поканата се доставува и препис од приватната тужба, со поука во смисла на член 338 став 3 од овој закон.

(2) На рочиштето, судијата поединец, дава предлог приватниот тужител и обвинетиот да се помират или да бидат упатени на постапка за медијација.

(3) Ако страните се согласат да бидат упатени на постапка за медијација, судијата поединец носи решение за упатување на медијација и постапувањето продолжува според одредбите од членовите 491, 492, 493, 494, 495 и 496 на овој закон.

(4) Ако страните не се согласни да бидат упатени на медијација ниту дојде до нивно помирување и до повлекување на приватната тужба во текот на рочиштето за помирување, судијата ќе ги повика странките да се произнесат во однос на листите на докази што предлагаат да се изведат на главната расправа и ќе го закаже денот и часот на главната расправа. Во однос на предложените докази, судијата поединец може да постапи во смисла на член 347 став (1) од овој закон.

(5) За нејавување на приватниот тужител на поканата од ставот (1) на овој член важи одредбата на членот 63 од овој закон.

Член 478

Лица кои се повикуваат на главна расправа

(1) Судијата ги повикува на главната расправа обвинетиот и неговиот бранител, тужителот, оштетениот и нивните законски застапници и полномошници, сведоците, вештаците и техничките советници што ги предложиле странките, освен оние што ги одбил согасно член 347 од овој закон.

(2) Во поканата обвинетиот ќе се предупреди дека главната расправа ќе се одржи и во негово отсуство ако за тоа постојат законски услови од член 479 од овој закон, како и ќе се поучи дека има право да ангажира бранител, но дека во случај кога одбраната не е задолжителна, поради недоаѓање на бранителот на главната расправа или земање бранител дури на главната расправа, не мора да се одложи главната расправа.

(3) Поканата до обвинетиот мора да се достави така што меѓу доставувањето на поканата и денот на главната расправа да остане доволно време за подготвување на одбраната, а најмалку осум дена. По согласност на обвинетиот овој рок може да се скрати.

(4) Приватниот тужител ќе се предупреди во поканата дека ќе се смета дека се откажал од тужбата ако не дојде на главната расправа или ако не испрати полномошник.

Член 479

Услови за одржување на главната расправа

(1) Главната расправа се одржува во присуство на јавниот обвинител, односно на приватниот тужител и на обвинетиот.

(2) За кривични дела за кои е пропишана парична казна или казна затвор до три години, ако обвинетиот не дојде на главната расправа, иако уредно е повикан или поканата не можела да се врачи поради очигледно одбегнување на обвинетиот да ја прими поканата, судот може да одлучи главната расправа да се одржи без негово присуство. За останатите кривични дела за кои се води скратена постапка, присуството на обвинетиот на главната расправа е задолжително, освен во случаи предвидени во член 365 став (3) од овој закон.

Член 480

Тек на главната расправа

(1) Главната расправа започнува со изнесување на содржината на обвинението. Започнатата главна расправа ќе се доврши, по можност без прекинување.

(2) Ако на главната расправа обвинетиот даде изјава со која ја признава вината се постапува согласно со членот 381 од овој закон.

(3) Ако до завршување на главната расправ, јавниот обвинител го измени обвинителниот предлог на штета на обвинетиот, судот ќе ја оддложи главната расправа и ќе го задолжи да поднесе изменет обвинителен предлог, најдоцна во рок од 8 дена. По приемот на изменетиот обвинителен предлог судот ќе го достави до Судијата за оцена на обвинителениот акт доколку се работи за кривични дела за кои е пропишана казна затвор над три години. Доколку истиот биде потврден главната расправа ќе отпочне повторно.

Член 481

Изрекување и изработка на пресуда

1. По завршување на главната расправа судот ќе ја изрече пресудата во рок не подолг од 3 дена, а во сложени предмети во рок од 8 дена.

2. Пресудата се изработува писмено во рок од 8 дена, а во сложени предмети во рок од 30 дена од денот на објавувањето.

Член 482

Жалба на пресуда во скратена постапка

 Против пресудата донесена во скратената постапка жалба може да се изјави во рок од 8 дена, а во сложени предмети во рок од 15 дена, од денот на прием на пресудата.

Глава XXIX

ДОНЕСУВАЊЕ НА ПРЕСУДА ВРЗ ОСНОВА НА СПОГОДБА НА ЈАВНИОТ ОБВИНИТЕЛ И ОСОМНИЧЕНИОТ

Член 483

Поднесување на предлог-спогодбата

(1) До поднесување на обвинение јавниот обвинител и осомничениот може да поднесат предлог-спогодба со која бараат од судијата на претходната постапка да примени кривична санкција определена според видот и висината, во законски определените рамки за конкретното кривично дело, но не под границите за ублажување на казната определени со Кривичниот законик.

(2) Јавниот обвинител кон предлог-спогодбата, заедно со сите докази приложува и писмена изјава потпишана од оштетениот во однос на видот и висината на имотноправното побарување.

(3) Спогодувањето се врши меѓу надлежниот јавен обвинител и осомничениот во присуство на неговиот бранител.

Член 484

Предмет на спогодувањето

(1) Предмет на спогодувањето е видот и висината на кривичната санкција што ќе се предложи во предлог-спогодбата, а ако постои согласност од осомничениот предмет на спогодување може да биде и имотноправното побарување од оштетениот.

Член 485

Елементи на предлог-спогодбата

(1) Предлог-спогодбата поднесена во смисла на членот 483 од овој закон мора да содржи: 
1) податоци за јавниот обвинител, осомничениот и неговиот бранител; 
2) опис и правна квалификација на кривичните дела опфатени со предлог-спогодбата; 
3) предложената кривична санкција според видот и висината;

4) предлог за изрекување на мерката конфискација на имот и имотна корист прибавена со кривичното дело и одземање на предмети, во случаите кога се исполнети законските услови.

5) видот и висината на имотноправното побарување и начинот на негово остварување, ако осомничениот дал согласност во смисла на членот 484 од овој закон; 
6) изјава на осомничениот дека свесно и доброволно ја прифаќа предлог-спогодбата и последиците што произлегуваат од неа; 
7) изјава од јавниот обвинител и осомничениот дека се одрекуваат од правото на жалба доколку се донесе пресуда со која се прифаќа предлог-спогодбата; 
8) трошоците на постапката; 
9) потпис на јавниот обвинител, осомничениот и неговиот бранител и 
10) датум и место на склучувањето на предлог-спогодбата.

Член 486

Учество на бранителот на осомничениот во спогодувањето

(1) Осомничениот мора да има бранител од моментот на започнувањето на постапката за спогодување.

(2) Осомничениот избира бранител по сопствен избор. Ако самиот не избере бранител ќе му се постави бранител по службена должност согласно член 74 став (2) на овој закон.

Член 487

Неучество на судот во спогодувањето за вината

Судијата на претходната постапка не смее да учествува во постапката за спогодување меѓу јавниот обвинител и осомничениот и неговиот бранител.

Член 488

Постапување по предлог-спогодбата

(1) Потпишаната предлог-спогодба јавниот обвинител ја доставува до судот.

(2) Во рок од три дена по приемот на предлог-спогодбата, судијата на претходната постапка закажува рочиште за оцена на предлог-спогодбата.

(3) На рочиштето ги повикува подносителите на предлог- спогодбата и должен е да испита дали таа доброволно е поднесена, дали осомничениот е свесен за правните последици од нејзиното прифаќање, предложената кривична санкција, мерката конфискација на имот и имотна корист прибавена со кривичното дело и одземање на предмети, за последиците сврзани за имотно-правното побарување и трошоците на кривичната постапка.

(4) Јавниот обвинител, осомничениот и неговиот бранител во текот на рочиштето не смеат да поднесат барање за утврдување кривична санкција различна од кривичната санкција содржана во предлог-спогодбата.

(5) Судијата на претходната постапка ги поучува јавниот обвинител и осомничениот и неговиот бранител дека имаат право до донесување на одлуката да се откажат од предлог-спогодбата.

(6) Судијата на претходната постапка ги поучува јавниот обвинител и осомничениот и неговиот бранител дека прифаќањето на предлог-спогодбата се смета за одрекување од правото на жалба на донесената пресуда врз основа на предлог-спогодбата.

Член 489

Одбивање на предлог- спогодбата

1. Судијата на претходната постапка ќе донесе решение со кое ја одбива предлог-спогодбата и списите ги доставува до јавниот обвинител, доколку утврди дека:

• Предлог-спогодбата е склучена спротивно на закон;

• прибавените докази за фактите не го оправдуваат изрекувањето на предложената кривична санкција;

• кај осомничениот недостасува доброволност, свесност или разбирање на последиците од потпишувањето на спогодбата;

• јавниот обвинител, осомничениот и неговиот бранител во текот на рочиштето поднеле барање за утврдување кривична санкција различна од кривичната санкција содржана во предлог- спогодбата.

(2) Во случај на донесување на решението од ставот (1) на овој член, записникот од одржаното рочиште и предлог-спогодбата не може да се користат во натамошниот тек на постапката и со нив ќе се постапи на начин уреден во членот 334 став (6) од овој закон.

(3) Против решението донесено во смисла на ставот (1) на овој член не е дозволена жалба.

Член 490

Пресуда врз основа на предлог-спогодба

(1) Ако судијата на претходната постапка ја прифати предлог-спогодбата изрекува пресуда согласно содржината на предлог-спогодбата.

(2) Пресудата ги содржи елементите на осудителна пресуда согласно со членот 404 од овој закон. Во образложението на пресудата судот се осврнува на поднесената и прифатена предлог-спогодба.

(3) Пресудата се објавува веднаш, а се изготвува во писмена форма во рок од три дена од објавувањето. Пресудата без одлагање им се доставува на јавниот обвинител, осомничениот и неговиот бранител. Со посебно решение судот одлучува за мерката притвор согласно одредбите од овој закон.

(4) Примерок од пресудата без одлагање му се доставува и на оштетениот. Ако оштетениот не е задоволен од одлуката за видот и висината на досуденото имотноправно побарување, своето право може да го остварува во парнична постапка.

Глава XXX

ПОСТАПКА ЗА МЕДИЈАЦИЈА

Член 491

Услови за медијација

(1) Во случај кога делото се гони по приватна тужба надлежниот судија поединец на рочиштето за мирење дава предлог до страните за упатување на постапка за медијација.

(2) Страни во постапката за медијација се обвинетиот и приватниот тужител.

(3) Страните својата  согласност да бидат упатени на постапка за медијација може да ја дадат на записник пред судијата поединец или во писмена форма, заеднички или секоја страна посебно. Согласноста се дава најдоцна во рок од три дена од денот кога на страните им е предложено да бидат упатени на постапка за медијација.

(4) По дадената согласност од страните судијата - поединец донесува решение за упатување на страните на медијација.

(5) Доколку во определениот рок страните не дадат согласност, судијата-поединец закажува главна расправа.

Член 492

Определување на медијатор

Во рок од три дена од дадената согласност, страните спогодбено определуваат еден или повеќе медијатори согласно одредбите на Законот за медијација и за тоа го известуваат судијата поединец.

Член 493

Траење на постапката за медијација

Постапката за медијација може да трае најдолго до 45 дена од денот на дадената согласност од страните до надлежниот судија - поединец.

Член 494

Спроведување на постапка за медијација до постигнување спогодба

(1) Постапката за медијација до потпишување писмена спогодба, медијаторот ја спроведува согласно со одредбите на Законот за медијација.

(2) Медијаторот во договор со страните ќе ги определи термините за водење на медијацијата. Медијаторот комуницира со страните заедно или одвоено. Присуството на страните во текот на постапката за медијација е задолжително.

(3) Пред почетокот на постапката за медијација, медијаторот е должен да ги запознае страните со принципите, правилата и трошоците на постапката.

Член 495

Завршување на постапката за медијација

(1) Постапката за медијација може да заврши со потпишување писмена спогодба и со примена на одредбите од членовите 495 и 496 на овој закон.

(2) Постапката за медијација, освен со потпишување писмена спогодба, може да заврши: 
1) со писмена изјава на медијаторот, по извршените консултации со страните дека не се оправдани натамошни обиди за медијација, на денот на поднесувањето на изјавата; 
2) со истекот на рокот од 45 дена констатиран со известување од страна на медијаторот; 
3) со повлекување на страните во кое било време од постапката за медијација без притоа да ги наведат причините за тоа. Повлекувањето ќе се смета од денот на поднесување на изјавата за повлекување и 
4) кога медијаторот со решение ќе ја запре постапката за медијација доколку смета дека е постигната спогодба што е незаконска или неподобна за извршување.

(3) Писмената изјава, известувањето или решението донесени од страна на медијаторот, односно изјавата за повлекување на страните во смисла на ставот (2) од овој член, без одлагање се доставуваат до судијата поединец кој закажува главна расправа според одредбите за скратената постапка.

Член 496

Потпишување писмена спогодба

(1) Ако постапката за медијација заврши со потпишување писмена спогодба на медијаторот и страните, спогодбата мора да ги содржи најмалку следниве елементи: 
1) податоци за обвинетиот и неговиот бранител; 
2) податоци за приватниот тужител; 
3) опис на настанот и правната квалификација на делото; 
4) денот кога започнала постапката за медијација; 
5) податоци за вкупниот број средби одржани со странките, заедно или одвоено; 
6) предмет на спогодбата - надоместок на штета, извршување определени обврски од страна на обвинетиот во полза на приватниот тужител, извинување од обвинетиот до приватниот тужител, враќање на предмети или друг основ за кој страните постигнале спогодба; 
7) рок за исполнување на обврските кој не може да биде подолг од три месеци; 
8) одлука за надоместок на трошоците од постапката; 
9) датум на составување на писмената спогодба; 
10) потпис од страните во медијацијата и 
11) заверка на спогодбата од страна на медијаторот со потпис и штембил издаден од Комората на медијаторите.

(2) Потпишаната писмена спогодба без одлагање се доставува до надлежниот суд.

(3) До истек на рокот за исполнување на обврските, обвинетиот е должен да приложи доказ за исполнетост на обврските и за надоместок на трошоците на постапката кај надлежниот судија поединец.

(4) По прием на доказите и потврда за надоместок на трошоците на постапката во смисла на ставот (3) од овој член, судијата поединец донесува решение за запирање на постапката на кое не е дозволена посебна жалба.

(5) Решението донесено во смисла на ставот (4) од овој член се доставува до обвинетиот и до приватниот тужител.

(6) Ако по истек на рокот за исполнување на обврските обвинетиот не приложи докази дека ги исполнил обврските определени со писмената спогодба, судијата поединец закажува главна расправа.

Глава XXXI

ПОСТАПКА ЗА ИЗДАВАЊЕ КАЗНЕН НАЛОГ

Член 497

Услови за издавање казнен налог

(1) За кривични дела од надлежност на судија поединец за кои е предвидена парична казна или казна затвор до пет години, кога за тоа се располага со доволно докази, јавниот обвинител може да поднесе обвинителен предлог со предлог за издавање казнен налог.

(2) Предлогот за издавање казнен налог содржи: 
1) лични податоци за обвинетиот; 
2) опис на кривичното дело што се става на товар; 
3) правна квалификација на делото; 
4) листа на докази и сите списи од значење за одлуката на судот

5) видот и висината на кривичната санкција или друга мерка која му се предлага на судот.

 

 

(3) Со предлогот за издавање казнен налог јавниот обвинител му предлага на судот изрекување на една или повеќе од следниве кривични санкции или мерки: 
1) парична казна; 
2) условна осуда или судска опомена 
3) забрана за управување со моторно возило до две години и 
4) протерување странец од земјата

5) конфискација на имот и имотна корист прибавена со кривично дело и одземање на предмети.

Член 498

Отфрлање на предлогот за издавање казнен налог

(1) Судија поединец ќе го отфрли предлогот за издавање казнен налог ако се работи за кривично дело за кое не може да се поднесе таков предлог. По жалбата на јавниот обвинител против решението за отфрлање одлучува советот од член 25 став (5) во рок од три дена

(2) Ако судијата поединец смета дека податоците во предлогот за издавање казнен налог не даваат доволно основа за издавање казнен налог или според тие податоци може да се очекува изрекување на некоја друга кривична санкција или мерка, а не онаа што ја предложил јавниот обвинител, судијата поединец ќе ја продолжи постапката по обвинителниот предлог.

Член 499

Издавање казнен налог со пресуда

(1) Ако се согласи со предлогот од членот 497 на овој закон, судијата поединец ќе донесе пресуда за издавање казнен налог со која ќе ги изрече кривичните санкции и другите мерки предложени од јавниот обвинител.

(2) Изреката на пресудата од ставот (1) на овој член ја содржи и одлуката за имотноправното барање, ако постои таков предлог и одлука за трошоци за постапката. Во образложението ќе се наведат само доказите кои го оправдуваат издавањето на казнениот налог.

(3) Пресудата содржи поука за обвинетиот, во смисла на членот 500 став (2) од овој закон дека по истекот на рокот за приговор, ако приговор не е поднесен, пресудата ќе стане правосилна.

Член 500

Доставување на казнениот налог и право на приговор

(1) Пресудата со која е издаден казнениот налог му се доставува на обвинетиот и неговиот бранител ако го има.

(2) Обвинетиот и неговиот бранител можат во рок од осум дена од денот на приемот на пресудата да поднесат приговор против пресудата во писмена форма или усно илина записник во судот. Приговорот не мора да биде образложен, но може да содржи докази во корист на одбраната. Обвинетиот може да се откаже од поднесениот приговор најдоцна до започнувањето на главната расправа. Плаќањето на паричната казна пред истекот на рокот за приговор не се смета за откажување од правото на приговор.

(3) На обвинетиот, кога од оправдани прични ќе го пропушти рокот за поднесување приговор, судијата поединец ќе му дозволи враќање во поранешна состојба со примена на одредбите од членовите 99, 100 и 101 на овој закон.

(4) Ако судијата поединец го отфрли приговорот како ненавремен или поднесен од неовластено лице, обвинетиот или лицето кое го поднело приговорот има право на жалба во рок од три дена до советот од членот 25 став (5) на овој закон.

(5) Ако судијата не го отфрли приговорот ќе закаже главна расправа по одредбите за скратена постапка.

(6) Со закажување на главната расправа се смета дека пресудата за издавање казнен налог воопшто не е донесена во однос на обвинетиот кој поднел приговор.

ТРЕТ ДЕЛ

ПОСЕБНИ ПОСТАПКИ

Глава XXXII

ПОСТАПКА ЗА ИЗРЕКУВАЊЕ АЛТЕРНАТИВНИ МЕРКИ

Член 501

Изрекување судска опомена

(1) Судска опомена се изрекува со решение.

(2) Доколку во оваа глава не е предвидено нешто друго, одредбите од овој закон што се однесуваат на пресудата со која обвинетиот се огласува за виновен согласно се применуваат и врз решението за судска опомена.

Член 502

Решение за судска опомена

(1) Решението за судска опомена се објавува веднаш по завршувањето на главната расправа со суштествените причини. Во тој случај судот ќе го предупреди обвинетиот дека за кривичното дело што го сторил не му се изрекува казна, зашто се очекува дека и судската опомена врз него доволно ќе влијае повеќе да не врши кривични дела. Ако решението за судска опомена се објавува во отсуство на обвинетиот, судот ваквото предупредување ќе го внесе во образложението на решението. За одрекување од правото на жалба и откажување од изјавена жалба или за писмената изработка на решението согласно се применуваат одредбите на член 408 став (10) и член 412 од овој закон.

(2) Во изреката на решението за судска опомена, покрај личните податоци за обвинетиот, ќе се наведе само дека на обвинетиот му се изрекува судска опомена за делото што е предмет на обвинението и законскиот назив на кривичното дело. Изреката на решението за судска опомена ги опфаќа и потребните податоци од членот 404 став (1) точки 5 и 7 на овој закон.

(3) Во образложението на решението судот ќе изнесе од кои причини се раководел при изрекувањето на судска опомена.

Член 503

Побивање на решението за судска опомена

(1) Решението за судска опомена може да се побива поради основите наведени во членот 414 точки 1, 2 и 3 од овој закон, како и поради тоа што не постоеле околности што го оправдуваат изрекувањето на судската опомена.

(2) Ако решението за судска опомена содржи одлука за мерки на безбедност, конфискација на имот и имотна корист и одземање на предмети, за трошоци на кривичната постапка или за имотно-правното барање, оваа одлука може да се побива од причина што судот не ја применил правилно мерката на безбедност или одредбите за конфискацијата на имот и имотната корист и одземањето на предмети односно кога одлуката за трошоците на кривичната постапка или за имотноправното барање ја донел спротивно на законските одредби.

Член 504

Повреда на Кривичниот законик при изрекување судска опомена

Повреда на Кривичниот законик во случај на изрекувње судска опомена постои, освен по прашањата наведени во членот 416 став (1) од овој закон.

Член 505

Жалба против решението за судска опомена

(1) Ако жалбата против решението за судска опомена ја изјавил тужителот на штета на обвинетиот, второстепениот суд може да донесе пресуда со која обвинетиот се огласува за виновен и се осудува на казна или со која се изрекува условна осуда, ако најде дека првостепениот суд правилно ги утврдил решавачките факти, но дека по правилната примена на законот даоѓа предвид изрекување на казна.

(2) По повод чија и да било жалба против решението за судска опомена второстепениот суд може да донесе пресуда со која обвинението се одбива или обвинетиот се ослободува од обвинението, ако најде дека првостепениот суд правилно ги утврдил решавачките факти и дека по правилната примена на законот доаѓа предвид изрекување на една од овие пресуди.

(3) Кога постојат условите од членот 434 на овој закон, второстепениот суд ќе донесе решение со кое се одбива жалбата како неоснована и се потврдува решението на првостепениот суд за судска опомена.

Член 506

Изрекување други алтернативни мерки

(1) За кривични дела за кои може да се изречат алтернативни мерки: општокорисна работа, куќен затвор, по предлог на јавниот обвинител ако се исполнети условите во Кривичниот законик за примената на овие кривични санкции, јавниот обвинител може да поднесе до судот обвинителен предлог со предлог за изрекување на алтернативна мерка, по кој ќе се постапува согласно одредбите за казнен налог од овој закон.

 

(2) Во пресудата со која се изрекува општокорисна работа како примарна кривична санкција, судот ќе определи: 
а) за кое дело се огласува за виновен, со назначување на фактите и околностите што претставуваат обележје на кривично дело, како и на оние од кои зависи примената на определена одредба од Кривичниот законик; 
б) законски назив на кривичното дело и кои одредби од Кривичниот законик се применети; 
в) вкупен број часови општокорисна работа; 
г) вкупен број часови што мора да се извршат во текот на една недела; 
д) место на извршување на општокорисната работа и 
ѓ) последиците во случај на непридржување кон мерката и начинот на замена на општокорисната работа со казна затвор.

(3) Ако со пресудата судот изрекол парична казна до 90 дневни глоби или казна затвор во траење до три месеци а обвинетиот упатил барање за замена со алтернативната мерка општокорисна работа од членот 58-а став (3) на Кривичниот законик, судот донесува решение за начинот на замена на паричната казна, односно казната затвор со општокорисна работа.

(4) Покрај алтернативните мерки во пресудата во смисла на ставот (3) на овој член, судот може да одреди мерка на конфискација на имотот и имотната корист и одземање на предмети кога се исполнети законските услови за изрекување на тие мерки и да одлучи по имотно-правните побарувања на оштетениот.

Член 507

Решение за прекинување на постапката

(1) Кога се исполнети законските услови за условно прекинување на водење на кривичната постапка (член 58-а од Кривичниот законик), судот по предлог на овластениот тужител ќе донесе решение за прекинување на постапката во која ќе го определи рокот на прекинувањето на постапката и обврската на сторителот во тој рок да не стори ново кривично дело и да ги исполни другите предвидени обврски.

(2) По истек на рокот за прекинување, судот донесува решение за запирање на постапката доколку сторителот се придржувал кон условите и обврските определени со решението за прекинување на постапката.

(3) Против решението од ставот (1) на овој член странките имаат право на жалба во рок 
од осум дена.

Глава XXXIII

ПОСТАПКА СПРЕМА ПРАВНИ ЛИЦА

1. Општи одредби

Член 508

Примена на постапката

(1) Одредбите на оваа глава се применуваат во постапката за утврдување на кривичната одговорност и изрекување казни и други мерки на правни лица како сторители на кривични дела.

(2) Доколку со одредбите од оваа глава поинаку не е определено, во постапката спрема правни лица соодветно се применуваат одредбите од овој закон.

Член 509

Целисходност на поведување на кривичната постапка

(1) Јавниот обвинител може да одлучи да не презема гонење или да се откаже од кривичното гонење врз основа на членот 45 од овој закон, ако правното лице нема никаков имот или имотот е толку мал, што не може да ги покрие ниту трошоците на кривичната постапка, или ако против правното лице се води постапка за стечај.

(2) За кривично дело на правното лице и на одговорното лице во правното лице се спроведува единствена постапка, а ако за тоа постојат оправдани причини постапката може да се раздвои.

Член 510

Надлежност на судот

(1) За водење на кривичната постапка против правно лице надлежен е судот каде што се наоѓа седиштето на правното лице, односно претставништвото на странското правно лице.

(2) Ако странско правно лице нема претставништво на територијата на Република Македонија, или ако се води единствена постапка против правното лице и одговорното лице во правното лице, надлежноста на судот се определува според општите одредби за месната надлежност на овој закон.

Член 511

Претставник на правното лице во кривичната постапка

(1) Правното лице во постапката го претставува овластен претставник кој ги има сите права и може да ги преземе сите дејствија што е овластен да ги презема обвинетиот во кривичната постапка.

(2) Овластен претставник на правното лице е одговорното лице во правното лице определено со закон, одлука заснована врз закон, статут или друг општ акт на органите на управување на правното лице. Ако овластениот претставник е и самиот обвинет за кривичното дело, за кое се води постапка и против правното лице, или е повикан како сведок во постапката, или постојат фактички или правни пречки тој да го претставува правното лице, правното лице е должно да определи со писмено полномошно друг претставник од редот на одговорните лица или вработените во правните лица. Писменото полномошно може да се даде и на записник пред судот пред кој се води постапката.

(3) Правното лице е должно на судот да му достави поднесок за овластувањето на неговиот претставник, како и докази за неговото овластување. Судот пред почетокот на главната расправа ќе го утврди идентитетот на претставникот на правното лице и неговото овластување за учествување во постапката.

(4) Правното лице е должно да определи претставник во рок од осум дена од денот на приемот на поканата за главна расправа. Ако правното лице во овој рок не определи претставник и за тоа не го извести судот, претставник на правното лице ќе определи судот пред кој се води постапката по службена должност и за тоа ќе го извести правното лице.

(5) Претставник по службена должност судот определува од одговорните лица или вработените во правното лице, а ако тоа не е можно од редот на адвокатите.

(6) Претставник по службена должност судот ќе определи и кога правното лице престанало да постои пред правосилното довршување на кривичната постапка, ако во рок од осум дена од престанокот на правното лице претставникот не го определил неговиот правен следбеник, како и во случај кога нема правен следбеник а исполнети се законските услови за продолжување на постапката.

(7) Ако правното лице определи за претставник лице кое не може да има такво својство според одредбата од ставот (2) на овој член, судот ќе го задолжи во рок од осум дена да определи друг претставник. Ако во рок од осум дена правното лице не определи нов претставник, или ако го повлече полномошното на веќе определениот претставник, судот ќе определи претставник по службена должност.

(8) Претставникот по службена должност судот го определува со решение, против кое правното лице и од него определениот претставник имаат право на жалба, која не го задржува неговото извршување.

(9) Нужните издатоци за претставникот на правното лице, како и наградата за претставникот определен по службена должност влегуваат во трошоците на кривичната постапка.

Член 512

Бранител на правното лице во кривичната постапка

(1) Обвинетото правно лице може да има бранител што го определува овластениот претставник на правното лице. Кога како претставник на правното лице по службена должност од страна на судот е определен адвокат, тој ја врши и функцијата на одбрана на обвинетото правно лице.

(2) Правното и одговорното лице против кои се води единствена постапка за исто кривично дело, можат да имаат заеднички бранител, ако тоа не е во спротивност со интересите на нивната одбрана.

Член 513

Доставување на писмена

(1) Поканите и другите писмена, како и одлуките се доставуваат на адресата на која е регистрирано седиштето на правното лице, односно на адресата на претставникот на правното лице. Ако во текот на кривичната постапка правното лице го променило седиштето, е должно најдоцна во рок од три дена да го извести судот за новото седиште и адреса, во спротивно ќе се смета за уредна секоја достава извршена на претходната адреса.

(2) Пресудата со која на правното лице му се изрекува казна се доставува до претставникот на правното лице лично. Ако личната достава остане без успех, за уредна се смета доставата извршена со препорачана пошта на адресата на правното лице на која е регистрирано седиштето на правното лице или на адресата на неговиот претставник.

Член 514

Приведување

Ако уредно поканетиот претставник на правното лице не се јави на поканата и не го оправда својот изостанок, судот може да нареди негово приведување.

2. Обвинување и главна расправа

Член 515

Содржина на обвинението

Обвинението против правното лице мора да го содржи и името на обвинетото правно лице, неговото седиште според податоците во Централниот регистар на Република Македонија, матичниот број, името и презимето на неговиот претставник и неговата адреса, како и државјанството и бројот на пасошот на странецот определен како претставник на правното лице.

Член 516

Испитување и завршни зборови

(1) На главната расправа во единствената постапка против правното и одговорното лице прво се врши распит на одговорното лице за секоја точка од обвинението, а потоа и на претставникот на правното лице.

(2) Редоследот на изведување на докази го определува судот тргнувајќи прво од доказите што се однесуваат на одговорното лице.

(3) По завршниот збор на бранителот и претставникот на обвинетото правно лице, завршен збор има бранителот на одговорното лице и одговорното лице.

(4) Одредбите за донесување на пресуда без главна расправа (член 497) се применуваат и во кривичната постапка против правното лице.

(5) Судот може да одлучи ако е обезбеден бранител главната расправа да се одржи и без присуство на претставникот на правното лице, доколку уредно е повикан а не го оправдал своето недоаѓање, ако оцени дека неговото присуство не е неопходно.

Член 517

Мерки на обезбедување

(1) Во текот на постапката судот може по предлог на јавниот обвинител да определи една или повеќе привремени мерки согласно со одредбите за привремено обезбедување и одземање на предмети или имот од членовите 194, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 203 и 204 на овој закон, како и забрана за вршење на определена дејност или на сите дејности на правното лице до завршување на постапката и забрана за статусни промени во правното лице. За изречените забрани се врши упис во судскиот или во друг регистар.

(2) Забраните од ставот (1) на овој член се изрекуваат со решение против кое претставникот на правното лице има право на жалба во рок од три дена до советот од членот 25 став (5) на овој закон. Жалбата не го задржува извршувањето на решението.

3. Пресуда и правни лекови

Член 518

Содржина на пресудата изречена на правното лице

Пресудата изречена на правното лице мора да содржи име на правното лице и негово седиште, матичен број, име и презиме на неговиот претставник и адреса на живеење, како и државјанство и број на патната исправа на странецот определен како претставник на правното лице.

Член 519

Запирање на постапката

Судот со решение ќе ја запре постапката ако во текот на постапката правното лице престанало да постои, а не постојат услови за изрекување на казна или мерка на конфискација на имот и имотна корист или одземање на предмети.

Член 520

Упис и достава на изречената привремена или трајна забрана за вршење определена дејност

(1) Правосилната пресуда со која на правното лице му се изрекува привремена или трајна забрана за вршење на определена дејност по службена должност, првостепениот суд ја доставува без одлагање до Централниот регистар на Република Македонија заради упис на изречената казна.

(2) Кога со пресудата е изречена казна престанок на правното лице, по нејзината правосилност таа без одлагање се доставува на судот надлежен за постапка на престанок на правното лице.

Член 521

Вонредни правни лекови

Во кривичната постапка против правно лице може да се користат вонредните правни лекови барање за повторување на постапката и барање за заштита на законитоста.

Глава XXXIV

ПОСТАПКА ЗА ПРИМЕНА НА МЕРКИТЕ ЗА БЕЗБЕДНОСТ, КОНФИСКАЦИЈА НА ИМОТ И ИМОТНА КОРИСТ, ОДЗЕМАЊЕ НА ПРЕДМЕТИ И ОТПОВИКУВАЊЕ НА УСЛОВНА ОСУДА

1. Постапка за примена на мерки на безбедност

Член 522

Општи одредби за изрекување на мерка на безбедност

(1) Ако обвинетиот сторил кривично дело во состојба на непресметливост, јавниот обвинител ќе поднесе до судот предлог за изрекување мерка на безбедност задолжително психијатриско лекување и чување на сторителот во здравствена установа, односно предлог за задолжително психијатриско лекување на сторителот на слобода ако за изрекување на таква мерка постојат условите предвидени со Кривичниот законик.

(2) Во случајот од став 1 на овој член, кога против обвинетиот е определена мерка притвор, судот со решение ќе определи мерката да продолжи да се извршува во соодветна здравствена установа од затворен тип.

(3) Со мерката од ставот (1) на овој член, судот може да определи привремена забрана на вршење професија, дејност или должност или забрана на управување со моторно возило. Одлуката на судот се доставува до надлежните органи или организации во кои сторителот е вработен или која е надлежна за вршење на надзор над спроведувањето на забраната.

(4) По ставањето на предлогот од ставот (1) на овој член обвинетиот мора да има бранител.

Член 523

Изрекување на мерка на безбедност и запирање на постапката за нејзина примена

(1) За примената на мерките на безбедност задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа или задолжително психијатриско лекување на слобода, по одржаната главна расправа, решава судот што е надлежен за судење во прв степен.

(2) Покрај лицата што мораат да се повикуваат на главната расправа ќе се повикаат како вештаци и лекари психијатри од здравствената установа на која п било доверено вештачењето во однос на пресметливоста на обвинетиот. Обвинетиот ќе се повика ако неговата состојба е таква да може да присуствува на главната расправа. За главната расправа ќе се извести брачниот, односно вонбрачниот другар на обвинетиот и неговите родители, односно старателот, а според околностите и други блиски роднини.

(3) Ако судот, врз основа на спроведените докази, утврди дека обвинетиот сторил определено кривично дело и дека во време на извршувањето на кривичното дело бил непресметлив, ќе одлучи дали на обвинетиот, врз основа на испитувањето на повиканите лица и наодите и мислењата на вештаците, ќе му изрече мерка на безбедност задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа, односно задолжително психијатриско лекување на слобода. При одлучувањето која од мерките на безбедност ќе ја изрече, судот не е врзан за предлогот на јавниот обвинител.

(4) Ако судот најде дека обвинетиот не бил непресметлив ќе ја запре постапката за примена на мерките на безбедност.

(5) Против решението на судот во рок од осум дена од денот на приемот на решението можат да изјават жалба сите лица што имаат право да се жалат против пресудата (член 411), освен оштетениот.

Член 524

Предлог за изрекување мерка на безбедност заради измена на обвинителниот акт

Мерките на безбедност од членот 522 став (1) на овој закон можат да се изречат и кога јавниот обвинител на главната расправа ќе го измени обвинителниот акт, односно обвинителен предлог со поднесување предлог за изрекување на тие мерки.

Член 525

Изрекување мерка на безбедност во случај на битно намалена пресметливост

Кога судот ќе му изрече казна на лицето кое извршило кривично дело во состојба на битно намалена пресметливост, со истата пресуда ќе ја изрече и мерката на безбедност задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа или задолжително психијатриско лекување на слобода или задолжително лекување на алкохоличари или наркомани, ако утврди дека за тоа постојат законски услови.

Член 526

Доставување на правосилна одлука до судот што е надлежен да одлучува за лишување од деловна способност

Правосилната одлука со која е изречена мерката на безбедност задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа, односно задолжително психијатриско лекување на слобода согласно со членовите 523 и 525 од овој закон, ќе се достави до судот што е надлежен да одлучи за лишување од деловна способност. За одлуката ќе се извести и органот за старателство.

Член 527

Надзор над извршувањето на мерката на безбедност задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа и отпуштање на сторителот

(1) По службена должност или по предлог од здравствената установа или од органот за старателство, а по испитување на јавниот обвинител, судот што во прв степен изрекол мерка на безбедност задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа ќе ја запре оваа мерка и ќе определи отпуштање на сторителот од здравствената установа, ако врз основа на мислењето на лекарот утврди дека престанала потребата од лекување и чување на сторителот во таа установа, а може да определи негово задолжително психијатриско лекување на слобода.

(2) Кога од здравствената установа се отпушта сторителот чија пресметливост била битно намалена, а во таа установа поминал помалку време отколку што изнесува казната затвор на која е осуден, судот со решение за отпуштање ќе одлучи дали тоа лице ќе го издржи остатокот од казната или ќе биде пуштено на условен отпуст. На сторителот кој се пушта на условен отпуст може да му се изрече и мерка на безбедност задолжително психијатриско лекување на слобода ако за тоа постојат законски услови.

(3) По службена должност или по предлог од управата на здравствената установа во која обвинетиот се лекувал или требало да се лекува, а по испитувањето на јавниот обвинител, судот може на сторителот спрема кој е применета мерка на безбедност задолжително психијатриско лекување на слобода да му изрече мерка на безбедност задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа, ако утврди дека сторителот не се подложил на лекување или самоволно го напуштил или дека и покрај лекувањето останал толку опасен за својата околина што е потребно негово чување и лекување во здравствена установа. Пред донесувањето на одлуката судот по потреба ќе прибави и мислење од лекар, а обвинетиот ќе се испита ако неговата состојба го дозволува тоа.

Член 528

Примена на мерката на безбедност задолжително лекување на алкохоличари и наркомани

(1) За примена на мерката на безбедност задолжително лекување на алкохоличари и наркомани судот одлучува откако ќе прибави наод и мислење од вештак. Вештакот треба да се изјасни и за можностите за лекување на обвинетиот.

(2) Ако при изрекувањето на условна осуда на сторителот му е наложено лекување на слобода, а тој не се подложил на лекување или самоволно го напуштил, судот може, по службена должност или по предлог од установата во која сторителот се лекувал или требало да се лекува, а по испитувањето на јавниот обвинител и на сторителот, да определи отповикување на условната осуда или присилно извршување на изречената мерка задолжително лекување на алкохоличари или наркомани во здравствена установа или во друга специјализирана установа. Пред донесувањето на одлуката судот по потреба ќе прибави и мислење од лекар.

2. Постапка за одземање на предмети и конфискација на имот и имотна корист прибавена со кривично дело

Член 529

Одземање на предмети

(1) Предметите што според Кривичниот законик мора да се одземат, ќе се одземат и кога кривичната постапка нема да заврши со пресуда со која обвинетиот се огласува за виновен.

(2) Посебно решение за тоа донесува органот пред кој се водела постапката во моментот кога постапката е завршена, односно кога е запрена.

(3) Решението за одземање на предметите од ставот (1) на овој член го донесува судот и кога во пресудата со која обвинетиот е огласен за виновен, е пропуштено да се донесе таква одлука.

(4) Заверен препис на одлуката за одземање на предмети ќе се достави до сопственикот на предметите ако сопственикот е познат.

(5) Против одлуката од ставовите (2) и (3) на овој член сопственикот на предметите има право на жалба, поради непостоење на законска основа за одземање на предметите. Ако решението од ставот (2) на овој член не го донел судот, за жалбата одлучува советот од членот 25 став (5) на овој закон, на судот што бил надлежен за судење во прв степен.

Член 530

Општи одредби за конфискација на имот и имотна корист

(1) Имотот и имотната корист прибавени со извршувањето на кривичното дело се утврдуваат во кривична постапка.

(2) Јавниот обвинител е должен во текот на постапката да собира докази и да ги извидува околностите што се од важност за утврдување на имотот и имотната корист и да предлага мерки од членот 202 став (1) на овој закон.

Член 531

Постапка за конфискација на имот и имотна корист прибавена со кривично дело

(1) При конфискација на имот и имотна корист прибавена со кривично дело, лицето врз кое е пренесена имотна корист, како и претставникот на правното лице ќе се повикаат заради испитување во претходната постапка и на главната расправа. Во поканата ќе се предупредат дека постапката ќе се спроведе и без нивно присуство.

(2) Претставникот на правното лице ќе се испита на главната расправа по обвинетиот. На ист начин ќе се постапи во однос и на лицето врз кое е пренесена имотната корист, ако не е повикано како сведок.

(3) Лицето врз кое е пренесена имотната корист, како и претставникот на правното лице се овластени во врска со утврдувањето на имотната корист да предлагаат докази и по овластување на претседателот на советот да им поставуваат прашања на обвинетиот, на сведоците и вештаците.

(4) Исклучувањето на јавноста на главната расправа не се однесува на лицето врз кое се пренесени имотот и имотната корист и на претставникот на правното лице.

(5) Кога во текот на главната расправа ќе се утврди дека постојат услови за примена на мерката конфискација на имот и имотна корист, јавниот обвинител ќе предложи главната расправа да се прекине и да се повика лицето врз кое се пренесени имотот и имотната корист, како и претставникот на правното лице.

Член 532

Утврдување на висината на износот на имотот и имотната корист

(1) Јавниот обвинител во прибирањето на потребните докази за утврдување на висината на износот на имотот и имотната корист прибавени со кривично дело, може да побара потребни известувања од други државни органи, финансиски институции и други правни лица и граѓани кои се должни без одлагање истите да ги достават.

(2) Кога постои сомневање дека имотот се наоѓа во странство,по предлог на јавниот обвинител, судот распишува меѓународна потерница или објава.

Член 533

Проширена конфискација

(1) По предлог на јавниот обвинител судот изрекува мерка проширена конфискација под услови пропишани во Кривичниот законик. Обвинетиот во рок од една година од денот на започнување на главната расправа може да докаже дека имотот или имотната корист се законски стекнати.

(2) Ако во рок пократок од рокот од ставот (1) на овој член судот донесе првостепена пресуда за кривичното дело, кога постојат законски услови за изрекување на мерката проширена конфискација, судот таа мерка ќе ја изрече со дополнителна пресуда против која е дозволена жалба согласно со одредбите од овој закон.

Член 534

Изрекување мерка проширена конфискација спрема трето лице

(1) Судот со решение ќе изрече мерка проширена конфискација под услови пропишани во Кривичниот законик и спрема трето лице ако во рок од две години од денот на започнувањето на посебната постапка за конфискација не докаже дека за имотот или имотната корист дал противнадомест што одговара на нивната вредност.

(2) Постапката за изрекување мерка проширена конфискација се води по предлог на јавниот обвинител.

(3) Против решението од ставот (1) на овој член лицето има право на жалба до непосредно повисокиот суд во рок од осум дена.

Член 535

Одредување на привремени мерки на обезбедување

(1) Кога се исполнети условите за конфискација или проширена конфискација на имот и имотна корист, судот по предлог на јавниот обвинител ќе нареди привремени мерки на обезбедување утврдени со членот 194 од овој закон.

(2) Мерките од ставот (1) на овој член судот може да ги одреди спрема трети лица за кои постои сомневање дека врз нив се пренесени имот и имотна корист прибавени со кривично дело без соодветен надоместок.

(3) Против решението со кое судот одредува привремени мерки на обезбедување, може да се изјави жалба во рок од осум дена.

(4) Одлуката по жалба непосредно повисокиот суд ќе ја донесе во рок од осум дена.

Член 536

Содржина на одлуката со која е изречена конфискација на имот и имотна корист

(1) Конфискација на имотна корист судот може да изрече во пресудата со која обвинетиот се огласува за виновен, во решението за судска опомена или во решението за примена на воспитна мерка, како и решението со кое се изрекува мерката на безбедност.

(2) Во изреката на пресудата или на решението судот ќе наведе кој имот или предмет, односно паричен износ се конфискува.

(3) Заверен препис на пресудата, односно на решението му се доставува и на лицето врз кое е пренесена имотната корист, како и на претставникот на правното лице, ако судот изрекол конфискација на имотот и имотната корист од тоа лице, односно од правното лице.

Член 537

Барање за повторување на постапката во однос на одлуката за конфискација на имотот и имотната корист

Лицето од членот 531 на овој закон може да поднесе барање за повторување на кривичната постапка согласно со членот 449 од овој закон во поглед на одлуката за конфискација на имотот и имотната корист.

Член 538

Соодветна примена на одредбите од овој закон во однос на жалбата

Одредбите на членот 412 ставови (2) и (3) од овој закон и на членовите 420 и 424 од овој закон согласно ќе се применуваат во однос на жалбата против одлуката за конфискација на имотот и имотната корист.

Член 539

Соодветна примена на другите одредби од овој закон

Ако во одредбите на оваа глава не е предвидено нешто друго во однос на постапката за примена на мерки на безбедност или за конфискација на имотот и имотната корист, согласно ќе се применуваат другите одредби на овој закон, ако со одредбите на овој закон поинаку не е определено.

Член 540

Посебна постапка за конфискација на имот и имотна корист и одземање на предмети

(1) Кога постојат фактички или правни пречки за водење на кривична постапка против сторител на кривично дело, судот по предлог на јавниот обвинител ќе спроведе посебна постапка за конфискација на имот и имотна корист и одземање на предмети, ако се исполнети условите од Кривичниот законик.

(2) Во постапката од ставот (1) на овој член, на предлог на јавниот обвинител, ќе се изведат потребните докази. Судот со решение ќе изрече мерка конфискација на имот и имотна корист и одземање на предмети ако се докаже дека се работи за имот или имотна корист стекнати со кривично дело или за предмети кои се употребени или настанале со извршување на кривично дело или треба да се одземат според одредбите на Кривичниот законик.

(3) Против решението од ставот (2) на овој член лицето од кое се конфискува имотот или имотната корист или одземаат предмети има право на жалба до непосредно повисокиот суд во рок од осум дена.

Член 541

Извршување на конфискација на имот и имотна корист

(1) Конфискацијата на имот и имотна корист се извршува во рок од 30 дена по правосилноста на пресудата.

(2) Налогот за извршување го издава судот што ја донел првостепената пресуда.

(3) Извршувањето се спроведува над имотот и имотната корист определени со судската одлука, а ако тоа делумно или целосно не е можно, извршувањето се спроведува од преостанатиот имот на лицето на кое му е изречена таквата мерка.

(4) Приговор на извршноста не е дозволен, а присилното извршување ќе се запре само ако лицето доброволно го врати имотот или ја плати висината на имотната корист на сметката на судот. Банките и другите финансиски институции каде што е сметката врз која се извршува оваа мерка, се должни да ја извршат без никакво одлагање и да спречат евентуално пренесување или финансиски трансакции.

(5) Правните дела склучени по извршувањето на кривичното дело, а со намера да се намали вредноста на имотот што е предмет на конфискација, се неважечки.

(6) Приговор е дозволен само по налогот со кој се определува извршување над останатиот имот.

(7) Приговорот се поднесува во рок од осум дена до непосредно повисокиот суд, кој одлуката ја донесува во рок од осум дена.

3. Постапка за отповикување на условната осуда

Член 542

Општа одредба

(1) Судот што судел во прв степен, по предлог на овластениот тужител или по службена должност спроведува постапка за отповикување на условната осуда:

- кога во условната осуда е определено дека казната ќе се изврши ако осудениот не ја врати имотната корист, не ја надомести штетата или не исполни други обврски, а осудениот во определениот рок не ги исполни тие обврски,

- кога во времето на проверка ќе се открие порано сторено кривично дело, или кога ќе стори ново кривично дело за кое е изречена казна затвор од две години или подолга.

(2) Судијата кој ќе биде определен за тоа ќе го испита осудениот ако е достапен и ќе ги спроведе потребните извиди заради утврдување на фактите и собирање на докази важни за одлуката.

(3) Потоа претседателот на советот ќе закаже седница на советот за која ќе ги извести тужителот, осудениот и оштетениот. Недоаѓањето на странките и на оштетениот, ако уредно се известени, не го спречува одржувањето на седницата на советот.

(4) Ако судот утврди дека осудениот не ја исполнил обврската што му била определена со пресудата, ќе донесе пресуда со која ќе го продолжи рокот за исполнување на обврската, ќе го ослободи од исполнување на таа обврска или ќе ја замени со друга соодветна обврска предвидена со закон или ќе ја отповика условната осуда и ќе определи утврдената казна да се изврши. Ако судот најде дека нема основа за донесување на некоја од тие одлуки, со решение ќе ја запре постапката за отповикување на условната осуда.

Глава XXXV

ПОСТАПКА ЗА ДОНЕСУВАЊЕ ОДЛУКА ЗА ПОКРАТКО ТРАЕЊЕ НА КАЗНАТА НА ЗАБРАНА, ПРЕСТАНУВАЊЕ НА ПРАВНИТЕ ПОСЛЕДИЦИ ОД ОСУДАТА И БРИШЕЊЕ НА ОСУДАТА

Член 543

Постапка за законска рехабилитација

(1) Кога според законот бришење на осудата настапува со изминување на определено време и под услов осудениот во тоа време да не стори ново кривично дело, решение за бришење на осудата донесува по службена должност судот надлежен за водење на казнената евиденција.

(2) Пред донесувањето на решението за бришење на осудата ќе се извршат потребните проверки, а особено ќе се соберат податоци за тоа дали против осудениот е во тек кривична постапка за некое ново кривично дело сторено пред истекот на рокот предвиден за бришење на осудата.

Член 544

Барање да се утврди дека бришење на осудата настапило според законот

(1) Ако судот по службена должност не донесе решение за бришење на осудата, осуденото лице може да бара да се утврди дека бришење на осудата настапило според законот.

(2) За ова барање одлучува судот по испитувањето на јавниот обвинител, ако постапката се водела по негово барање.

Член 545

Постапка за судска рехабилитација

(1) Постапката за бришење на осудата врз основа на судска одлука се поведува по барање од осудениот.

(2) Барањето се поднесува до судот што судел во прв степен.

(3) Судијата кој ќе биде определен за тоа претходно ќе испита дали изминало потребното време според законот, а потоа ќе ги спроведе потребните извиди, ќе ги утврди фактите на кои се повикува осудениот и ќе прибави докази за сите околности што се важни за одлуката.

(4) Судот може за однесувањето на осудениот да побара извештај од судовите на чие подрачје осудениот престојувал по издржаната казна, а може таков извештај да бара и од управата на установата во која осудениот ја издржувал казната.

(5) По извршените извиди и по дадено мислење на јавниот обвинител, ако постапката се водела по негово барање, судијата ќе ги достави списите со образложениот предлог до советот на судот што судел во прв степен.

(6) Против одлуката на судот по барањето за бришење на осудата жалба може да изјават осудениот и јавниот обвинител.

Член 546

Повторно поднесување на барање за судска рехабилитација

Кога судот го одбил барањето од член 545 став (1) од овој закон затоа што осудениот со своето однесување не заслужил бришење на осудата, осудениот може барањето да го повтори по истекот на две години од денот на правосилноста на решението за одбивање на молбата.

Член 547

Постапка за престанување на правните последици на осудата

(1) Барањето за престанување на правните последици на осудата се поднесува до судот што судел во прв степен.

(2) Судијата што ќе биде определен за тоа претходно ќе ги изврши потребните извиди, ќе ги утврди фактите на кои се повикува барателот и ќе собере докази за сите околности што се важни за одлуката.

(3) За однесувањето на осудениот судијата може да побара извештај од судовите на чие подрачје осудениот престојувал по издржаната, простената или застарената главна казна, а може таков извештај да бара и од установата во која осудениот ја издржал казната.

(4) По спроведените извиди, а по дадено мислење од јавниот обвинител, ако постапката се водела по негово барање, судијата ќе ги достави списите, со образложен предлог, до судот надлежен за донесување решение по барањето од ставот (1) на овој член.

Член 548

Повторно поднесување на барањето за престанување на правните последици на осудата

Во случај на одбивање на барањето од член 547 од овој закон, ново барање не може да се поднесе пред истекот на една година од денот на правосилноста на решението за одбивање на поранешното барање.

Глава XXXVI

ПОСТАПКА ЗА НАДОМЕСТОК НА ШТЕТА, РЕХАБИЛИТАЦИЈА И ЗА ОСТВАРУВАЊЕ НА ДРУГИТЕ ПРАВА НА ЛИЦА НЕОПРАВДАНО ОСУДЕНИ И НЕОСНОВАНО ИЛИ НЕЗАКОНИТО ЛИШЕНИ ОД СЛОБОДА

Член 549

Лица кои имаат право на надоместок на штета поради неоправдана осуда

1. Право на надоместок на штета поради неоправдана осуда има лицето спрема кое била правосилно изречена кривична санкција или кое е огласено за виновно, а е ослободено од казната, а подоцна по повод вонреден правен лек новата постапка правосилно е запрена или со правосилна пресуда е ослободено од обвинението или обвинението е одбиено, освен ако:
   1) до запирање на постапката или пресудата со која обвинението се одбива дошло поради тоа што во новата постапка приватниот тужител се откажал од гонењето или оштетениот се откажал од предлогот, и 
   2) до пресудата со која обвинението се одбива во новата постапка дошло поради тоа што судот не бил надлежен, а овластениот тужител го започнал гонењето пред надлежниот суд.

3) кога обвинетиот станал недостапен во текот на кривичната постапка, а во новата постапка поради застареност на кривичното гонење, дошло до запирање на постапката или е донесена пресуда со која обвинението се одбива.

(2) Осудениот нема право на надоместок на штета ако со свое лажно признание или на друг начин намерно ја причинил својата осуда, освен ако на тоа бил присилен.

(3) Во случај на осуда за кривични дела во стек, правото на надоместок на штета може да се однесува и на одделни кривични дела во однос на кои се исполнети условите за признавање надоместок.

Член 550

Поднесување на барање за надоместок на штета

1. Правото на надоместок на штета застарува за три години од правосилноста на одлуката.со која обвинетиот е ослободен од обвинението или со кое обвинението е одбиено или постапката е запрена.

(2) Пред поднесувањето на тужба за надоместок на штета до судот, оштетениот е должен со свое барање да се обрати до Министерството за правда заради постигнување спогодба за постоењето на штетата и за видот и висината на надоместокот.

(3) Во случајот од членот 549 став (1) точка 2 на овој закон за барањето може да се решава само ако овластениот тужител не презел гонење пред надлежниот суд во рок од три месеци од денот на приемот на правосилната одлука. Ако по истекот на овој рок овластениот тужител го преземе гонењето пред надлежниот суд, ќе се прекине постапката за надоместок на штетата до завршувањето на кривичната постапка.

Член 551

Поднесување на тужба за надоместок на штета

(1) Ако барањето за надоместок на штетата не биде усвоено или по него Министерството за правда не донесе одлука во рок од три месеци од денот на поднесувањето на барањето, оштетениот може кај надлежниот суд да поднесе тужба за надоместок на штета. Ако е постигната спогодба само во поглед на дел од барањето, оштетениот може да поднесе тужба во однос на остатокот од барањето.

(2) Додека трае постапката од ставот (1) на овој член не тече застареноста предвидена во членот 550 став (1) од овој закон.

(3) Тужбата за надоместок на штета се поднесува против Република Македонија.

Член 552

Права на наследниците на оштетеното лице

(1) Наследниците го наследуваат само правото на оштетеното лице на надоместок на имотна штета. Ако оштетениот веќе ставил барање, наследниците можат да ја продолжат постапката само во границите на веќе поставеното барање за надоместок на имотна штета.

(2) Наследниците на оштетеното лице можат по неговата смрт да ја продолжат постапката за надоместок на штетата, односно да поведат постапка ако осуденото лице починало пред истекот на рокот на застареноста и од барањето не се одрекло.

Член 553

Право на надоместок на штета на лица неосновано и незаконито лишени од слобода

(1) Право на надоместок на штетата му припаѓа и на лицето: 
1) кое било во притвор а не дошло до поведување кривична постапка или постапката е запрена со правосилно решение, или со правосилна пресуда е ослободено од обвинението или обвинението е одбиено; 
2) кое издржувало казна лишување од слобода, а по повод повторувањето на кривичната постапка, барањето за заштита на законитоста или барањето за вонредно преиспитување на правосилната пресуда му е изречена казна лишување од слобода во пократко траење од казната што ја издржал, или му е изречена кривична санкција која не се состои во лишување од слобода или е огласено за виновно, а е ослободено од казната; 
3) кое поради грешка или незаконита работа на органот неосновано или незаконито е лишено од слобода, или е задржано подолго во притвор или во установата за издржување на казната или мерката и 
4) кое во притвор поминало подолго време отколку што трае казната затвор на која е осудено.

(2) На лицето кое според членот 158 од овој закон е лишено од слобода без законска основа, му припаѓа право на надоместок на штета ако против него не е определен притвор ниту времето за кое е лишено од слобода му е засметано во изречената казна за кривично дело или за прекршок.

(3) Надоместок на штета не му припаѓа на лице кое со свои постапки причинило лишување од слобода.

(4) Во случаите од ставот (1) точка 1 на овој член е исклучено правото на надоместок на штета ако постоеле околностите од членот 549 став (1) точки 1 и 2 на овој закон или ако постапката е запрена врз основа на членот 23 од овој закон.

(5) Во постапката за надоместок на штета во случаите од ставовите (1) и (2) на овој член согласно ќе се применуваат одредбите од оваа глава.

Член 554

Објавување на одлука за неоправданоста на претходната осуда во јавните средства и доставување на одлуката до други лица

(1) Ако случајот на кој се однесува неоправданата осуда или неоснованото или незаконитото лишување од слобода на некое лице е прикажано во јавно средство за информирање и со тоа бил повреден угледот на тоа лице, судот, по негово барање ќе објави во весниците или во друго јавно средство за информирање соопштение за одлуката од која произлегува неоправданоста на поранешната осуда, односно неоснованоста или незаконитоста на лишувањето од слобода. Ако случајот не е прикажан во средство за јавно информирање, вакво соопштение, по барање од тоа лице, ќе се достави до неговиот работодавач. По смртта на осуденото лице правото на поднесување на ова барање му припаѓа на неговиот брачен, односно вонбрачен другар, на децата, родителите, браќата и сестрите.

(2) Барањето од ставот (1) на овој член може да се поднесе и ако не е ставено барање за надоместок на штета.

(3) Независно од условите предвидени во членот 549 од овој закон, барањето од ставот (1) на овој член може да се поднесе и кога по повод вонреден правен лек е изменета правната квалификација на делото, ако поради правната квалификација во поранешната пресуда бил потешко повреден угледот на осуденото лице.

(4) Барањето од ставот (1) на овој член се поднесува во рок од шест месеци од правосилноста на одлуката согласно член 550 став (1) од овој закон до судот што во кривична постапка судел во прв степен. За барањето одлучува советот од членот 25 став (5) на овој закон. При решавањето за барањето согласно се применуваат одредбите на членовите 549 ставови (2) и (3) и 553 ставови (3) и (4) од овој закон.

Член 555

Поништување на неоправдана осуда од казнената евиденција

(1) Судот што во кривична постапка судел во прв степен ќе донесе по службена должност решение со кое се поништува запишувањето на неоправданата осуда во казнената евиденција. Решението се доставува до надлежен орган за водење казнена евиденција.

(2) За поништеното запишување не смеат никому да му се даваат податоци од казнената евиденција.

Член 556

Ограничување на разгледување и препишување на списи

Лицето на кое му е дозволено разгледување и препишување на списите што се однесуваат на неоправдана осуда или на неосновано или незаконито лишување од слобода, не може да употреби податоци од тие списи на начин што би бил од штета за рехабилитацијата на лицето против кое е водена кривична постапка. Претседателот на судот е должен на ова да го предупреди лицето на кое му е дозволено разгледување, и тоа ќе се забележи на списот, со потпис на тоа лице.

Член 557

Враќање на правата од работниот однос и социјалното осигурување

(1) На лицето на кое поради неоправдана осуда или неосновано лишување од слобода му престанал работниот однос или својството на осигуреник на социјално осигурување, му се признава работниот стаж, односно стажот на осигурување како да било на работа за времето за кое поради неоправданата осуда или неоснованото лишување од слобода го загубило стажот. Во стажот се засметува и времето на невработеност до која дошло поради неоправданата осуда или неоснованото лишување од слобода, а која не настанала по вина на тоа лице.

(2) При секое решавање за правото врз кое влијае должината на работниот стаж, односно на стажот на осигурување, надлежниот орган или правното лице ќе го земе предвид стажот признаен со одредбата на ставот (1) од овој член.

(3) Ако органот или правното лице од ставот (2) на овој член не го земе предвид стажот признаен со одредбата на ставот (1) на овој член, оштетеното лице може да бара судот наведен во членот 551 став (1) на овој закон да утврди дека признавање на ова време настапило според законот. Тужбата се поднесува против органот или правното лице кое го оспорува признаениот стаж и против Република Македонија.

(4) По барање на органот, односно правното лице кај кое правото од ставот (2) на овој член се остварува, ќе се исплати од Буџетот на Република Македонија пропишаниот придонес за времето за кое со одредбата на ставот (1) на овој член стажот е признаен.

(5) Стажот на осигурувањето признаен со одредбата на ставот (1) на овој член во целост се засметува во пензискиот стаж.

Глава XXXVII

ПОТЕРНИЦА И ОБЈАВА

Член 558

Известување за адресата на лице на кое не му се знае живеалиштето или престојувалиштето

Ако не се знае живеалиштето односно престојувалиштето на осомничениот, односно обвинетиот или на сведокот кога тоа според одредбите на овој закон е неопходно, органот што ја води постапката ќе побара од Министерството за внатрешни работи осомничениот, односно обвинетиот или сведокот да го побара и да го извести за неговата адреса.

Член 559

Издавање потерница

(1) Издавање потерница може да се нареди кога постои наредба за приведување на лице кое се наоѓа во бегство, и тоа: 
1) на осомничениот кој се бара поради основано сомневање дека сторил кривично дело кое се гони по службена должност и за кое според законот може да се изрече казна затвор од три години или потешка казна или 
2) обвинетиот против кого е поведена кривична постапка за кривично дело кое се гони по службена должност и за кое според законот може да се изрече казна затвор од три години или потешка казна или 
3) осуденото лице кое со правосилна пресуда е осудено на казна затвор.

(2) Издавање потерница наредува судот.

(3) Издавање на потерница ќе се нареди и во случај на бегство на обвинетиот, односно осудениот од установата во која ја издржува казната без оглед на висината на казната, или бегство од установата во која се наоѓа лице лишено од слобода. Наредба во ваков случај издава раководното лице на установата.

(4) Издавање на потерница ќе се нареди и во случај на бегство на обвинетиот, односно осудениот од здравствената установа во која е упатен со судска одлука. Наредбата ја издава судот што го упатило лицето во установата по претходно добиено известување за бегство од установата.

(5) Наредбата на судот или раководното лице на установата за издавање на потерница се доставува до Министерството за внатрешни работи заради извршување.

(6) Министерството за внатрешни работи води евиденција за издадените потерници. Податоците за лицата против кои е издадена потерница се бришат од евиденција кога потерницата ќе се отповика.

Член 560

Издавање објава заради утврдување податоци за предмети

Ако се потребни податоци за предмети за кои постои сомневање дека се прибавени или се во врска со кривично дело или предмети што треба да се пронајдат, органот што ја води постапката по службена должност ќе нареди издавање објава.

Член 561

Издавање објава заради утврдување на идентитет

(1) Министерството за внатрешни работи издава објава заради утврдување на идентитет на непознати лешеви и на лица чиј идентитет не е познат.

(2) Министерството за внатрешни работи може да објавува и фотографии на лешеви и трупови и на исчезнати лица, ако постојат основи на сомневање дека со смрт, односно со исчезнување на тие лица дошло поради кривично дело.

Член 562

Распишување на потерница и објава

(1) Потерница и објава распишува Министерството за внатрешни работи.

(2) Заради известување на јавноста за потерницата или објавата можат да се користат средствата за јавно информирање.

Член 563

Повлекување потерница или објава

Органот што наредил издавање на потерница или објава е должен веднаш да ја повлече кога ќе се пронајде бараното лице или предмет, или кога ќе настапи застареност на кривичното гонење или на извршувањето на казната или други причини поради кои потерницата или објавата повеќе не потребна.

Член 564

Распишување на меѓународна потерница и објава и распишување на потерница и објава по барање од странски орган

(1) Ако е веројатно дека лицето по кое е издадена потерница се наоѓа во странство, Министерството за внатрешни работи може да распише и меѓународна потерница по претходно добиена изјава од органот што ја издал наредбата за распишување на потерница дека во случај на пронаоѓање на тоа лице ќе се побара екстрадиција.

(2) Ако е веројатно дека имот и имотна корист или предмети се наоѓаат во странство, се распишува меѓународна објава кон која се приложува изјава дека во случај на нивно пронаоѓање ќе се побараат привремени мерки за замрзнување или конфискација на имот и имотна корист или одземање на предмети.

(3) По барање од странски орган, Министерството за внатрешни работи може да распише потерница и за лице за кое постои сомневање дека се наоѓа во Република Македонија ако во барањето е дадена изјава дека во случај на пронаоѓање на тоа лице ќе се побара екстрадиција.

Глава XXXVIII

ПРЕОДНИ И ЗАВРШНИ ОДРЕДБИ

Член 565

Донесување на подзаконски акти

Подзаконските акти предвидени со овој закон ќе се донесат во рок од 12 месеци од денот на влегувањето во сила на овој закон.

Член 566

Завршување на постапките започнати пред примената на овој закон

(1)Постапките започнати до отпочнувањето на примената на овој закон ќе се завршат според одредбите на Законот за кривична постапка („Службен весник на Република Македонија" бр. 15/97, 44/2002, 74/2002, 83/2008, 67/2009 и 51/11).

Член 567

Последица од отпочнување со примената на овој закон

Со денот на отпочнувањето со примена на овој закон престанува да важи Законот за кривична постапка („Службен весник на Република Македонија" бр. 15/97, 44/2002, 74/2002, 83/2008, 67/2009 и 51/11), освен за постапките коишто се водат согласно со членот 566 на овој закон.

Член 568

Одложена примена на член 374 од овој закон

Кога не постојат услови за начинот на регистрирање на текот на главната расправа согласно член 374 од овој закон, за текот на главната расправа ќе се води записник, но не подолго по истекот на една година од денот на стапување во сила на овој закон.

Член 569

Влегување во сила и примена на овој закон

Овој закон влегува во сила осмиот ден од денот на објавувањето во "Службен весник на Република Македонија".